Chỉnh sửa gen trong nông nghiệp: Cần sớm xây dựng, ban hành khung pháp lý hoàn thiện

Đó là thực tế được nêu tại Diễn đàn: “Chỉnh sửa gen trong nông nghiệp - Công nghệ chiến lược gắn với khung pháp lý”, do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, sáng 18/10.

Cần sớm xây dựng, ban hành khung pháp lý

Theo TS. Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ, đầu tiên cần làm rõ chính là cách hiểu thống nhất giữa các bên, từ nhà khoa học, nhà quản lý, doanh nghiệp đến người dân, về ba khái niệm nền tảng: di truyền chọn tạo truyền thống, chỉnh sửa gen và biến đổi gen.

"Trong nông nghiệp, cần phân biệt rõ giữa nhóm sản phẩm phục vụ sản xuất nông nghiệp và nhóm sản phẩm phục vụ thực phẩm", ông Long nói, lấy ví dụ, thức ăn chăn nuôi có yêu cầu quản lý khác với thực phẩm cho người, nên không thể áp dụng chung một quy trình hay một khung giám sát. Đây chính là thách thức trong quản lý nhà nước khi các sản phẩm sinh học ngày càng đa dạng và ranh giới giữa mục đích sử dụng ngày càng mờ.

Về phương diện chính sách, ông Long cho biết, trước đây nhiều công trình nghiên cứu của Việt Nam bị “ách tắc” trong khâu chuyển giao sản phẩm, chủ yếu do chưa có hành lang pháp lý rõ ràng. Tuy nhiên, tình hình hiện nay đã “được cởi trói” nhờ các văn bản mới như Nghị quyết 57-NQ/TW, Nghị quyết 193 của Chính phủ, và Nghị định 88, giúp tháo gỡ vướng mắc trong việc chuyển giao kết quả nghiên cứu và thúc đẩy hợp tác công - tư.

Đặc biệt, theo Quyết định số 1131/QĐ-TTg ngày 5/10/2024 của Thủ tướng Chính phủ, công nghệ gen được xác định là một trong 11 công nghệ chiến lược quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

TS Nguyễn Quý Dương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho hay, Việt Nam đã và đang tiếp cận công nghệ chỉnh sửa gen theo hướng quốc tế, song vướng mắc lớn nhất hiện nay nằm ở khung pháp lý chưa hoàn thiện.

“Để làm được điều đó, các quy định pháp luật phải được điều chỉnh, bổ sung kịp thời. Trong đó, làm rõ các khái niệm: Đâu là chỉnh sửa gen và đâu là biến đổi gen, bởi đây là nền tảng để xác định cơ chế áp dụng phù hợp. Hiện Cục đang tham gia sửa đổi luật và tiến tới sửa đổi các nghị định, thông tư hướng dẫn. Quá trình này cần sự tham gia, đóng góp tích cực từ đội ngũ nhà khoa học, nhằm đảm bảo tính khả thi và đồng bộ”, lãnh đạo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết.

Hiện nay, nước ta chưa có hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật cho giống chỉnh sửa gen. Khi giống mới được tạo ra mà không có quy định để đánh giá, kiểm định chất lượng, thì các sản phẩm đó vẫn chưa thể thương mại hóa. Vì vậy, Phó Cục trưởng Nguyễn Quý Dương đề nghị sớm xây dựng và ban hành bộ tiêu chuẩn về phương pháp thử, đồng thời chỉ định rõ các phòng thí nghiệm đạt chuẩn, tạo hành lang pháp lý đầy đủ trong ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen tại Việt Nam.

Đồng quan điểm, Anh hùng Lao động Trần Mạnh Báo, Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh Giống cây trồng Việt Nam, Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Tập đoàn ThaiBinh Seed cho nêu thực tế, việc thiếu khung pháp lý rõ ràng đã ảnh hưởng đến quá trình triển khai và ứng dụng các công nghệ, giải pháp mới trong nông nghiệp. Điều này dẫn đến tình trạng các sản phẩm, công nghệ chưa được công nhận và áp dụng rộng rãi.

Ông cho rằng, cần xây dựng khung pháp lý trước, sau đó mới phát triển hệ thống nghiên cứu và triển khai ứng dụng. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, nhà khoa học và doanh nghiệp để tạo hệ sinh thái hỗ trợ hiệu quả. Cuối cùng là đầu tư nguồn lực, kinh phí đầy đủ cho các hoạt động nghiên cứu, phát triển và triển khai các công cụ, công nghệ mới.

Còn theo TS Trần Minh Thu, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Vinaseed, “khung pháp lý” rất quan trọng khi đưa các sản phẩm nông nghiệp ra thế giới, bên cạnh hợp tác công tư và đầu tư vốn.

Bà Thu lấy ví dụ, Công ty Bayer, với doanh thu hàng chục tỉ USD mỗi năm, luôn dành khoảng 5% để phục vụ cho nghiên cứu và phát triển (R&D). Hoặc nhiều doanh nghiệp Hoa Kỳ ưu tiên thời gian nghiên cứu giống mới đến hàng chục năm.

“Công nghệ sinh học là câu chuyện dài hơi, đòi hỏi nền tảng vững chắc ngay từ pháp lý”, bà Thu nhấn mạnh.

Công nghệ chỉ có thể phát huy hiệu quả khi đi cùng với một khung pháp lý đầy đủ, minh bạch và tiên tiến

Nêu quan điểm, nguyên Vụ trưởng Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Nguyễn Thị Thanh Thủy cho hay, Việt Nam đang có nền tảng pháp lý tương đối đầy đủ và hài hòa với quốc tế về an toàn sinh học đối với công nghệ sinh học nói chung và cây trồng biến đổi gen nói riêng. Tuy nhiên, trong bối cảnh công nghệ chỉnh sửa gen phát triển mạnh mẽ, khung pháp lý hiện nay cần được cập nhật để phù hợp với thực tiễn mới.

Việc điều chỉnh pháp lý là xu hướng tất yếu mà nhiều quốc gia tiên tiến đã và đang thực hiện. Mỗi lần sửa đổi hệ thống quy định, cần bảo đảm tinh thần cởi mở, tham vấn đầy đủ các bên liên quan - từ cơ quan quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp đến các tổ chức và cộng đồng chịu tác động.

Bà nhấn mạnh, mục tiêu cốt lõi của khung pháp lý là tạo được sự cân bằng giữa ba yếu tố: thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo đảm an toàn sinh học và bảo tồn đa dạng sinh học, đồng thời hài hòa với các cam kết quốc tế. Để đạt được điều này, hệ thống pháp luật cần minh bạch, rõ ràng và thống nhất, trước hết phải định nghĩa chính xác các khái niệm “biến đổi gen (GMO)” và “chỉnh sửa gen (GE)”.

Bà Thủy cũng đề xuất xác định rõ trách nhiệm của các chủ thể liên quan - cơ quan quản lý, nhà khoa học và doanh nghiệp - nhằm tránh dồn toàn bộ rủi ro về một phía. Song song, Việt Nam cần phát triển phương pháp và công nghệ đánh giá rủi ro đáng tin cậy, cùng đội ngũ chuyên gia đủ năng lực để thẩm định hồ sơ kỹ thuật và tư vấn chính sách.

TS. Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ cho hay, Đảng và Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo quan trọng nhằm thúc đẩy nghiên cứu, ứng dụng và quản lý an toàn sinh vật biến đổi gen. Luật Đa dạng sinh học năm 2008 đã đưa ra khái niệm về sinh vật biến đổi gen và quy định khung pháp lý cơ bản cho quản lý GMO. Tuy nhiên, đối với công nghệ chỉnh sửa gen, hệ thống pháp lý hiện vẫn chưa hoàn thiện.

Công tác truyền thông khoa học còn hạn chế khiến xã hội vẫn có tâm lý dè dặt với các sản phẩm biến đổi và chỉnh sửa gen, trong khi mối liên kết giữa nghiên cứu - doanh nghiệp - sản xuất chưa thật sự hiệu quả.

Để tháo gỡ, Việt Nam đang xem xét sửa đổi, bổ sung Luật Đa dạng sinh học 2008 để cập nhật khái niệm và quy định về chỉnh sửa gen, đồng thời xây dựng cơ chế quản lý và thương mại phù hợp với xu thế toàn cầu. Việc hoàn thiện khung pháp lý này đòi hỏi thời gian, sự phối hợp giữa các Bộ, ngành, nhà khoa học và doanh nghiệp, cùng cam kết mạnh mẽ từ các nhà hoạch định chính sách.

“Chúng tôi sẽ tiếp tục hiện đại hóa hệ thống phòng thí nghiệm và cơ sở dữ liệu gen quốc gia, đồng thời phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao, định hướng các chương trình nghiên cứu trọng điểm gắn với đổi mới sáng tạo. Song song đó, hợp tác quốc tế theo hệ thống, bảo hộ sở hữu trí tuệ, công tác truyền thông và chuyển đổi số sẽ được triển khai mạnh mẽ hơn trong thời gian tới”, ông Long nhấn mạnh.

Còn theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến, công nghệ chỉnh sửa gen đang mở ra cơ hội to lớn để nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng chống chịu của cây trồng, vật nuôi, giảm phụ thuộc vào hóa chất, thuốc bảo vệ thực vật, đồng thời tăng tính bền vững và an toàn sinh học trong sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, công nghệ chỉ có thể phát huy hiệu quả khi đi cùng với một khung pháp lý đầy đủ, minh bạch và tiên tiến.

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp với các bộ, ngành liên quan dự thảo sửa đổi Luật Đa dạng sinh học, trong đó sẽ làm rõ khái niệm về sinh vật biến đổi gen và xây dựng các quy định, tiêu chuẩn quản lý phù hợp với thực tiễn quốc tế.

“Việc này không chỉ nhằm bảo đảm an toàn sinh học và tuân thủ các cam kết quốc tế, mà còn tạo hành lang pháp lý thông thoáng cho nghiên cứu, thử nghiệm và ứng dụng các tiến bộ khoa học mới,” ông Tiến nói thêm.

Với quan điểm trên, ông Tiến đề nghị các cơ quan quản lý nhà nước cần chủ động rà soát, hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách nhằm thúc đẩy nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng công nghệ sinh học, công nghệ chỉnh sửa gen trong nông nghiệp; các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp tăng cường hợp tác công-tư, hình thành chuỗi đổi mới sáng tạo từ nghiên cứu cơ bản đến thương mại hóa sản phẩm, phát huy tối đa nội lực của đội ngũ khoa học trong nước.

Tại Diễn đàn, bà Nguyễn Thị Kim Anh, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, cho rằng đã đến lúc cần thể chế hóa khái niệm “chỉnh sửa gen” trong hệ thống pháp luật để tạo căn cứ quản lý rõ ràng, phù hợp với thực tiễn phát triển công nghệ hiện nay.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang trình Quốc hội dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 15 luật liên quan đến nông nghiệp, trong đó có Luật Đa dạng sinh học. Dự thảo hiện mới chỉ có định nghĩa về “sinh vật biến đổi gen”, trong khi “chỉnh sửa gen” chưa được đề cập.

Theo bà Kim Anh, cần bổ sung rõ ràng khái niệm “chỉnh sửa gen” vào Luật Đa dạng sinh học, làm cơ sở để Chính phủ ban hành quy định chi tiết, phân định phạm vi, tiêu chí và quy trình quản lý. Việc này không chỉ giúp thống nhất cách hiểu giữa cơ quan lập pháp và hành pháp, mà còn bảo đảm cơ sở pháp lý cho công tác kiểm tra, giám sát và chuyển giao công nghệ.

Bà cũng đề nghị nghiên cứu bổ sung nội dung liên quan đến chỉnh sửa gen trong Luật Trồng trọt và Luật Chăn nuôi, đồng thời xem xét sự tương thích trong Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, nhằm hình thành một khung pháp lý đồng bộ, thống nhất và khả thi.

×