Chỉnh sửa gen là gì?
Theo đó, công nghệ chỉnh sửa gen đã được nghiên cứu, phát triển trong hơn một thập kỷ qua cho phép các nhà khoa học "chỉnh sửa" bộ gen của cây trồng để tạo ra các tính trạng mong muốn. Công nghệ này đã chứng minh có khả năng cải tiến giống cây trồng mang lại nhiều lợi ích cho người nông dân, giúp nâng cao giá trị thương mại và cải tiến các tình trạng tiêu dùng.
GS-TS Bùi Chí Bửu - nguyên Phó Giám đốc VAAS chia sẻ, công nghệ chỉnh sửa gen có hai điểm khác với công nghệ biến đổi gen lớn nhất hiện nay. Một là, thay vì dùng gen ngoại lai chuyển vào nó thì dùng gen của chính bản thân nó đưa vào. Hai là, có thể một lúc chỉnh sửa rất nhiều gen, phân tử tìm kiếm vùng đích, mục tiêu đa dạng.
"Công nghệ này an toàn hơn rất nhiều, tức là lấy của nó sửa lại và đưa vào cho chính nó" - ông Bửu nói.
Chỉnh sửa gen có thể nâng cao chất lượng giống cây trồng. Ảnh: T.L
Nâng nhận thức về chỉnh sửa gen
Với sự hợp tác từ các đối tác thuộc Bộ Nông nghiệp Mỹ, Hội đồng Ngũ cốc Mỹ (USGC) đang tham gia các dự án đổi mới nhân giống cây trồng (PBI) tại Việt Nam với mục đích chia sẻ kiến thức về những tiến bộ trong lĩnh vực PBI, cụ thể là chỉnh sửa bộ gen cho mục đích nghiên cứu và phát triển nông nghiệp tại Việt Nam.
Dự án sẽ liên kết với các viện nghiên cứu hàng đầu của Việt Nam để nâng cao nhận thức, xây dựng lòng tin và thúc đẩy việc chấp nhận các công nghệ PBI tại Việt Nam.
"Công nghệ này an toàn hơn rất nhiều, tức là lấy của nó sửa lại và đưa vào cho chính nó" - ông Bửu nói.
Tuy nhiên, theo GS-TS Bùi Chí Bửu, thách thức lớn nhất đối với Việt Nam là hiện Việt Nam chưa có quy định luật pháp bảo đảm trong khi triển vọng của chỉnh sửa gen rất có tiềm năng. Các kết quả đạt được do chỉnh sửa gen mang lại so với biến đổi gen tốt hơn rất nhiều. Sàng lọc di truyền làm rất tốt, do vậy rủi ro cho sức khỏe của người dân cũng được giảm thiểu.
Nhiều nước trên thế giới như Nhật Bản, Thái Lan đã đưa chỉnh sửa gen vào luật, và áp dụng trong sàng lọc di truyền.
Trong Báo cáo về công nghệ chỉnh sửa gen - Bối cảnh toàn cầu và tiềm năng cho Việt Nam, các chuyên gia đã đưa ra đề xuất nên áp dụng các định nghĩa, các tiêu chuẩn pháp lý rõ ràng để quyết định sản phẩm nào là biến đổi gen và sản phẩm nào không phải là biến đổi gen.
Chính vì vậy, Chính phủ Việt Nam nên tiến hành rà soát, đánh giá lại toàn bộ các định nghĩa và tiêu chuẩn trong khung quy định pháp lý hiện hành để việc ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen không bị kiểm soát một cách bất hợp lý, tạo điều kiện để công nghệ này được phát triển tại Việt Nam.
Nghiên cứu về khoa học cây trồng tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam. Ảnh: H.V.N
Ông Trần Xuân Định - Phó Chủ tịch Hiệp hội thương mại giống cây trồng Việt Nam cho rằng: Chỉnh sửa gen dựa trên nền tảng của công nghệ tế bào, sử dụng các gen mục tiêu, ADN thông tin để đưa gen vào nhằm chỉnh sửa những đoạn gen bất lợi, không phù hợp với mục tiêu. Các gen này trong cùng một loài chứ không sử dụng gen khác loài. Mục tiêu chung vẫn là cải tạo chuỗi ADN trong sinh vật cây trồng.
Chia sẻ kinh nghiệm về phát triển các kỹ thuật nhân giống mới để cải tiến cây trồng ở Nhật Bản, GS - TS Hiroshi Ezura - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu đổi mới cây trồng Tsukuba đã đưa ra những kinh nghiệm thực tiễn về giống cà chua của Nhật Bản được chọn, tạo bằng công nghệ chỉnh sửa gen đã có sự cải thiện về chất lượng dinh dưỡng và hàm lượng GABA cao.
GABA (axit Gamma Amino Butyric) là một loại axit amin tự nhiên hoạt động như một chất dẫn truyền thần kinh, giúp tạo cảm giác thư thái, làm dịu sự căng thẳng và sợ hãi, đồng thời cải thiện giấc ngủ. GABA đã trở thành sản phẩm thực phẩm chức năng phổ biến trong những năm gần đây.
Tuy nhiên, GABA không có sẵn từ nhiều nguồn thực phẩm tự nhiên. Chính vì vậy, việc tạo ra giống cà chua mới có hàm lượng GABA tăng cao nhờ kỹ thuật chỉnh sửa gen là một thành tựu lớn.
Chưa có luật quy định
Theo các nhà khoa học, các chính sách, quy định về chỉnh sửa gen có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển và khai thác tối đa tiềm năng của công nghệ. Trong khi Mỹ và một số quốc gia khác xác định giống cây trồng mới tạo ra từ công nghệ chỉnh sửa gen không khác biệt về mặt di truyền với giống cây trồng tạo ra bằng các kỹ thuật, công nghệ truyền thống nên không cần thiết phải ban hành văn bản quản lý mới về công nghệ chỉnh sửa gen và sản phẩm tạo ra từ công nghệ chỉnh sửa gen.
Úc, Ấn Độ dự kiến đưa ra quy định quản lý sản phẩm tạo ra từ công nghệ chỉnh sửa gen chứa gen ngoại lai tương tự sản phẩm biến đổi gen, các sản phẩm khác không chứa gen ngoại lai được quản lý tương tự sản phẩm tạo ra từ công nghệ chọn tạo giống cây trồng truyền thống.
Liên minh châu Âu (EU) coi giống cây trồng tạo ra bằng công nghệ chỉnh sửa gen là cây trồng biến đổi gen và đang giao Cục An toàn thực phẩm châu Âu (EFSA) đánh giá mức độ tương thích của các phương pháp đánh giá rủi ro hiện có với những sản phẩm tạo ra bằng kỹ thuật chỉnh sửa gen. Nhiều quốc gia khác đang trong quá trình xây dựng chính sách và hướng dẫn quản lý cây trồng chỉnh sửa gen và sản phẩm tạo ra.
Chia sẻ về công nghệ chỉnh sửa gen có gì khác biệt với công nghệ biến đổi gen (GMO) bởi có nhiều ý kiến khác nhau hiện nay, ông Trần Xuân Định - Phó Chủ tịch Hiệp hội Thương mại giống cây trồng Việt Nam cho rằng, có sự khác nhau giữa 2 công nghệ này.
GMO vẫn thường gây tranh cãi từ trước đến giờ là sinh vật biến đổi gen cải thiện trên cơ sở là đưa gen khác loài vào đối tượng mà mình mong muốn, ví dụ như là cải tạo một tình trạng nào đấy thì ta phải lợi dụng 1 loại vi sinh vật để đưa một gen như gen kháng thuốc trừ cỏ, gen kháng sâu đục thân... vào cây ngô thông qua một loại sinh vật khác loài.
"Chỉnh sửa gen là việc thực hiện các thay đổi có chủ đích trong bộ gen của một sinh vật, bao gồm chèn, xóa, biến đổi hoặc thay thế các trình tự gen" - ông Định chia sẻ.
Ông Định cũng cho biết thêm, những văn bản pháp lý của chúng ta quy định trong công tác quản lý đối với sinh vật chỉnh sửa gen cũng chưa có. Để công tác quản lý, tiếp cận được tốt hơn, phân biệt trên các loại sinh vật, cây trồng, cái nào là biến đổi gen (GMO) cái nào là chỉnh sửa gen (Gen Editing) thì cần có đánh giá khoa học chính xác mới phục vụ được công tác quản lý.
"Trong trường hợp có đánh giá rằng chỉnh sửa gen không có tác động gì, nó giống như phương pháp cải tạo giống, lai tạo giống thông thường nhưng lại tiếp cận tới mục tiêu nhanh hơn, tốt hơn thì tôi nghĩ rằng hợp lý. Tuy nhiên về mặt quản lý nhà nước cần những quy định cụ thể, quan trọng nhất là để đưa ra sản xuất thì các nhà quản lý ở địa phương, người sản xuất, người tiêu dùng phân biệt được rằng sản phẩm này là sản phẩm chỉnh sửa gen chứ không phải là biến đổi gen" - ông Định nói.
