Chợ dân sinh tiền tỷ bỏ hoang, “ung nhọt” của lãng phí

LTS:

Trong bài viết Chống lãng phí, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ một số dạng thức của lãng phí đang nổi lên gay gắt hiện nay. Trong đó có dạng thức: lãng phí tài sản công do quản lý, sử dụng chưa hiệu quả, trong đó giải ngân vốn đầu tư công; cổ phần hóa, xử lý thoái vốn của các doanh nghiệp nhà nước; sắp xếp lại, xử lý nhà, đất thuộc sở hữu Nhà nước, các dự án sử dụng nhiều tài nguyên đất và nước.

Thời gian qua, hàng loạt các khu chợ được đầu tư bằng vốn ngân sách nhà nước bị bỏ không, bỏ hoang ở nhiều địa phương trên cả nước đã trở thành vấn đề nhức nhối chưa được giải quyết triệt để.

Chúng tôi đi giữa những khu chợ rộng hàng nghìn m2, được đầu tư bằng ngân sách nhà nước từ vài tỉ đến hàng chục tỉ đồng “sờ” được sự lãng phí. Từ nông thôn đến thành thị, không khó để tìm ra những công trình chợ dân sinh trống vắng tiểu thương, bỏ không.

Nghịch lý là, ngay gần đó là những khu chợ tự phát gây mất an ninh trật tự, ảnh hưởng an toàn giao thông, vệ sinh môi trường.

Những khu chợ bỏ hoang ở nhiều tỉnh thành là ví dụ sinh động nhất để nhìn thấy “hình dạng” của lãng phí thông qua quy hoạch, cơ chế phân bổ vốn ngân sách, đầu tư công ở các địa phương. Những lãng phí tiền tỷ của các chợ dân sinh bỏ hoang góp vào trong bức tranh toàn cảnh lãng phí hàng chục nghìn tỷ của các công trình đầu tư công trên cả nước.

Vòng lặp xây dựng – bỏ hoang – lãng phí của các chợ dân sinh tiền tỷ cần được chấm dứt. Nhóm PV Báo NTNN/Điện tử Dân Việt đã đi đến nhiều địa phương trong cả nước tìm rõ nguyên nhân, gặp gỡ các đơn vị trực tiếp quản lý, liên quan đến đầu tư dự án, tiếp tục gõ cửa các chuyên gia để kiến nghị giải pháp chấn chỉnh tình trạng này.

Tất cả, mong góp một tiếng nói để hạn chế những lãng phí trong vấn đề đầu tư công, bắt đầu từ những khu chợ liên quan đến đời sống hàng ngày của người dân.

Giữa tháng 7/2025, trong tiết trời oi bức, chúng tôi đứng giữa một khu chợ bề thế ở ngoại thành Hà Nội để chứng kiến người dân sử dụng công trình được đầu tư 12 tỷ đồng để … phơi lúa, phơi ngô.

Chợ Phú Mãn, xã Phú Cát, thành phố Hà Nội (xã Phú Mãn, huyện Quốc Oai cũ) được xây dựng khang trang, sạch đẹp, bề thế, hứa hẹn sẽ là khu chợ sầm uất khi đưa vào sử dụng. Chợ mới được khai trương cách đây 3 năm, năm 2022.

Qua nhiều đoạn đường bê tông ngoằn nghèo quanh cánh đồng, trước mặt chúng tôi là chiếc cổng có tấm biển “Chợ Phú Mãn”, bên trong chợ mang một vẻ tiêu điều, hoang vắng, bỏ hoang.

Hợp tác xã nông nghiệp Phú Mãn được chính quyền địa phương giao quản lý chợ. Ba năm qua, khu chợ này mới chỉ “họp chợ” được hai lần rồi chuyển sang chức năng phơi ngô, phơi lúa cho bà con.

Trao đổi với phóng viên Báo điện tử Dân Việt, lãnh đạo Ban quản lý chợ Phú Mãn nhớ lại, ngày khai trương năm 2022 chợ Phú Mãn tổ chức khánh thành hoành tráng, khu chợ có diện tích 3.000 m2. Chợ được đầu tư xây dựng với kinh phí lên đến 12 tỷ đồng, vốn ngân sách Nhà nước.

Tuy nhiên, từ khi khánh thành đến nay chở mới chỉ họp được hai lần, giá thuê ki-ốt rẻ nhưng lại vắng khách. “Có thể do vị trí địa thế khu chợ chưa gần khu trung tâm nên người ta ít vào. Bây giờ mua bán trực tuyến phát triển, vận chuyển tận nhà cho nên cũng khó làm” – vị này nói.

Thấy có phóng viên về ghi hình, một người dân tiếp cận và chia sẻ: “Quanh khu vực này có quá nhiều chợ, chưa kể dân cư lại ít, nếu là chợ đầu mối cũng không biết bán gì. Người dân không có nông sản đặc trưng nên rất khó thu hút tiểu thương về họp chợ”.

Cách đó khoảng 5km, chợ Phú Cát ở cùng xã Phú Cát cũng bỏ hoang lãng phí. Người dân cho biết, chợ hoạt động nhộn nhịp một thời gian nhưng đột nhiên bị bỏ hoang khoảng chục năm.

Chính quyền xã Phú Cát cũ cho thuê đất để xây ki-ốt bán hàng nhưng vì chợ vắng khách, ki-ốt bán hàng lại trở thành nơi định cư của hàng chục hộ dân.

Bỏ hoang một thời gian dài, nay nhiều hạng mục xuống cấp: tường vôi loang lổ, loáng thoáng vài dòng chữ quảng cáo phai màu, mờ nhạt theo năm tháng.

Rời ngoại thành Hà Nội, ngay gần trung tâm thủ đô cũng không khó để tìm những khu chợ tiền tỷ, xây xong rồi không được sử dụng đúng mục đích đầu tư.

Chợ Xuân Phương, thuộc phường Xuân Phương (quận Nam Từ Liêm cũ) được đầu tư xây dựng khang trang và có vị trí khá đẹp, nằm sát tuyến đường đôi nối khu đô thị Xuân Phương đến QL32 nhưng gần 10 năm qua, chợ vẫn chỉ là một bãi cỏ hoang rậm rạp.

Sau thời gian dài phơi mưa nắng, nhiều hạng mục của công trình đã hư hỏng, xuống cấp. Ghi nhận thực trạng của phóng viên, hạng mục tường rào chợ một số đoạn đã nứt, sắt thì hoen gỉ, cây cối um ùm, mọc cao quá đầu người.

“Chợ xây dựng xong bỏ hoang một thời gian, sau đó lại có thợ đến xây được 2 bức tường xong lại bỏ đó. Người dân chúng tôi cảm thấy khó chịu trước sự lãng phí này”, anh N. sống tại phường Xuân Phương bức xúc.

Ngoài ra, còn chợ Tây Mỗ, phường Tây Mỗ, thành phố Hà Nội được xây dựng trên diện tích 3.600m2, gồm nhà chợ chính, nhà Ban quản lý và công trình phụ trợ. Tổng kinh phí xây dựng 22,5 tỷ đồng, nhưng đến nay công trình vẫn bị bỏ hoang, chưa thể đưa vào sử dụng. Khảo sát của Phóng viên cho thấy, chợ Phúc Lý, chợ Ngọc Thụy không hoạt động hoặc chỉ đưa vào sử dụng một phần diện tích nhỏ.

Tháng 7/2025, PV Dân Việt đứng dưới tấm biển chợ Ngũ Phúc đã mờ dần, rêu bám xung quanh, trong khu chợ không một bóng tiểu thương. Thay vào đó là cát, xi măng, máy móc công trình, đồ đạc, xe kéo, ô tô của người dân tập kết nhờ.

Khu chợ được xây dựng từ cách đây 10 năm ở xã Ngũ Phúc, huyện Kiến Thụy (cũ), TP Hải Phòng (nay là xã Nghi Dương), thời gian đầu cũng có nhiều tiểu thương đến họp. “Nhưng chợ ở cánh đồng, xa khu dân cư nên tiểu thương không bán được hàng, lần lượt rời đi, nhiều năm qua không còn ai bán hàng trong chợ”, một người dân nói.

Từ đó đến nay, khu chợ được kỳ vọng là trung tâm buôn bán của xã trở nên hoang vắng, nhếch nhác, không phát huy được giá trị kỳ vọng.

Cách chợ Ngũ Phúc vài cây số, chợ Thanh Sơn (xã Kiến Thụy, TP Hải Phòng) là điển hình cho nghịch lý chợ đầu tư tiền tỷ “vắng như chùa Bà Đanh”, còn chợ cóc lại tấp nập, gây mất trật tự an toàn giao thông.

Chợ Thanh Sơn “cửa đóng then cài”, đi vài trăm bước chân chúng tôi gặp ngay một một khu chợ cóc bày ở lòng lề đường đang hoạt động sôi nổi. Rau cỏ, thịt cá, hoa quả tràn hết ra đường, người mua kẻ bán chen chúc, cản trở giao thông.

Chị Nguyễn Thị Tuyết, người dân xã Thanh Sơn phàn nàn: “Sáng nào cũng chịu cảnh ùn tắc, nhiefu hôm con muộn học, mẹ muộn làm”. Tương tự, chị Bùi Thị Duyên đặt câu hỏi tại sao đường sát cổng làng văn hóa Xuân La và Cẩm La kéo dài, lại có những hoạt động kém “văn hóa giao thông” đến vậy.

“Người mua hàng vô tư đỗ xe máy, xe đạp ngổn ngang, ô tô đi qua bóp còi đến rát tai. Ngã tư chợ cóc này là điểm đen, thường xuyên xảy ra tai nạn giao thông”, chị Duyên nói.

Được biết, số phận chợ Thanh Sơn cũng tương tự chợ Ngũ Phúc khi được khai trương năm 2015, rồi nhanh chóng đi vào dĩ vãng chỉ sau vài tháng. Bên ngoài chợ chỉ còn một vài hàng quán, bên trong vắng lặng.

Ở TP Hải Phòng, thống kê nhanh còn một số khu chợ khác cũng chưa phát huy được đầy đủ giá trị đầu tư. Như chợ Vĩnh Niệm (quận Lê Chân cũ) với tổng giá trị đầu tư ban đầu 4,3 tỷ đồng, đến nay cũng chỉ còn hơn chục hộ tiểu thương buôn bán, gây lãng phí tài nguyên đất. Chợ Mét ở xã Dũng Tiến, huyện Vĩnh Bảo cũ đến nay cũng bỏ trống các kiot trong chợ, chỉ còn 16 kiot ngoài mặt đường còn buôn bán.

Ở tỉnh Quảng Trị, chính quyền địa phương quan tâm đầu tư nhiều khu chợ khang trang. Thế nhưng, “cung không gặp cầu”, thay vì trở thành nơi buôn bán sầm uất, nhiều công trình chợ nhanh chóng rơi vào cảnh đắp chiếu, hoang hóa trong thời gian dài. Mỗi công trình chợ bỏ hoang như một chứng nhân cho sự lãng phí đầu tư công tại những vùng nông thôn còn gặp nhiều khó khăn.

Như chợ Hải Sơn (xã Nam Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị), được xây dựng trên diện tích hơn 5.000m², với tổng mức đầu tư khoảng 4 tỷ đồng từ nguồn ngân sách trung ương, ngân sách xã, nhân dân đóng góp và các nguồn vốn khác. Khu chợ gồm một đình chính rộng 444m², một đình chợ cá 112m², sân bê tông 351m² cùng các hạng mục phụ trợ như nhà vệ sinh, hố gom rác…

Theo kế hoạch, chợ Hải Sơn được kỳ vọng sẽ đáp ứng nhu cầu giao thương, mua bán của người dân trong khu vực; góp phần tạo điểm chợ tập trung thuận tiện cho công tác quản lý, thu hút đầu tư, giữ gìn vệ sinh môi trường. Đồng thời thúc đẩy hoạt động trao đổi nông sản, hàng hóa và phát triển thương mại và dịch vụ ở khu vực nông thôn.

Cách đây hai năm, công trình hoàn thành và được bàn giao cho UBND xã Hải Sơn cũ quản lý. Nhưng rồi, chợ vẫn bị bỏ hoang. Một số hạng mục bắt đầu xuống cấp.

Hay như chợ trung tâm xã Triệu Đông (địa bàn thôn Nại Cửu, trước đây thuộc xã Triệu Đông, huyện Triệu Phong, nay là xã Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị) được đầu tư 3,3 tỷ đồng. Năm 2019, 34 quầy chợ được đấu giá thành công, thu 86 triệu đồng. Tưởng chừng đây là dấu hiệu để khu chợ hoạt động hiệu quả, đáp ứng được nhu cầu người dân.

Nhưng chỉ qua vài năm, chỉ còn 4 quầy hàng hoạt động. Bà Hoàng Thị Hường – tiểu thương bán giày dép, quần áo kể: “Tôi đấu giá thành công một quầy 12m2 thời hạn 5 năm, nhưng chỉ qua vài tháng, rất ít khách vào mua nên lại đành dọn hàng ra chợ xép, chỉ cách khu chợ trung tâm 20 bước chân”.

Hơn 3 tỷ đồng đầu tư chợ để xóa chợ tạm, chợ xép vậy là công cốc. Người dân vẫn đổ ra đường để bán hàng, tiếp cận người mua, chính quyền địa phương chưa có biện pháp quản lý, xử lý triệt để.

Thậm chí, có tiểu thương còn nói thẳng, muốn chợ trung tâm hoạt động, chính quyền dịa phương phải xóa bỏ được 2 chợ xép gần đó và cả những người bán hàng rong ven đường.

Cũng trong tình cảnh tương tự, chợ Cam Nghĩa, xã Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị (xã Cam Nghĩa, huyện Cam Lộ cũ), xây xong đã lâu, nhưng không có người tới buôn bán. Chợ Cam Nghĩa có tổng kinh phí giai đoạn 1 hơn 4,2 tỷ đồng đã hoàn thành vào cuối năm 2024 nhưng đến nay chợ Cam Nghĩa vẫn chưa hoạt động.

Chính quyền các địa phương xây xong chợ lại đau đầu với việc “mời người đến bán, đến mua”. Đến nay, còn nhiều khu chợ khác vẫn bỏ hoang như chợ Triệu Đông (xã Triệu Thành cũ) hơn 3,3 tỷ đồng, chợ Thuận kinh phí hơn 1,12 tỷ đồng, …

Những khu chợ dân sinh tiền tỷ bỏ hoang là một mảng xám trong bức tranh lãng phí công trình đầu tư công trên cả nước.

Theo báo cáo giám sát tối cao của Quốc hội về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2016 - 2021, tổng số tiền gây thất thoát lãng phí trong 5 năm là 31.800 tỷ đồng, trong đó có các dự án xây dựng không hiệu quả. Những khu chợ bỏ hoang giá vài tỷ đồng, chục tỷ đồng góp phần vào khoản lãng phí đầu tư công trong những năm qua.

Tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV cuối tháng 5/2025 vừa qua, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Minh Đức (TP. Hồ Chí Minh) đề nghị cần tăng cường kiểm tra, giám sát để tìm ra nguyên nhân và có những giải pháp, nếu vướng mắc cần phải điều chỉnh để tháo gỡ nhằm tránh lãng phí.

“Càng để tình trạng này kéo dài sẽ lãng phí thời gian, tiền bạc, nhân lực, vật lực, cho nên việc này phải mạnh dạn nhìn nhận thẳng sự thật, có những đề xuất giải pháp rõ ràng, có lộ trình để tìm hướng khắc phục”, ĐBQH Nguyễn Minh Đức nói.

Theo TS.KTS Trương Văn Quảng, chuyên gia quy hoạch đô thị, có một thực tế không thể phủ nhận là ở nước ta hiện còn nhiều khu chợ dân sinh xây xong rồi bỏ hoang. Bài toán về việc tháo gỡ vướng mắc, đưa chợ dân sinh vào hoạt động theo đúng công năng chưa bao giờ đơn giản. Để xảy ra tình trạng chợ xây xong bị bỏ hoang, trước hết, trách nhiệm thuộc về các nhà quy hoạch và các ngành chức năng khi thiếu tầm nhìn, tư duy không trúng, không khảo sát kỹ nhu cầu của người dân trước khi triển khai dự án. Bên cạnh đó, sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin đặc biệt là các sàn thương mại điện tử, cùng các kênh mua bán trực tuyến cũng là một nguyên nhân khách quan khiến các chợ dân sinh truyền thống ngày càng ít sức hút. Điều đó, đòi hỏi một giải pháp khả thi trong quy hoạch và xây dựng chợ, tránh lãng phí cho xã hội.

Đón đọc Bài 2 Vòng lặp của những "khu chợ chết", vì đâu nên nỗi?

×