Đèo Cả có chiều dài 12km, chạy vắt qua dãy núi Đại Lãnh, giữa hai sườn núi Hảo Sơn (Hốc Ao) và núi Đá Bia (Thạch Bi Sơn), sát với biển trong xanh và dãy Trường Sơn hùng vĩ. Trong đó có 9km thuộc địa phận Phú Yên và 3km thuộc địa phận Khánh Hòa. Đỉnh đèo có độ cao khoảng 333m so với mặt nước biển.
Đèo Cả cũng là một trong số ít những con đèo ở Việt Nam có vị trí nằm sát biển, trên đường thiên lý Bắc-Nam xưa (nay là Quốc lộ 1A làm ranh giới tự nhiên gồm hai tỉnh Phú Yên-Khánh Hòa). Trên đoạn đèo này, xưa kia với tên gọi là Cả đã lập nên bao kỳ tích, chiến công một thời hoa lửa trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, gợi nhớ những tháng ngày hành quân Nam tiến để kháng chiến chống giặc ngoại xâm, thống nhất đất nước.
Đi trên đường đèo Cả, bạn sẽ thấy còn nguyên những khúc quanh uốn lượn bám theo một bên là vách núi hiểm trở, dựng đứng ngay bên kia là bờ biển như thách thức phong ba. Nhìn từ trên cao xuống, ở những nơi nhô ra thường nằm sát biển, chỗ lõm vào có nhiều khe, suối. Đặc biệt, khi đứng trên đèo Cả, ta có thể quan sát và ngắm nét tuyệt đẹp của vịnh Vũng Rô.
Vũng Rô gắn với trang sử hào hùng và huyền thoại về con đường Hồ Chí Minh trên biển Đông trong những tháng năm kháng chiến chống Mỹ. Ngày nay, vịnh Vũng Rô có 12 bãi tắm lý tưởng: bãi Lách, bãi Mù U, bãi Bà Ngài, bãi Chùa, bãi Chân Trâu, bãi Hồ, bãi Hàng, bãi Nhỏ, bãi Chính, bãi Bàng, bãi Lau, bãi Nhũ, bãi Nam. Vũng Rô có hòn Nưa tuyệt đẹp như cây trụ chia đôi cánh cửa vào Vũng Rô. Sách Đại Nam Nhất thống chí gọi Hòn Nưa là Trụ Tự.
Đứng trên đỉnh đèo Cả, phóng tầm mắt nhìn ra biển, thấy mặt nước xanh trong gợn sóng lao xao mãi đến tận chân trời, những hòn đảo nhấp nhô trong làn sóng bạc, phản chiếu ánh mặt trời lóng lánh. Núi đá Bia trên đèo Cả in bóng cùng với vịnh Vũng Rô tạo nên một tuyệt tác của thiên nhiên.
Ngày nay, trên hành trình du lịch Việt, nếu muốn chinh phục đèo Cả mà không đi qua những hầm đường bộ thênh thang, bạn vẫn sẽ phải vượt qua đoạn đèo với 98 vòng cua, trong đó có 10 vòng cua gấp khúc quanh co lượn theo vách đá dựng đứng khuất tầm nhìn, nhất là qua đoạn Đá Đen. Từ dốc Đá Trải xuống có độ dốc cao, đường vòng qua một cua "tay áo" gấp khúc nên tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn giao thông trong hành trình ngang qua con đèo này.
XEM THÊM >> Thông xe phương tiện qua hầm đường bộ Đèo Cả
Thời tiết trên đèo Cả thường nhiều mây, nhiều mưa, nên cũng kiến tạo ra các thảm thực vật đa dạng và phong phú với nhiều loại cây quý mọc tại đây như cẩm, thị, sao, chò, dầu, kiền kiền, và đát... Trong đó, cây đát được dùng làm nguyên liệu trong món chè trái cây có tiếng ở Nha Trang. Đèo Cả cũng một thời là nơi có nghề sản xuất trầm hương và kỳ nam nổi tiếng.
Chính những đặc điểm thiên nhiên kỳ vĩ ấy tạo nên cho đèo Cả cảnh sắc thơ mộng, hoang sơ, khiến bao du khách phải ngỡ ngàng, lưu luyến mỗi khi có dịp ngang qua.
