Bị tước quyền tự quyết room ngoại, ngân hàng sẽ ẩn chứa nhiều rủi ro

Dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều của Luật Chứng khoán mà Ủy ban Chứng khoán Nhà nước vừa đưa ra lấy ý kiến đã có nhiều điểm gây tranh cãi. Trong đó, một điểm đáng chú ý là không còn quy định cho phép công ty đại chúng được quyết định tỷ lệ sở hữu nước ngoài của doanh nghiệp.

Nhiều ý kiến lo ngại, nếu đề xuất này được áp dụng thì những lĩnh vực đặc thù như ngân hàng sẽ ẩn chứa rất nhiều rủi ro.

Không phù hợp với ngành nhạy cảm

Không như một số ngành khác, room vốn ngoại tại các ngân hàng thương mại cổ phần tối đa chỉ được 30%. Vì vậy, muốn tìm được đối tác chiến lược, thời gian qua, các ngân hàng phải dùng đến quyền mở, đóng room tại thời điểm thích hợp để có dư địa tìm đối tác đầu tư dài hạn hỗ trợ ngân hàng phát triển và đạt được mức giá chào bán có lợi nhất cho cổ đông.

Gần đây một số ngân hàng bất ngờ "khoá" room ngoại như Techcombank vừa chốt ở 22,5%; HDBank điều chỉnh tỷ lệ sở hữu cổ phiếu của nhà đầu tư ngoại từ mức 30% xuống còn 21,5%, VPBank cũng quyết định giảm tỷ lệ sở hữu từ mức 22,77% xuống còn 15%...

Lý giải cho sự thay đổi này, lãnh đạo ngân hàng cho biết, đây là bước đi nhằm giữ lại "room" để chào bán cho các đối tác ngoại khi thị trường tài chính ổn định trở lại. Còn HDBank giải thích động thái này nhằm phục vụ kế hoạch với đối tác chiến lược.

Thực tế thời gian qua, các ngân hàng cũng thường xuyên dùng quyền mở, đóng room và đã mang lại hiệu quả giúp ngân hàng vừa tìm đối tác đầu tư dài hạn hỗ trợ phát triển, vừa bán mức giá có lợi nhất.

Đơn cử như năm 2011, Vietcombank bán 15% cổ phần cho Mizuho với giá 34.000 đồng/cổ phiếu, cao hơn 24,1% so với thị giá cổ phiếu VCB trên thị trường. Tương tự, cuối năm 2012, VietinBank chào bán thành công gần 20% vốn cho Bank of Tokyo-Mitsubishi UFJ với mức giá 24.000 đồng/cổ phiếu, cao hơn 18,2% so với giá thị trường của cổ phiếu CTG tại thời điểm ký kết.

Cuối năm 2019, BIDV đã phát hành riêng lẻ cho KEB Hana Bank hơn 603,3 triệu cổ phần với tổng giá trị giao dịch gần 20.300 tỷ đồng, tương đương với giá gần 34.000 đồng/cổ phần. Mức giá này so với thời điểm hai bên bắt đầu ký thỏa thuận sơ bộ (tháng 8/2017) đã cao hơn 76%, còn nếu so với thời điểm hai bên bắt đầu công bố với công chúng ý định “tìm hiểu” nhau (đầu năm 2018), thì cao hơn 24,6%...

Những ví dụ trên cho thấy nhờ quyền tự quyết về room ngoại, các ngân hàng đã lựa chọn được không chỉ thời điểm bán tốt nhất, mà cả đối tác trả giá cao nhất, mang lại thặng dư vốn lớn cho ngân sách.

Nếu như từ năm 2021 quyền tự quyết này bị bãi bỏ, ngân hàng phải mở toang room cho vốn ngoại thì chắc chắn nhà đầu tư ngoại chỉ mua cổ phiếu ở thời điểm giá rẻ. Quy định trên khiến nhiều ngân hàng thương mại cổ phần hết sức lo lắng.

Lãnh đạo một ngân hàng cho hay đang tìm kiếm đối tác chiến lược để lấp đầy khoảng trống room ngoại còn lại. Đã có một số nhà đầu tư nước ngoài ngỏ ý tìm hiểu nhưng ngân hàng này rất thận trọng, tiếp tục xem xét tìm hiểu thêm để chọn nhà đầu tư năng lực tài chính tốt, phù hợp với chiến lược của ngân hàng. Điều quan trọng nữa là chọn thời điểm phù hợp để đàm phán giá có lợi nhất.

"Bây giờ nếu không cho ngân hàng tự quyết mà lại mở toang room cho nhà đầu tư ngoại, khả năng đàm phán thất bại là rất lớn. Bởi họ sẽ chọn mua bán trên sàn để lựa giá tốt cho mình thay vì ký hợp đồng hợp tác kèm với cam kết hỗ trợ dài hạn ngân hàng," vị này băn khoăn.

Lưu ý tính đặc thù của ngân hàng

Giải trình về quy định tước quyền định đoạt room vốn ngoại của doanh nghiệp, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho rằng trong quá trình thực hiện quy định cũ, một số công ty thường xuyên thay đổi room ngoại, ảnh hưởng đến quyền lợi của cổ đông (không thể bán cổ phiếu cho nhà đầu tư nước ngoài), không bình đẳng giữa các công ty, ảnh hưởng đến tính minh bạch, tính thanh khoản của cổ phiếu…

Tất nhiên, giải trình của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước không phải không có cơ sở, song nhiều chuyên gia cho rằng quy định trên không phù hợp với ngành nhạy cảm, đặc thù như ngân hàng, gây bất lợi cho cả ngân hàng, cổ đông, thậm chí cả an ninh tài chính quốc gia.

Ông Nguyễn Đức Kiên (tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng) cho hay các tổ chức tín dụng là loại doanh nghiệp đặc thù hoạt động trong lĩnh vực tiền tệ. Tuy nhiên, trong dự thảo Nghị định hướng dẫn một số điều của Luật chứng khoán, cơ quan chủ trì soạn thảo đang đề xuất gộp chung các tổ chức tín dụng với các doanh nghiệp lĩnh vực khác.

“Ở góc độ nghiên cứu, tôi cho rằng phải tách ngân hàng ra thành một nhóm ngành riêng, đặc biệt nó còn phải chịu sự chi phối của Luật các tổ chức tín dụng và Luật Ngân hàng Nhà nước. Đây là một lĩnh vực rất đặc thù,” ông Kiên nhấn mạnh.

Cũng theo ông Kiên, cổ phần hóa, mở thị trường chứng khoán để đa dạng hóa sở hữu các loại hình doanh nghiệp, mục đích là tìm những cổ đông chiến lược để mở rộng thị trường, cung cấp công nghệ, cung cấp vốn và phương thức quản trị hiện đại. Nếu chúng ta bỏ qua tính đặc thù của các doanh nghiệp trong lĩnh vực ngân hàng, coi như các doanh nghiệp khác, có lẽ là điều cần cân nhắc lại.

Đồng quan điểm, tiến sỹ Trần Du Lịch phân tích dự thảo tạo điều kiện cho các cổ đông nước ngoài nhỏ lẻ lướt sóng và khiến cổ đông chiến lược cảm thấy áp lực. Trong khi đó, quan điểm của Chính phủ là lựa chọn nhà đầu tư nước ngoài một cách có chọn lọc, ưu tiên các nhà đầu tư lâu dài.

“Quan điểm của tôi là chưa cần thiết phải thay đổi quy định về quyền tự quyết về room ngoại của doanh nghiệp, nhất là ngân hàng, nếu không chứng minh được rằng, quy định hiện tại cản trở phát triển ra sao. Chúng ta cũng không nên can thiệp quá sâu vào quyền tự quyết của doanh nghiệp bằng một văn bản hành chính,” ông Lịch đề nghị.

Trong văn bản 5924/NHNN-PC góp ý dự thảo, Ngân hàng Nhà nước cũng đề nghị Ban soạn thảo cần trả lại quyền tự quyết về room ngoại cho doanh nghiệp. Cụ thể, tại Điểm b khoản 1 Điều 131 Dự thảo Nghị định, Ngân hàng Nhà nước đề nghị bổ sung quy định: "... thực hiện theo quy định tại pháp luật đó và Điều lệ của công ty trong đó bao gồm tỷ lệ sở hữu nước ngoài tại Điều lệ công ty trong phạm vi giới hạn tối đa pháp luật quy định." Bởi, hiện nay các quy định của pháp luật chỉ đưa ra các tỷ lệ nắm giữ của nhà đầu tư nước ngoài tối đa không vượt quá một tỷ lệ nhất định chứ không quy định tỷ lệ này là cố định.

Theo đó, các công ty có quyền quyết định một tỷ lệ khác nằm trong tỷ lệ sở hữu nhà đầu tư nước ngoài do pháp luật quy định cho từng ngành, lĩnh vực. Ngoài lý do trên, Ngân hàng Nhà nước cho rằng việc trao quyền tự quyết room cho doanh nghiệp còn là cơ sở để các doanh nghiệp cân nhắc việc tham gia của nhà đầu tư nước ngoài phù hợp với mục tiêu lựa chọn cổ đông chiến lược, tìm kiếm cơ hội hợp tác đầu tư theo chiến lược phát triển của công ty.

Theo các chuyên gia, điểm khác biệt lớn nhất của ngân hàng so với các doanh nghiệp khác là được phép huy động vốn nội địa. Thế nhưng, việc ngân hàng mất quyền định đoạt về room có thể là kẽ hở để vốn ngoại thâu tóm ngân hàng. Khi đó, không loại trừ tình trạng nguồn vốn huy động trong nước có thể bị tác động để “đẩy ra nước ngoài” và đây là nguy cơ rất lớn cho nền kinh tế.

Ông Phạm Chí Quang-Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách tiền tệ Ngân hàng Nhà nước nhận định bất cứ một chính sách nào cũng có tác động nhiều chiều đến các đối tượng liên quan, các ngân hàng thương mại là một trong các đối tượng bị tác động bởi quy định này.

Cũng theo ông Quang, các quy định về hoạt động của ngành ngân hàng trong đó việc quyết định room vốn ngoại sẽ phải được thực hiện theo luật chuyên ngành-đó là Luật Tổ chức tín dụng và các quy định pháp luật có liên quan. Ban soạn thảo phải cân bằng giữa bảo vệ quyền lợi của cổ đông nhỏ lẻ với quyền lợi của cổ đông lớn, quyền lợi của doanh nghiệp.