170 dự án điện tái tạo mắc kẹt, ngành điện mất dần sức hấp dẫn: Giải pháp nào để tăng gấp đôi công suất 5 năm tới?

Tại Toạ đàm “Tìm lối mở cho điện sạch - Gỡ nút thắt chính sách, khơi thông năng lượng" do Báo Xây dựng tổ chức, nhiều chuyên gia đồng tình với những tư duy mở, định hướng chiến lược trong Nghị quyết 70 của Đảng về năng lượng, từ đó giúp ngành điện có cơ chế đột phá để tăng tốc, vươn mình. Tuy nhiên, để đi vào thực tế và chính sách hiệu quả, còn nhiều việc để làm.

Cơn đau đầu vì thiếu vắng dự án điện lớn và nhiều dự án điện tái tạo “trùm mền”

Theo ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng Xanh: Việt Nam gặp thách thức lớn về công suất và nguồn điện, Việt Nam phải tăng gấp đôi công suất trong 5 năm tới từ cuối năm 2025 trở đi. Hiện, tổng công suất nguồn điện đạt hơn 90.000 MW, đây là một nỗ lực lớn về đầu tư và triển khai trong suốt thời gian qua.

Ông Sơn nêu thực tế, trong 10 năm gần đây, gần như không có dự án điện lớn nào được triển khai, tạo ra độ trễ nghiêm trọng cho giai đoạn tới. Áp lực đảm bảo đủ điện cho phát triển kinh tế ngày càng cấp bách, cả về quy mô và tiến độ.

“Hầu hết các dự án, kể cả đầu tư công hiện vẫn chưa được kích hoạt hoặc chỉ mới bắt đầu. Đặc biệt, cơ chế chính sách chưa hoàn thiện, gây khó khăn lớn cho thu hút nguồn lực tư nhân, trong khi nhu cầu vốn và công suất lại rất cao”, ông Sơn phân tích.

Đối với các dự án điện tái tạo đang gặp khó khăn hiện nay, theo chuyên gia này: “Việc tháo gỡ vướng mắc hiện nay rất khó, thậm chí có thể bị tắc chỉ vì một điểm nhỏ”.

Ông Sơn nêu thực trạng hiện có hơn 170 dự án điện vẫn đang vướng mắc. Dù Nghị quyết 70 đã đưa ra định hướng tháo gỡ, song để có chuyển biến rõ ràng, cần thêm Nghị quyết cụ thể từ Quốc hội hoặc Chính phủ. Trong bối cảnh này, đầu tư công được kỳ vọng đóng vai trò nền tảng, tạo hạ tầng và dư địa linh hoạt cho năm 2026 và các năm tiếp theo.

"Tin tích cực, tại tổ máy số 2 Thủy điện Hòa Bình đã lắp đặt thành công, chuẩn bị thử nghiệm, kỳ vọng bổ sung khoảng 400 MW vào cuối năm. Tuy nhiên, con số này vẫn còn khiêm tốn so với nhu cầu thực tế. Dù tổng tiêu thụ điện năm nay có thể chỉ đạt 70% kế hoạch do điều chỉnh sản xuất, tái cơ cấu kinh tế, nhưng phụ tải đỉnh lại vượt năm ngoái.

Tại Toạ đàm, ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó chủ tịch Hiệp hội năng lượng Việt Nam đề xuất cơ chế đặc biệt cho ngành điện để tăng trưởng đột phá. “Cần phải lường trước quy mô về cung ứng điện từ nay cho đến năm 2030. Nguy cơ thiếu điện trong thời gian này là rất cao. Như năm nay, tính trong khoảng 8 tháng và một số ngày tháng 9, điện ước tính đạt khoảng 288 tỷ kWh, sẽ tăng trưởng khoảng 307 tỷ kWh điện thương phẩm”.

Theo ông này, Việt Nam đang có kỳ vọng lớn về điện cho nền kinh tế, giao thông xanh, dữ liệu, nhiều nhu cầu mới sẽ phát sinh. Theo Quy hoạch điện VIII, mục tiêu nhằm tiếp tục gia tăng tỷ trọng của và nguồn năng lượng tái tạo trong cơ cấu nguồn điện và điện năng sản xuất, phát triển mạnh mẽ nguồn năng lượng này, đảm bảo an ninh năng lượng.

Trong đó, tiêu biểu như điện thương phẩm năm 2030 sẽ đạt khoảng 500,4 - 557,8 tỷ kWh. Tôi cho rằng, với quy mô như vậy thì vốn để thực hiện là rất lớn, nguồn ngân sách có hạn. Do vậy, cần phải có sự huy động lớn từ nhiều nguồn khác nhau để đảm bảo thực hiện được mục tiêu. Muốn có đủ vốn, muốn thực hiện được mục tiêu thì phải có một cơ chế chính sách thông thoáng", ông Tuấn nói.

Ngành điện đang mất dần hấp dẫn đầu tư?

Một thực tế được nhiều chuyên gia chỉ ra là giá điện mua vào theo thị trường, nhưng bán ra lại do chỉ định, duy trì lâu khiến bất cân đối và thiếu tính cạnh tranh. Thực tế này khiến cho ngành điện đang mất dần tính hấp dẫn các nhà đầu tư và với việc ngành điện đang lỗ lớn chưa được giải quyết, thách thức cho tăng trưởng gấp 2 lần GDP là rất lớn.

Hiện giá điện bán lẻ được cho là chưa phản ánh đúng chi phí, chưa tạo động lực tiết kiệm năng lượng. Trong khi đó, giá mua điện lại chưa đủ hấp dẫn để thu hút đầu tư vào các dự án năng lượng sạch.

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cho biết, thị trường điện: Một thị trường điện vận hành hiệu quả cần ít nhất ba yếu tố cơ bản. Thứ nhất, phải có nhiều người bán. Hiện tại, chỉ khoảng 37% các nhà phát điện tại Việt Nam tham gia thị trường điện. Như vậy, vẫn còn tới 63% chưa tham gia, khiến thị trường chưa thực sự cạnh tranh. Một thị trường đúng nghĩa cần có ít nhất 60-70 đơn vị tham gia.

Thứ hai, phải dư hàng hóa. Muốn cạnh tranh, nguồn cung điện phải vượt cầu. Trong khi đó, nhu cầu tăng khoảng 18.000 MW mỗi năm, nhưng hiện nay chỉ bổ sung được 6.000 - 7.000 MW/năm, tức là cung chưa đủ, rất khó tạo dư địa cho cạnh tranh.

Thứ ba, là giá phải linh hoạt. Giá điện hiện chưa phản ánh đúng chi phí và chưa đủ hấp dẫn để khuyến khích sản xuất, trong khi vẫn phải đảm bảo an sinh xã hội. Sự cứng nhắc trong cơ chế điều chỉnh giá khiến bên bán không dám bán, còn bên mua thì muốn mua rẻ, tạo ra áp lực lớn cho EVN trong khi phải cân bằng giữa chi phí đầu vào tăng và yêu cầu giữ giá ổn định cho người dân.

Theo vị chuyên gia này, an ninh năng lượng là ưu tiên hàng đầu, thị trường điện cần thận trọng từng bước. Đây là câu chuyện cần được tháo gỡ một cách toàn diện. Tôi cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, an ninh năng lượng vẫn là yếu tố quan trọng nhất. Việc phát triển thị trường điện là cần thiết, nhưng phải làm một cách thận trọng, từng bước, có lộ trình rõ ràng.

Đối với khu vực tư nhân, nếu không có cơ chế rõ ràng, việc tham gia thị trường sẽ rất khó khăn. Ngay cả các tập đoàn nhà nước, dù có chính sách hỗ trợ, cũng còn e dè trong triển khai, thì càng khó kỳ vọng tư nhân có thể mạnh dạn đầu tư. Muốn thu hút tư nhân, cần nới lỏng một số ràng buộc và tạo hành lang pháp lý đủ rõ ràng, minh bạch.

Ông Đặng Quốc Bảo, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Trung Nam Group bày tỏ những tiếc nuối và bài học kinh nghiệm thời gian qua. "Năm 2021, tổng vốn đầu tư vào ngành từ 15-20 tỷ USD, sau đó suốt 3 năm qua, chúng ta không duy trì được mức đầu tư đó”, ông Bảo nói.

Cũng theo ông này, những nỗ lực mà tất cả chúng ta đã cố gắng bị ngừng lại khiến những người trong ngành điện khá hụt hẫng. Do đó, chúng tôi mong giai đoạn sắp tới, Nhà nước sẽ có các chính sách ổn định, thật sự bền vững để các nhà đầu tư có niềm tin.

×