Con vật trông giống chó, bơi siêu giỏi, tưởng rất đông nhưng lại có nguy cơ "biến" khỏi trái đất

Sự tan chảy của băng biển đang đẩy ba loài hải cẩu Bắc Cực vào tình trạng bị đe dọa nghiêm trọng, phản ánh tốc độ suy thoái của hệ sinh thái dưới tác động của con người.

Băng tan và hệ sinh thái Bắc Cực suy yếu

Phát biểu tại Đại hội Bảo tồn thế giới của IUCN ở Abu Dhabi, Tổng Giám đốc IUCN Grethel Aguilar cảnh báo, các hoạt động do con người gây ra đang để lại hậu quả tàn khốc cho thiên nhiên và khí hậu toàn cầu. Theo báo cáo mới nhất của IUCN, ba loài hải cẩu sống phụ thuộc vào băng biển gồm hải cẩu trùm đầu, hải cẩu râu và hải cẩu yên đều bị nâng mức đe dọa do sự tan băng nhanh ở Bắc Cực.

Tốc độ ấm lên tại khu vực này diễn ra nhanh gấp bốn lần so với phần còn lại của Trái Đất. Băng tan làm thu hẹp đáng kể phạm vi sinh sống và khu vực sinh sản của các loài phụ thuộc vào băng biển. Hải cẩu – loài động vật có vú sống nửa dưới nước, nửa trên cạn – đặc biệt nhạy cảm với thay đổi này. Chúng cần các tảng băng lớn để nghỉ ngơi, sinh con và tránh kẻ săn mồi. Khi lớp băng mất dần, hải cẩu buộc phải lên bờ, nơi chúng dễ bị săn bắt và chịu áp lực lớn từ con người.

Bà Kit Kovacs, người đứng đầu Nhóm chuyên gia về động vật biển có vú của IUCN, cho biết: “Tất cả các loài động vật có vú ở Bắc Cực – từ hải cẩu đến cá voi và gấu Bắc Cực – đều phụ thuộc vào băng biển. Khi lớp băng này tan nhanh vì hoạt động của con người, toàn bộ hệ sinh thái cũng bị đe dọa”. Bà Kovacs nhấn mạnh, bảo vệ hải cẩu chính là bảo vệ sự cân bằng sinh học của hành tinh.

Ngoài biến đổi khí hậu, nhiều yếu tố khác cũng đang làm gia tăng rủi ro cho quần thể hải cẩu, như giao thông hàng hải, khai thác dầu khí, đánh bắt công nghiệp và nạn săn bắt trái phép. Việc tàu thuyền di chuyển nhiều hơn qua các tuyến hàng hải Bắc Cực làm tăng tiếng ồn và ô nhiễm, khiến hải cẩu mất khả năng định vị và giao tiếp. Nhiều con chết do va chạm hoặc mắc lưới.

Theo các nhà sinh học biển, hải cẩu trùm đầu có thể lặn sâu tới 600 mét và ở dưới nước hơn 40 phút, nhưng khả năng này không giúp chúng thoát khỏi sự sụt giảm nhanh của môi trường sống. Hải cẩu râu – loài có ria mép dài dùng để tìm mồi trong bùn – hiện chỉ còn tập trung ở vài vùng biển lạnh quanh Greenland và Alaska. Hải cẩu yên, loài có vết đen hình yên ngựa đặc trưng trên lưng, cũng đang giảm mạnh số lượng do thiếu nơi sinh sản an toàn.

Cảnh báo từ Sách Đỏ

IUCN cho biết, tình trạng suy giảm của các loài hải cẩu là biểu hiện rõ nhất của biến đổi khí hậu ở cấp độ hệ sinh thái. Khi băng biển mất đi, không chỉ hải cẩu mà cả các loài cá, chim biển và động vật ăn thịt như gấu Bắc Cực đều bị ảnh hưởng dây chuyền. Việc băng tan làm thay đổi dòng hải lưu, giảm lượng tảo và sinh vật phù du – nguồn thức ăn chính của cá nhỏ, từ đó phá vỡ chuỗi thức ăn toàn vùng.

Báo cáo công bố tháng 10/2025 cho thấy, Sách Đỏ của IUCN hiện ghi nhận 172.620 loài, trong đó 48.646 loài đang bị đe dọa tuyệt chủng. Riêng nhóm chim, 61% loài trên toàn cầu đang suy giảm quần thể, tăng mạnh so với 44% vào năm 2016. Các khu vực chịu tác động nặng nề nhất gồm Madagascar, Tây Phi và Trung Mỹ. Nhiều loài chim như chim Asity Schlegel, chim mỏ sừng đầu đen và chim họa mi phương Bắc vừa được xếp vào nhóm “gần bị đe dọa”.

Tiến sĩ Stuart Butchart, nhà khoa học trưởng của tổ chức BirdLife International, nhận định: “Việc hơn một nửa số loài chim trên thế giới đang suy giảm là hồi chuông cảnh báo mà chúng ta không thể bỏ qua”. Theo ông, nguyên nhân chính nằm ở mất rừng, mở rộng nông nghiệp, biến đổi khí hậu và sự xâm lấn của các loài ngoại lai.

Trong bức tranh ảm đạm đó, câu chuyện của rùa xanh là một điểm sáng. Nhờ lệnh cấm săn bắt nghiêm ngặt và các chương trình bảo tồn dài hạn, quần thể rùa xanh đã tăng 28% kể từ thập niên 70 và được đưa ra khỏi danh sách “nguy cấp”. Ông Nicolas Pilcher, Giám đốc Quỹ Nghiên cứu Biển, khẳng định: “Trường hợp của rùa xanh chứng minh rằng con người có thể tạo ra sự khác biệt nếu hành động kịp thời”.

Giới chuyên gia nhận định, bài học từ rùa xanh cho thấy việc bảo tồn hải cẩu Bắc Cực vẫn có hy vọng. Những chương trình hạn chế khai thác, kiểm soát giao thông hàng hải và bảo vệ vùng băng biển có thể giúp các quần thể phục hồi. Một số tổ chức môi trường quốc tế đã đề xuất thành lập khu bảo tồn biển liên quốc gia ở Bắc Cực để đảm bảo an toàn cho hải cẩu và các loài sinh vật biển khác.

Hải cẩu vốn đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái biển lạnh. Chúng điều tiết số lượng cá, là nguồn thức ăn cho gấu Bắc Cực và cá mập Greenland, đồng thời giúp duy trì cân bằng sinh thái. Tuy nhiên, sự biến mất của chúng sẽ tạo ra khoảng trống lớn trong chuỗi thức ăn, dẫn đến sự mất ổn định sinh học và thậm chí làm thay đổi cấu trúc quần thể sinh vật biển.

Một nghiên cứu gần đây cho thấy, nếu lượng băng biển tiếp tục giảm với tốc độ hiện nay, Bắc Cực có thể không còn mùa đông phủ băng vĩnh viễn vào cuối thế kỷ XXI. Khi đó, những loài như hải cẩu trùm đầu hay hải cẩu yên – vốn chỉ sinh sản trên băng – sẽ không thể tồn tại.

Báo cáo của IUCN được công bố ngay trước Hội nghị lần thứ 30 của Công ước khung Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30) diễn ra tại thành phố Belem, Brazil, vào tháng 11 tới. Tại đây, vấn đề bảo vệ rừng Amazon và đa dạng sinh học được xem là trọng tâm thảo luận. Các chuyên gia kỳ vọng, câu chuyện của hải cẩu Bắc Cực sẽ giúp các nhà lãnh đạo nhận thức sâu sắc hơn rằng biến đổi khí hậu không chỉ là vấn đề của vùng cực, mà là mối đe dọa chung đối với toàn hành tinh.

Tổng Giám đốc IUCN Grethel Aguilar kêu gọi: “Chúng ta phải hành động ngay bây giờ. Mỗi tảng băng mất đi là một sinh mạng bị đe dọa. Bảo vệ thiên nhiên chính là bảo vệ chính mình”.

×