Từ sinh viên lâm nghiệp đến người "dẫn đường" cho mô hình bảo tồn cộng đồng

Năm 1998, cử nhân ngành lâm nghiệp Phạm Nguyễn Thành tốt nghiệp từ Trường Đại học Nông Lâm Huế với một hành trang tưởng chừng đơn giản: Đam mê rừng, khát khao bảo tồn thiên nhiên. Nhưng chính hành trang ấy lại là nền móng cho hơn hai thập kỷ không ngừng gắn bó với rừng và người dân sống gần rừng – những người mà cuộc sống phụ thuộc sâu sắc vào tài nguyên rừng.

Ông từng đảm nhiệm nhiều vị trí tại các tổ chức quốc tế và trong nước, triển khai hàng loạt dự án bảo tồn, phát triển sinh kế vùng cao, lồng ghép mô hình giao đất giao rừng cho cộng đồng. Tuy nhiên, điều khiến ông trăn trở nhất chính là sự mong manh của những cánh rừng khi không đi kèm sinh kế ổn định cho người dân.

Trong các chuyến đi thực tế, ông Thành nhận thấy rõ một vòng luẩn quẩn: người dân thấy rừng có dược liệu quý, đổ xô vào khai thác. Không có quy hoạch hay kiểm soát, họ hái cả cây non, rễ quý, khiến nhiều loài thảo dược như thiên niên kiện, địa liền, xương khỉ… dần tuyệt chủng khỏi sinh cảnh tự nhiên. Rừng mất cân bằng sinh thái, còn người dân lại tiếp tục rơi vào bấp bênh vì nguồn lợi ngày một cạn kiệt.

“Chúng tôi gọi đó là ‘khai thác tận diệt vì nghèo’, nhưng không thể trách người dân nếu không có phương án thay thế phù hợp và hiệu quả”, ông Thành trải lòng.

Chính từ "nỗi đau" ấy, ông Thành và một người bạn trong dự án quyết định cùng nhau tìm hướng đi mới: xây dựng mô hình kinh tế dược liệu có trách nhiệm. Họ kêu gọi thêm một giảng viên đại học có chuyên môn về cây dược liệu và một dược sĩ bào chế gia nhập nhóm. Cả bốn người, không ai là doanh nhân thuần túy, nhưng đều chung khát vọng: làm một điều gì đó cho rừng – bền vững và thiết thực.

Họ khởi đầu bằng việc khảo sát vùng rừng ở Khu Bảo tồn Sao La, TP Huế, nơi có hệ sinh thái phong phú nhưng dễ bị tổn thương. Sau đó, họ bắt tay cùng người dân trồng lại cây dược liệu ngay dưới tán rừng tự nhiên, học cách thu hái đúng thời điểm, đúng kỹ thuật để cây vẫn phát triển và tái sinh.

Cuối năm 2016, Công ty TNHH Liên Minh Xanh (LMX) chính thức thành lập, lấy trọng tâm là phát triển chuỗi giá trị dược liệu thiên nhiên. LMX không đi theo con đường sản xuất đại trà, mà tập trung vào khai thác có trách nhiệm, phát triển vùng nguyên liệu bền vững, đồng hành với người dân – từ khâu trồng trọt đến chế biến, tiêu thụ.

Gắn kết cộng đồng – yếu tố sống còn của mô hình

Một trong những thành công quan trọng nhất của LMX không nằm ở sản phẩm mà chính là mô hình tổ chức cộng đồng. Họ không mua nguyên liệu theo kiểu thương lái – “mua đứt bán đoạn” – mà thiết lập mối quan hệ bao tiêu – chuyển giao kỹ thuật – đồng hành dài hạn.

Đến cuối năm 2024, LMX đã ký hợp đồng bao tiêu với 6 nhóm cộng đồng bảo vệ rừng, hỗ trợ giống cây, phân bón hữu cơ, hướng dẫn kỹ thuật canh tác, và đặc biệt là duy trì giá thu mua ổn định bất chấp biến động thị trường.

Ngoài rừng, LMX còn triển khai mô hình “vườn nhà gắn rừng chung”, khuyến khích hộ dân trồng cây dược liệu trong khuôn viên gia đình, tạo thêm vùng nguyên liệu an toàn và sinh kế phụ. Hợp tác xã địa phương được thành lập để đảm bảo quản lý, truy xuất nguồn gốc và minh bạch tài chính – nâng tầm chuỗi giá trị địa phương.

Hơn 8 năm kể từ ngày khởi sự, LMX không chỉ là doanh nghiệp khởi nghiệp tinh dầu, mà đã trở thành một hệ sinh thái kinh tế xanh gắn liền với cộng đồng và bảo tồn tài nguyên. Họ truyền cảm hứng cho nhiều nhóm khác học hỏi, phát triển mô hình tương tự ở các tỉnh khác như Quảng Nam, Kon Tum, Lào Cai...

Tầm nhìn của LMX không dừng ở thương mại hóa sản phẩm dược liệu, mà là xây dựng một chuẩn mực mới cho nền kinh tế rừng – kinh tế dựa trên sự tái sinh thay vì khai thác tận diệt.

×