Chương trình giảm nghèo bền vững là chính sách công rất ý nghĩa của Việt Nam, không phải nước nào cũng có

Giảm nghèo bền vững gần như là một chương trình phát triển nông thôn dành riêng cho những vùng khó khăn

Đánh giá về những tác động của chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giảm nghèo bền vững, PGS.TS Đào Thế Anh, Chủ tịch Hội Khoa học Phát triển nông thôn Việt Nam khẳng định: Chương trình giảm nghèo là chính sách công rất ý nghĩa của Việt Nam, không phải nước nào cũng có.

Chương trình có cách tiếp cận khoa học, nếu trước đây chỉ tập trung vào thu nhập thì nay, khi đi vào thực tiễn, đã chuyển sang cách tiếp cận đa chiều, cải thiện điều kiện sống, cung cấp các dịch vụ để từ đó giúp người dân phát triển sản xuất, kết nối thị trường.

"Tôi cho rằng, chương trình giảm nghèo rất gần với nông thôn mới, gần như là một chương trình phát triển nông thôn dành riêng cho những vùng khó khăn", PGS.TS Đào Thế Anh chia sẻ.

PGS. TS Đào Thế Anh cho biết thêm, vừa qua, tại Hội nghị Thượng đỉnh Hệ thống lương thực lần thứ hai của Liên hợp quốc được tổ chức tại Ethiopia, nhiều bên đã đánh giá cao kết quả thực hiện chương trình giảm nghèo của Việt Nam. Điều này cho thấy những tác động tích cực, mạnh mẽ của chương trình MTQG giảm nghèo bền vững.

Theo báo cáo của Văn phòng Quốc gia về Giảm nghèo, đến cuối năm 2025, tỷ lệ hộ nghèo của Việt Nam chỉ còn khoảng 1%, chủ yếu rơi vào nhóm không còn khả năng lao động. Khi đó, Việt Nam có thể sẽ phải xem xét điều chỉnh lại chuẩn nghèo. Trước đây, chúng ta đã từng thực hiện điều chỉnh ngưỡng nghèo và cách tiếp cận được đánh giá là khoa học. Trong bối cảnh đô thị phát triển nhanh, mức sống thay đổi, thì ngưỡng nghèo cũng cần được nâng dần để phản ánh đúng thực tế.

Bên cạnh vấn đề thu nhập, PGS.TS Đào Thế Anh nhấn mạnh, cần chú ý thêm về sức khỏe con người, dinh dưỡng. Trong Chương trình Nghị sự 2030 về phát triển bền vững, vấn đề sức khỏe con người được đánh giá rất quan trọng trong khi ở vùng nghèo, bà con vẫn thiệt thòi nhiều khi còn khoảng 26,5% trẻ em dưới 16 tuổi bị suy dinh dưỡng. Đây là vấn đề khó cải thiện so với thu nhập.

Năm vừa qua, Chương trình chuyển đổi hệ thống lương thực, thực phẩm đã lồng ghép nội dung về sức khỏe, dinh dưỡng vào chương trình giảm nghèo. Cụ thể, triển khai một số hoạt động phát triển hệ thống lương thực, thực phẩm tại địa phương nhằm đảm bảo dinh dưỡng cho người dân.

Điểm mới ở đây là cách tiếp cận tổng hợp: không chỉ dừng lại ở việc bổ sung hay đào tạo về dinh dưỡng như trước, mà kết hợp cả sản xuất nông nghiệp với dinh dưỡng, tạo nên một hệ thống sản xuất lương thực – thực phẩm giàu dinh dưỡng, bền vững. Bộ Nông nghiệp và Môi trường, thông qua Cục Kinh tế hợp tác và PTNT, cũng đã ban hành và phổ biến sổ tay hướng dẫn để các địa phương áp dụng.

"Tôi cho rằng đây là một bước tiến sáng tạo, có ý nghĩa thực tiễn lớn. Trong thời gian tới, cùng với việc triển khai Chương trình hành động quốc gia về chuyển đổi hệ thống lương thực, thực phẩm do Thủ tướng Chính phủ ban hành, tiêu chí về dinh dưỡng sẽ ngày càng được chú trọng. Qua đó, góp phần cân đối, hài hòa với các tiêu chí nghèo đa chiều khác, tạo nên cách tiếp cận khoa học và toàn diện hơn trong công tác giảm nghèo bền vững", PGS. TS Đào Thế Anh đánh giá.

Việt Nam đã tiếp cận giảm nghèo bằng tư duy hệ thống, linh hoạt

Nhìn về những thành công của chương trình MTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, theo chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy, điểm nhấn lớn nhất của chương trình này là sự chuyển đổi tư duy: Từ hỗ trợ ngắn hạn, cho cái ăn trước mắt, sang tạo sinh kế lâu dài, giúp người nông dân chủ động vươn lên, trở thành chủ thể trong phát triển. Đây là cách tiếp cận mà UNDP từng đánh giá rất cao ở Việt Nam – một tư duy hệ thống, căn cơ, có lộ trình rõ ràng với từng bước đi cụ thể, từng mốc mục tiêu được xác định để giải quyết trọng tâm vấn đề.

Tư duy hệ thống đã đem lại những giá trị to lớn về kinh tế, xã hội và nhân văn. Người lãnh đạo có thêm động lực, trách nhiệm với chương trình; còn người dân thì trực tiếp được thụ hưởng, đồng thời chung tay tạo nên sự bứt phá.

Trong nông nghiệp, điều này thể hiện rõ ở việc lựa chọn giống cây trồng, vật nuôi phù hợp với điều kiện sinh thái từng vùng. Chúng ta vừa có sản phẩm ngắn ngày để mang lại thu nhập nhanh, nhưng cũng có sản phẩm dài hạn gắn với thị trường, xây dựng thương hiệu và tạo vùng đặc sản. Người nông dân được trao quyền, khơi dậy động lực để tự mình giảm nghèo bền vững, tiến tới ấm no và làm giàu.

Liên hệ thực tế triển khai tại tỉnh Sơn La, chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy cho biết, trong hơn chục năm qua, cấp ủy và chính quyền địa phương tỉnh Sơn La đã đưa cây ăn quả lên đất dốc, tạo nên một cuộc cách mạng chưa từng có. Nếu trước đây Tiền Giang được coi là “thủ phủ cây ăn quả” thì nay Sơn La đã vươn lên mạnh mẽ, không chỉ chiếm lĩnh thị trường trong nước mà còn xuất khẩu, đủ sức cạnh tranh quốc tế.

Nhất trí với quan điểm của chuyên gia Hoàng Trọng Thủy, PGS.TS Đào Thế Anh, Chủ tịch Hội Khoa học Phát triển nông thôn Việt Nam cho biết thêm, điểm đặc biệt nhất của chương trình giảm nghèo giai đoạn vừa qua là cách tiếp cận hệ thống nhưng rất linh hoạt, thông minh.

Mỗi vùng nghèo ở Việt Nam lại có đặc thù khác nhau, miền núi phía Bắc khác Tây Nguyên, Tây Nguyên khác với vùng ven biển. Vì vậy, chính sách giảm nghèo đã được thiết kế mềm dẻo, phù hợp với từng địa phương, trao quyền cho địa phương tìm giải pháp hiệu quả thay vì áp dụng một mô hình chung cho tất cả. Trên cơ sở đó, Việt Nam đã tập trung đầu tư có trọng điểm, khoanh vùng ưu tiên, từ hạ tầng đến các giải pháp phát triển, để đạt hiệu quả cao nhất.

Điểm nhấn thứ hai là việc trao quyền. Từ việc trao quyền, Việt Nam đã huy động được nguồn lực, kiến thức bản địa của người dân địa phương. Thông qua mô hình HTX, nhiều hộ khá giả hơn trở thành hạt nhân dẫn dắt, hỗ trợ các hộ nghèo để cùng nhau phát triển, tham gia vào chuỗi giá trị và thị trường. Đây là yếu tố mới, tạo sự gắn kết cộng đồng và nâng cao hiệu quả giảm nghèo.

Tuy nhiên, vẫn còn một thách thức lớn cần tiếp tục nghiên cứu, đó là rủi ro từ biến đổi khí hậu. Thiên tai ngày càng gia tăng, tác động tiêu cực đến các vùng nghèo, khiến bài toán giảm nghèo bền vững trở nên phức tạp hơn.

Cần xem lại cách tiếp cận “lồng ghép” các chương trình MTQG

Cũng tại Tọa đàm ”Nhìn lại thành quả giảm nghèo bền vững, đề xuất chính sách cho giai đoạn mới”, PGS.TS Đào Thế Anh, Chủ tịch Hội Khoa học Phát triển nông thôn Việt Nam và chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy đã đưa ra nhiều kiến nghị về chính sách.

Theo PGS.TS Đào Thế Anh, hiện nay, bên cạnh chương trình MTQG giảm nghèo, Việt Nam còn có nhiều chương trình khác dành cho vùng nông thôn, vùng khó khăn như chương trình xây dựng nông thôn mới, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, thích ứng biến đổi khí hậu hay chuyển đổi hệ thống lương thực, thực phẩm. Nếu triển khai tách rời các chương trình, sẽ dẫn đến chồng chéo, thiếu nhân lực thực hiện, nhất là ở cơ sở.

PGS.TS Đào Thế Anh đề xuất cần tích hợp các chương trình ở cấp địa phương. Một chính sách, một hoạt động cần mang lại nhiều lợi ích đồng thời: vừa giảm nghèo, vừa góp phần xây dựng nông thôn mới, thích ứng biến đổi khí hậu và phát triển sinh kế. Đây chính là cách tiếp cận đa mục tiêu, vừa tiết kiệm nguồn lực, vừa tăng hiệu quả.

Bên cạnh đó, chuyển đổi số là giải pháp không thể thiếu. Cần xây dựng cơ sở dữ liệu số tích hợp các chương trình, để người dân biết rõ mình được hưởng lợi gì từ từng chính sách. Đồng thời, khuyến nông cũng đang chuyển mạnh sang hình thức số, hỗ trợ cán bộ truyền tải kiến thức, kinh nghiệm sản xuất đến nông dân, trong bối cảnh tinh giản biên chế cán bộ nhà nước.

Thực tế tại Trung Quốc cho thấy, công cụ số đã rút ngắn khoảng cách thông tin giữa vùng sâu, vùng xa với trung tâm. Đây cũng là chìa khóa để giải quyết một trong những nguyên nhân khiến vùng nghèo mãi khó khăn – thiếu thông tin và kết nối.

Ngoài ra, công tác truyền thông cũng cần đổi mới. “Tôi cho rằng điều quan trọng đầu tiên là phải thay đổi nhận thức của người dân. Khi có tư duy mới, họ sẽ chủ động tìm cách khai thác thế mạnh, tìm ra con đường phát triển phù hợp.

Thực tế ở một số xã rất nghèo tại Lai Châu cho thấy, nhờ biết tận dụng kiến thức và văn hóa bản địa để phát triển du lịch nông thôn, dưới sự hỗ trợ của chính quyền và cán bộ khuyến nông, nhiều hộ dân đã thoát nghèo bền vững. Những mô hình này khai thác tốt tiềm năng bản địa, vừa sáng tạo vừa có tính lâu dài”, Chủ tịch Hội Khoa học Phát triển nông thôn Việt Nam cho biết thêm.

Ngoài ra, trong phát triển hệ thống lương thực, thực phẩm, với các hộ nghèo, cần cân đối giữa sản xuất để bán ra thị trường và sản xuất để phục vụ tiêu dùng, cải thiện dinh dưỡng. Nếu chạy theo thị trường một cách cực đoan, nhiều nơi lại thiếu nguồn thực phẩm chất lượng cho chính người dân địa phương, dẫn đến hệ lụy về sức khỏe. Vì vậy, cần đa dạng hóa sản xuất, kết hợp cả giống bản địa để vừa tăng thu nhập, vừa bảo đảm dinh dưỡng, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống – một tiêu chí xã hội quan trọng trong giảm nghèo bền vững.

Còn theo chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy, về nghiệp vụ, giải pháp giảm nghèo không thể áp dụng chung một khuôn mẫu cho tất cả, bởi mỗi địa phương, mỗi vùng sinh thái đều khác nhau. Vì vậy, cần xác định nhiệm vụ theo thứ tự ưu tiên.

Chuyên gia Hoàng Trọng Thủy phân tích: “Trong giai đoạn từ nay đến 2027, tôi thấy có 2 ưu tiên chính.

Thứ nhất là rà soát, đánh giá lại thực trạng nghèo một cách chính xác, từ nguyên nhân, nhu cầu đến điều kiện địa phương. Trên cơ sở đó, cần có nghị quyết và cơ sở pháp lý rõ ràng để phân bổ nguồn lực. Nếu không làm tốt khâu này, đầu tư sẽ dàn trải, thiếu trọng tâm, khó tạo ra sự bứt phá.

Thứ hai là xem lại cách tiếp cận “lồng ghép” các chương trình. Thực tế, khi lồng ghép không khéo, nguồn lực dễ bị san sẻ, dẫn đến chắp vá, mất tính đồng bộ. Giảm nghèo phải được đặt trong một hệ thống linh hoạt nhưng nhất quán, đảm bảo các tiêu chí cơ bản như thu nhập, nhà ở, y tế, nước sạch và thông tin”.

Từ đó, chuyên gia Hoàng Trọng Thủy đề xuất 4 nhóm giải pháp chính:

Thứ nhất là phát triển kinh tế gắn với tiêu thụ nông sản. Người dân thoát nghèo chỉ khi có thu nhập ổn định, và điều này phụ thuộc vào thị trường. Tiêu thụ nông sản không chỉ mang lại thu nhập mà còn thúc đẩy tổ chức sản xuất, kinh doanh, tạo ra giá trị gia tăng.

Thứ hai là hỗ trợ giống cây, con mới có năng suất, vòng đời dài, gắn với tập huấn nâng cao năng lực, thay đổi hành vi cho nông dân. Từ đó, quy hoạch sản xuất rõ ràng, tăng liên kết và ứng dụng khoa học kỹ thuật.

Thứ ba là tháo gỡ bài toán vốn. Nhiều nông dân hiện nay vẫn e ngại vay ngân hàng, chủ yếu dựa vào vay mượn họ hàng. Cần phát huy vai trò HTX như kênh huy động vốn cộng đồng, vừa cho vay, vừa liên kết sản xuất, mở rộng quy mô.

Cuối cùng là giảm nghèo về thông tin. Nếu người dân không thay đổi được tư duy, không biết mình đứng ở đâu trong chuỗi giá trị, thì khó có thể chủ động vươn lên. Thông tin sẽ là “que diêm thắp sáng trong bóng tối”, giúp người nghèo nhìn ra con đường phát triển bền vững, thay vì chỉ trông chờ vào sự hỗ trợ từ nơi khác.

×