3 nguồn lực giúp người nghèo chống lại biến đổi khí hậu

Nhằm tìm ra các giải pháp nhằm hạn chế tác động của biến đổi khí hậu, thiên tai tới công tác giảm nghèo bền vững, ngày 20/9, Báo Dân Việt/Nông thôn ngày nay, đã tổ chức tọa đàm "Tác động của biến đổi khí hậu đến giảm nghèo bền vững và cách thích ứng".

Tọa đàm có sự tham gia của hai vị khách mời là PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược chính sách Nông nghiệp và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Phát triển môi trường) và chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy.

Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu ngày càng nặng nề

Nhận định về những ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đối với công cuộc giảm nghèo bền vững hiện nay tại Việt Nam, PGS. TS Nguyễn Đình Thọ cho biết, có thể dễ dàng nhận thấy, nhiệt độ ngày càng tăng, các cơn bão ngày càng mạnh, lũ lụt ngày càng nghiêm trọng và dày hơn trước.

“Ảnh hưởng của các cơn bão đối với cả người dân thì ngày càng nghiêm trọng, không chỉ ở vùng đồng bằng, vùng ven biển mà kể cả vùng núi và vùng trung du bị ảnh hưởng rất lớn của hoàn lưu sau mỗi một trận bão”.

Theo thông tin từ Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), tại khu vực miền núi phía Bắc, tác động của biến đổi khí hậu, thiên tai đã gây thiệt hại nặng nề về người và của, ảnh hưởng tới công cuộc xóa đói giảm nghèo, chỉ tiêu tăng trưởng GRDP và sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Giai đoạn 2010 - 2020, tổng thiệt hại do biến đổi khí hậu, thiên tai ở khu vực này lên tới hơn 16.000 tỷ đồng.

Kết quả rà soát hộ nghèo, cận nghèo năm 2023 theo chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2022 - 2025 trên phạm vi toàn quốc cho thấy, xét theo các vùng, trung du và miền núi phía Bắc có tỷ lệ nghèo đa chiều cao nhất, chiếm 18,2%. Trong đó, riêng 10 tỉnh miền núi phía Bắc có tổng số hộ nghèo và cận nghèo đa chiều là hơn 465.000 hộ.

Đơn cử, theo đánh giá của Chính phủ tại Nghị quyết số 143/NQ-CP ngày 17/9/2024, tổng thiệt hại về tài sản do bão số 3 (Yagi) gây ra ước tính sơ bộ trên 50.000 tỷ đồng. Đợt mưa lũ lịch sử này đã làm tốc độ tăng trưởng GDP cả năm 2024 giảm khoảng 0,15% so với kịch bản tăng trưởng đạt 6,8 - 7%.

Đối với các địa phương vùng DTTS và miền núi, nhất là các địa bàn đặc biệt khó khăn, vùng sâu, vùng xa, nguy cơ gia tăng hộ nghèo, hộ cận nghèo đang hiển hiện. Đất sản xuất bị vùi lấp; mô hình sinh kế, cây trồng, vật nuôi bị cuốn trôi; sự thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản sau mưa lũ của đồng bào các dân tộc gia tăng… kéo tụt kết quả giảm nghèo của các địa phương.

Những tác động của biến đổi khí hậu đến giảm nghèo bền vững bao gồm:

Tác động đến sản xuất nông nghiệp: Biến đổi khí hậu làm thay đổi thời tiết, mùa vụ, và sự phân bố của các nguồn nước, dẫn đến giảm sản lượng và chất lượng cây trồng. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập và sinh kế của người nông dân nghèo.

Tác động đến nguồn nước: Biến đổi khí hậu làm giảm nguồn nước ngọt, ảnh hưởng đến sinh hoạt và sản xuất của người dân. Điều này đặc biệt nghiêm trọng ở các khu vực nông thôn, nơi người dân phụ thuộc vào nguồn nước ngầm và nước mặt.

Tác động đến sức khỏe: Biến đổi khí hậu làm tăng sự phát triển của các loại bệnh dịch, đặc biệt là các bệnh truyền nhiễm. Người nghèo thường không có đủ nguồn lực để tiếp cận với dịch vụ y tế chất lượng cao, khiến họ dễ bị tổn thương hơn.

Tác động đến cơ sở hạ tầng: Biến đổi khí hậu làm tăng cường độ và tần suất của các thiên tai như bão, lũ, và hạn hán. Điều này gây thiệt hại cho cơ sở hạ tầng, nhà cửa, và tài sản của người nghèo...

Cần chính sách phù hợp giúp người nghèo ứng phó với biến đổi khí hậu

Chia sẻ tại Tọa đàm, chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy cho biết, những người nông dân, ngư dân đang phải đối mặt với nhiều gánh nặng do biến đổi khí hậu gây ra, trong khi lại không có “vũ khí” nào chống lại “giống như những người leo núi mà chân lại không mang giày”.

Ông Thủy chỉ ra, thứ nhất, người nông dân thiếu nguồn lực để thích ứng với biến đổi khí hậu; Thứ hai nữa là đói thông tin để tránh được những nguy cơ khi biến đổi khí hậu và thứ ba là những yếu tố khách quan mà sức người không thể chống lại được.

Theo ông Thủy, để có nguồn lực để người nông dân nói chung và người nghèo nói riêng chống lại được thiệt hại do biến đổi khí hậu thì cần phải có vốn.

“Cho dù người dân nghèo có đi vay của các tổ chức tín dụng thì cũng không vay được nhiều. Do tiền ít nên từ chi phí đầu vào của sản xuất, từ giống cây, giống con, thức ăn chăn nuôi, phân bón cây… đều không quá chất lượng, đương nhiên năng suất không thể quá cao. Khi thu hoạch cần thuê nhân công không đủ tiền nên thu hoạch không kịp, nhất là khi có mưa bão dẫn đến thiệt hại. Đầu tư chuồng trại cũng không quá tốt, dễ bị bão lũ “thổi bay”…

Nguồn lực nữa là phương tiện sản xuất của người nghèo cũng ít, công cụ thô sơ, năng suất lao động thấp, không thể cạnh tranh với thị trường, với người khá giả. Nếu có sản phẩm bán ra ngoài thì cũng chri có thể nằm ở phân khúc rẻ tiền nhất và loan quanh gần nhà vì chúng có chất lượng không cao hoặc do sâu bệnh, hoặc có hình thức đóng gói không tốt…

Cũng vì thiếu thông tin nên người nghèo vẫn lọ mọ ở những lối mòn, không biết vị trí của mình đang ở đâu, các chính sách của Đảng và Nhà nước dành cho người nghèo rất nhiều nhưng họ cũng không biết mình có được hưởng thụ hay không và làm thế nào để hưởng thụ, làm thế nào để biến những sự trợ giúp đấy thành cơ hội thoát nghèo…

Tôi cũng cảm giác như là họ đi vào rừng nhưng không có bản đồ và không gặp người để hỏi đường – đường về sản xuất, khoa học kỹ thuật, thị trường tiêu thụ… Chính vì vậy, người nghèo không làm chủ được sản xuất, sản phẩm mà mình làm ra…

Như vậy, người nghèo luôn nằm trong vòng luẩn quẩn là không có tiền thì nghèo mà muốn có tiền phải có sản phẩm bán ra nhưng sản phẩm lại có giá trị kém, ít tiền… Vậy là họ rơi vào vòng luẩn quẩn thiếu vốn, đầu tư sản xuất nhỏ lẻ, chất lượng con giống thấp… sản phẩm không chất lượng, ít tiền, không có tiền đầu tư…”.

PGS Nguyễn Đình Thọ cũng nhấn mạnh, người nông dân nói chung và người nghèo nói riêng cần có các chính sách thích hợp để thích ứng với biến đổi khí hậu, tránh vòng luẩn quẩn rơi vào đói nghèo.

Họ không đủ năng lực để tự mình có thể ứng phó với những thay đổi về khí hậu, thay đổi về nhiệt độ khiến đất đai hạn hán, đồng ruộng bị xâm nhập mặn mà cần có sự giúp đỡ, cần có chính sách để ưu tiên, để tạo điều kiện.

Trước hết, họ cần trước hết là nguồn tài chính xanh. Thứ hai là chúng ta phải có công nghệ xanh và thứ ba là tăng cường năng lực xanh. Như vậy có thể giúp người nghèo thay đổi cách thức canh tác trong nông nghiệp, hạn chế ảnh hưởng của tác động biến đổi khí hậu.

“Tôi lấy ví dụ, trước đây ở Đồng bằng sông Cửu Long, nông dân có thể trồng lúa, nhưng bây giờ nếu như nước bị xâm nhập mặn thì họ phải tìm cách ứng phó bằng cách nuôi tôm ở ruộng lúa trước đây – một cách hoàn hảo để thích ứng với biến đổi khí hậu.

Nhưng nếu như họ không có kiến thức, họ không được hỗ trợ về mặt công nghệ, không có cái sự hỗ trợ về mặt tài chính thì chắc chắn là không biết cách để huy động được nguồn tài chính, không đủ kiến thức hay công nghệ để thay đổi cách sản xuất.

Do đó, đối với người nghèo, chúng ta cần có chính sách hỗ trợ, ưu đãi, quan tâm tới người nghèo và người yếu thế trong xã hội. Chúng ta cũng cần tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức, đào tạo, hướng dẫn để cho người nghèo họ có thể định hình lại công việc, nghề nghiệp, nuôi con gì, trồng cây gì trước bối cảnh của biến đổi khí hậu.

Họ cần phải hiểu được là việc cần phải thay đổi trước tác động của biến đổi khí hậu và sự hỗ trợ của Nhà nước giúp họ thay đổi nghề nghiệp, thay đổi việc làm, thay đổi công nghệ như thế nào?", PGS Thọ phân tích.

×