Ai đã ra sức ngăn Viên Thuật thời Tam Quốc xưng đế?

Thời Tam Quốc, bên cạnh những nhân vật nổi bật như Tào Tháo, Lưu Bị, Tôn Quyền, Tôn Sách hay Viên Thiệu, thì Viên Thuật cũng là một cái tên thường được nhắc tới. Tuy nhiên, Viên Thuật không được hậu thế ca ngợi như những anh hùng tạo dựng cơ nghiệp lâu dài, mà lại được nhớ đến như một kẻ “tự hủy hoại” bản thân vì tham vọng quá lớn. Từ một xuất thân hiển hách, một thế lực quân phiệt hùng mạnh, ông đã tự đưa mình vào con đường diệt vong khi quyết định xưng đế vào năm 196.

Con đường quan lộ của Viên Thuật

Viên Thuật có tên tự là Công Lộ, là dòng dõi quan lại cao cấp nhà Đông Hán. Tổ 5 đời của ông là Viên An làm chức Tư đồ thời Hán Chương Đế, cụ nội là Viên Sưởng làm chức Tư không đời Hán An đế, ông nội là Viên Thang làm Tư đồ thời Hán Hoàn Đế, cha là Viên Bàng làm Tư không thời Hán Linh Đế. Vì vậy sử thường gọi nhà họ Viên 4 đời làm Tam công (Tư đồ, Tư mã, Tư không), danh vọng rất cao.

Viên Thuật có người anh khác mẹ là Viên Thiệu làm quan trong triều Đông Hán. Trong nhà Viên Bàng, Viên Thiệu sinh trước nhưng là con a hoàn, Viên Thuật sinh sau nhưng là con vợ chính. Đây chính là một trong những nguyên nhân khiến Viên Thuật coi thường Viên Thiệu. Tuy nhiên, vì Viên Thiệu lại được bác là Viên Thành nhận làm con nuôi, trở thành người thừa kế của chi trên Viên Bàng, do đó về ngôi thứ thì Viên Thuật là em họ Viên Thiệu nhưng về huyết thống là em ruột.

Thời trẻ, Viên Thuật làm quan trong triều Đông Hán, từng giữ nhiều chức vụ quan trọng. Khi loạn Đổng Trác bùng lên, ông tham gia cùng liên minh chư hầu do Viên Thiệu cầm đầu chống Đổng Trác. Tuy nhiên, khi liên minh tan rã vì nội bộ bất hòa, Viên Thuật dựa vào thanh thế gia tộc, cùng với đội quân hùng mạnh của mình, nhanh chóng chiếm cứ một vùng rộng lớn ở Hoài Nam, lấy Thọ Xuân làm trung tâm.

Sau khi nắm giữ Thọ Xuân, Viên Thuật trở thành một trong những thế lực quân phiệt lớn ở phía nam sông Hoài. Ông chiêu mộ binh lính, tích trữ lương thảo, đồng thời mở rộng thế lực bằng cách lôi kéo các tướng tài. Chính Tôn Kiên – một mãnh tướng nổi tiếng được mệnh danh là “Trường Sa hổ” – từng theo phò tá Viên Thuật trong những năm tháng đầu khởi nghiệp.

Nhờ uy tín và thế lực lớn, Viên Thuật được nhiều chư hầu kính nể. Ông thường tự cho mình là người kế thừa chính thống, có đủ tư cách tranh giành thiên hạ. Song cùng với sự bành trướng đó, tính cách kiêu ngạo, xa xỉ và ưa khoe khoang của Viên Thuật cũng ngày càng bộc lộ.

Ngọc tỷ truyền quốc – nguyên nhân khơi dậy tham vọng và cái kết bi thảm

Một bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời Viên Thuật là khi ông may mắn nắm được Ngọc tỷ truyền quốc – bảo vật tượng trưng cho chính thống thiên tử nhà Hán. Khi đó, Ngọc tỷ vốn thất lạc sau loạn Đổng Trác, rồi rơi vào tay gia tộc Tôn Kiên. Sau khi Tôn Kiên qua đời, bảo vật này lại lưu truyền và rơi vào tay Viên Thuật.

Chính việc sở hữu Ngọc tỷ đã khiến Viên Thuật nảy sinh tham vọng cực lớn. Ông tin rằng chỉ có mình mới xứng đáng thay thế Hán thất mục nát, lên ngôi hoàng đế để hiệu triệu thiên hạ.

Năm 197, Viên Thuật chính thức xưng làm hoàng đế, tự xưng là Trọng Gia, đóng đô ở Thọ Xuân thuộc quận Cửu Giang, lập vợ làm hoàng hậu, phong con trai, con gái làm hoàng tử, công chúa, thiết lập trăm quan. Thực lực của ông khi đó chỉ có 2 quận Cửu Giang và Lư Giang, nghĩa là không có đến một nửa địa bàn Dương châu. Thế lực của ông không bằng thế lực của các chư hầu như Tào Tháo, Viên Thiệu, Lưu Biểu...

Quyết định xưng đế của Viên Thuật đã gây chấn động thiên hạ. Hầu hết chư hầu đều phẫn nộ, coi ông là kẻ phản nghịch. Đặc biệt, Tào Tháo – người đang nắm giữ Hán Hiến Đế, liền lấy danh nghĩa “phù Hán diệt nghịch” để hiệu triệu các chư hầu vây đánh Viên Thuật.

Trong hoàn cảnh đó, Tôn Sách – con trai Tôn Kiên, vốn có mối quan hệ thân tình với Viên Thuật, đã hết lời khuyên can. Nguyên do là khi Tôn Kiên còn sống, ông từng chịu ơn Viên Thuật trong những năm đầu khởi nghiệp, nhờ vậy mà hai bên trở thành chỗ thân thiết. Sau khi Tôn Kiên mất, Tôn Sách lại tiếp tục dựa vào thế lực Viên Thuật để phát triển, do đó giữa họ vẫn duy trì tình nghĩa cha anh.

Tôn Sách, với con mắt sáng suốt và tầm nhìn xa, đã nhìn thấy rõ hiểm họa từ việc xưng đế. Ông hiểu rằng Ngọc tỷ tuy quý giá, nhưng chỉ là biểu tượng, không thể thay thế thực quyền. Trong khi đó, Tào Tháo đang khống chế thiên tử, có danh nghĩa chính thống, nếu Viên Thuật xưng đế chẳng khác nào tự biến mình thành kẻ nghịch thần, khiến toàn thiên hạ quay lưng.

Vì vậy, Tôn Sách đã nhiều lần nhắn nhủ Viên Thuật. Đáng tiếc, Viên Thuật vốn tính kiêu ngạo, không chịu nghe lời khuyên bảo. Ông cho rằng nắm trong tay Ngọc tỷ là thiên mệnh đã thuộc về mình, coi việc xưng đế là lẽ đương nhiên. Chính điều này khiến Tôn Sách quyết định tuyệt giao với Viên Thuật.

Sau khi xưng đế, Viên Thuật lập tức trở thành cái gai trong mắt các thế lực. Tào Tháo liên minh với Lưu Bị, Viên Thiệu và nhiều chư hầu khác để bao vây, cô lập ông. Bản thân các tướng lĩnh từng theo Viên Thuật cũng dần rời bỏ vì bất mãn với sự xa xỉ, ngạo mạn và độc đoán.

Đầu năm 199, Tào Tháo diệt được Lã Bố, chiếm được Từ Châu, giáp với địa hạt của Viên Thuật. Trước mặt sau lưng đều có địch, Viên Thuật hoảng sợ, bèn tìm đồng minh hỗ trợ. Giữa năm đó, ông đốt cung điện Thọ Xuân chạy tới Tiềm Sơn theo thủ hạ cũ là Lôi Bạc nhưng Lôi Bạc đóng cửa thành không đón. Viên Thuật đành chạy sang với thủ hạ cũ khác là Trần Lan, nhưng cũng bị cự tuyệt.

Viên Thuật cùng đường, đành làm lành với Viên Thiệu khi đó đang hùng cứ 4 châu Thanh, U, Tinh, Ký ở Hà Bắc. Ông viết thư cho Viên Thiệu và xin nhường lại ngôi hoàng đế cho anh. Viên Thiệu chấp thuận, sai người chuẩn bị đón tiếp.

Viên Thuật thu hết số quân ít ỏi còn lại chạy lên Nghiệp quận với Viên Thiệu. Tào Tháo sai Lưu Bị cùng Quan Vũ và Trương Phi mang hơn 1.000 quân ra đón đánh ở đường lớn Từ châu.

Viên Thuật thực lực rất yếu, bị Lưu Bị đánh bại, phải quay về. Khi tới Giang Đình, cách Thọ Xuân 80 dặm, ông kiệt sức lâm bệnh nặng rồi thổ huyết qua đời lúc 45 tuổi. Viên Thuật làm hoàng đế tất cả trong 2 năm.

Em họ ông là Viên Dận đem theo quan tài Viên Thuật và quân đội họ Viên đến Hoãn Thành nương tựa vào Thái thú Lư Giang là Lưu Huân vốn được Viên Thuật phong. Một bộ tướng của ông là Trương Huân và trưởng sử Dương Hoằng định đến địa bàn của Tôn Sách để theo hàng, nhưng bị Lưu Huân chặn đường giết chết. Ít lâu sau Lưu Huân bị Tôn Sách đánh đuổi, phải chạy lên phía bắc theo Tào Tháo. Thủ hạ của Viên Thuật là Từ Lục đem ngọc tỷ truyền quốc dâng cho Tào Tháo; gia đình Viên Thuật ở chỗ Lưu Huân đều bị quân Tôn Sách bắt giữ, mang về Giang Đông. Con trai ông là Viên Diệu được họ Tôn phong làm Lang trung, con gái sau được vào cung làm thiếp của Tôn Quyền.

Thế lực của Viên Thuật bị Tào Tháo và Tôn Sách thôn tính hoàn toàn.

×