Tốc độ đô thị hóa thiếu kiểm soát tạo môi trường lý tưởng cho bọ cạp

Dữ liệu từ Hệ thống thông tin bệnh bắt buộc báo cáo của Brazil cho thấy hơn 1,1 triệu ca bị bọ cạp đốt đã được ghi nhận từ năm 2014 đến năm 2023. Nghiên cứu công bố trên tạp chí “Frontiers in Public Health” cho thấy số ca tăng 155% trong giai đoạn này. Theo phó giáo sư Manuela Berto Pucca từ Đại học Bang São Paulo, nguyên nhân chính là sự đô thị hóa nhanh chóng và thiếu quy hoạch, điển hình là các khu ổ chuột, nơi có mật độ dân cư cao, cơ sở hạ tầng kém và hệ thống xử lý rác thải yếu kém.

Bà Manuela Berto Pucca nhấn mạnh rằng các đô thị đang vô tình cung cấp đầy đủ điều kiện sinh tồn cho bọ cạp: từ chỗ trú ngụ trong các bức tường, ống cống, gạch đá vỡ, cho đến nguồn thức ăn dồi dào là gián và các loài côn trùng sống trong môi trường đô thị. Đặc biệt, các cống rãnh với nhiệt độ ổn định quanh năm, ít kẻ thù tự nhiên và giàu nguồn thức ăn là nơi trú ngụ lý tưởng cho bọ cạp.

Một số loài bọ cạp có thể sống đến 400 ngày mà không cần ăn và có khả năng sinh sản đơn tính, khiến việc tiêu diệt chúng trở nên rất khó khăn. Bên cạnh đó, khí hậu nóng lên, mùa hè kéo dài, cùng với các đợt mưa lớn và hạn hán đã tạo điều kiện để quần thể bọ cạp gia tăng mạnh mẽ.

Năm 2024, dữ liệu sơ bộ cho thấy Brazil ghi nhận gần 200.000 ca bị bọ cạp đốt và 133 trường hợp tử vong. Các nhà khoa học dự báo từ năm 2025 đến năm 2033, số ca có thể vượt mốc 2 triệu. Tuy nhiên, họ cũng lưu ý rằng con số thực tế có thể cao hơn nhiều vì nhiều người dân tự điều trị tại nhà hoặc không đi khám do thiếu điều kiện.

Bà Manuela Berto Pucca chia sẻ: “Tôi đã làm việc tại nhiều khu vực mà nỗi sợ bị bọ cạp đốt hiện hữu mỗi ngày, nhất là tại những nơi nghèo và đông đúc. Các con số cho thấy tình hình trong tương lai sẽ còn nghiêm trọng hơn hiện nay”.

Tử vong thấp nhưng tác động lớn tới sức khỏe cộng đồng

Theo nghiên cứu, khoảng 0,1% các ca bị đốt dẫn đến tử vong, và nhóm dễ bị ảnh hưởng nhất là trẻ em và người cao tuổi. Những người khỏe mạnh thường hồi phục hoàn toàn, nhưng có thể chịu đau và khó chịu trong nhiều ngày. Các triệu chứng phổ biến gồm đau, nóng rát, sưng đỏ, ngứa ran và buồn nôn. Dù tỷ lệ tử vong không cao so với tai nạn giao thông hay bạo lực, nhưng việc gia tăng số ca đốt làm tăng gánh nặng lên hệ thống y tế và gây hoang mang trong cộng đồng.

Hệ thống y tế Brazil hiện cung cấp điều trị miễn phí cho các ca bị bọ cạp đốt và thuốc kháng nọc có sẵn tại một số bệnh viện và trung tâm cấp cứu. Giáo sư Eliane Candiani Arantes từ Đại học São Paulo khuyến cáo: “Nếu bị đốt, đừng chờ đến khi triệu chứng nghiêm trọng hơn mới đi viện. Hãy đến cơ sở y tế gần nhất ngay lập tức.” Bà nhấn mạnh rằng tất cả mọi người đều dễ bị tổn thương, đặc biệt là trẻ nhỏ vì chỉ một vết đốt nhỏ cũng có thể gây tử vong.

Giáo sư Nibedita Ray-Bennett tại Đại học Leicester, Chủ tịch Mạng lưới Phòng tránh Tử vong Có thể tránh được, nhận định nghiên cứu lần này cho thấy “nhu cầu hành động cấp thiết” nhằm kiểm soát tình trạng bọ cạp phát triển ngoài tầm kiểm soát tại các đô thị.

Bà Manuela Berto Pucca cũng nhấn mạnh rằng bọ cạp không phải là kẻ thù của con người, mà là loài vật hành động phòng vệ khi cảm thấy bị đe dọa. Chúng đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái, giúp kiểm soát các loài gây hại và duy trì sự đa dạng sinh học.

Ngoài Brazil, các quốc gia như Paraguay, Bolivia, Mexico, Guyana và Venezuela cũng ghi nhận sự gia tăng đáng lo ngại các ca “scorpionism” – tức tình trạng y tế do bọ cạp đốt gây ra. Những diễn biến này cho thấy hiện tượng không còn mang tính cục bộ mà đã trở thành vấn đề y tế mang tính khu vực.

Một nghiên cứu trước đó cũng chỉ ra rằng môi trường đô thị ẩm ướt, nhiều rác và kẽ hở trong tường, cống rãnh hay nhà cửa là điều kiện lý tưởng để bọ cạp phát triển. Do đó, công tác phòng ngừa đóng vai trò then chốt. Bà Manuela Berto Pucca khuyến cáo: “Bọ cạp phát triển mạnh ở nơi ẩm thấp và bừa bộn. Hãy giữ vệ sinh khu vực sống, bịt kín các khe nứt tường, lắp lưới tại các miệng cống và luôn kiểm tra giày dép, khăn tắm, quần áo trước khi sử dụng.”

Tiến sĩ Manuela González-Suárez, nhà sinh thái học tại Đại học Reading (Anh), nhận định số liệu trong nghiên cứu mới vượt xa kỳ vọng. Tuy nhiên, bà cũng lưu ý rằng nhận thức xã hội về vấn đề này gia tăng có thể khiến số ca được báo cáo tăng theo. Đồng thời, bà nhấn mạnh không nên quá hoảng loạn bởi hầu hết các ca đốt không dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

Thực tế, các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng, cải thiện vệ sinh đô thị và giám sát môi trường sinh sống là những bước đi cấp thiết mà chính quyền các đô thị Brazil cần đẩy mạnh trong thời gian tới. Nếu không có biện pháp can thiệp quyết liệt, sự bùng phát của bọ cạp có thể biến các thành phố thành môi trường nguy hiểm cho chính cư dân của mình.

×