Công ước Hà Nội là điểm khởi đầu cho hợp tác toàn cầu với "cuộc chiến" tội phạm mạng thời AI

Báo NTNN/Dân Việt vừa tổ chức tọa đàm "An ninh mạng và phát triển xã hội Việt Nam trong kỷ nguyên AI và chuyển đổi số" với sự tham dự của các khách mời là những chuyên gia, luật sư như ông Nguyễn Hữu Phú, Phó Vụ trưởng Vụ Luật pháp và Điều ước Quốc tế - Bộ Ngoại giao; Bà Nguyễn Thị Quỳnh Anh – Giám đốc marketing Công ty cổ phần dịch vụ An ninh mạng VinCSS và Luật sư Nguyễn Thị Sâm, Giám đốc Công ty luật Ngọc Linh và cộng sự.

Tại buổi tọa đàm, các khách mời đều cho rằng việc Liên Hợp Quốc chọn Hà Nội làm nơi ký kết Công ước quốc tế về chống tội phạm mạng không chỉ khẳng định vai trò ngày càng lớn của Việt Nam trên trường quốc tế, mà còn mở ra khuôn khổ pháp lý toàn cầu nhằm đối phó với thách thức ngày càng phức tạp của tội phạm công nghệ cao, đặc biệt là những hành vi sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ deepfake.

Tại tọa đàm, ông Nguyễn Hữu Phú, cho biết Công ước Hà Nội ký ngày 25/10 vừa qua là kết quả của quá trình hợp tác quốc tế kéo dài hơn 150 năm trong lĩnh vực phòng, chống tội phạm. Trước đó, thế giới đã xây dựng nhiều văn kiện hợp tác quan trọng như Công ước chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia, Công ước chống tham nhũng hay các hiệp ước về chống buôn bán ma túy, cướp biển. Những văn kiện này đã tạo nền tảng cho hợp tác toàn cầu và Công ước Hà Nội là bước tiếp theo, một văn kiện toàn diện đầu tiên về tội phạm mạng ở cấp độ Liên Hợp Quốc.

Theo ông Phú, việc Việt Nam được chọn làm nơi khởi đầu cho công ước là dấu mốc quan trọng, thể hiện sự tin tưởng của cộng đồng quốc tế đối với năng lực đối ngoại cũng như cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong lĩnh vực an ninh mạng.

"Sau khi Liên Hợp Quốc thông qua Công ước chống tội phạm mạng năm 2024, cộng đồng quốc tế đã lựa chọn Việt Nam làm điểm xuất phát cho văn kiện hợp tác toàn cầu này. Thành công của hội nghị ngày 25-26/10 tại Hà Nội cho thấy đây là sự lựa chọn hoàn toàn đúng đắn, phản ánh uy tín và vị thế của Việt Nam trong công tác đối ngoại đa phương", ông nói.

Công ước không chỉ có ý nghĩa chính trị, pháp lý mà còn tác động trực tiếp đến người dân và doanh nghiệp. Theo ông Phú, các điều khoản trong công ước quy định rõ về bảo vệ người dùng trước hành vi lừa đảo, xâm phạm đời tư hay lạm dụng dữ liệu trên không gian mạng, đồng thời giúp doanh nghiệp, đặc biệt là các nhà cung cấp hạ tầng, dịch vụ công nghệ có cơ sở pháp lý vững chắc khi phối hợp với cơ quan chức năng trong điều tra và xử lý các vụ việc.

"Người dân được bảo vệ tốt hơn, còn doanh nghiệp thì có hành lang pháp lý rõ ràng hơn để bảo vệ hạ tầng và dữ liệu. Đây là lợi ích cụ thể, thiết thực mà Công ước mang lại", ông nhấn mạnh.

Theo ông, trong bối cảnh tội phạm mạng ngày càng tinh vi, Công ước Hà Nội sẽ góp phần củng cố niềm tin số, khuyến khích các quốc gia tăng cường hợp tác để cùng nhau xây dựng một không gian mạng an toàn, minh bạch và có trách nhiệm.

"Qua trao đổi với các đối tác, chúng tôi thấy tất cả đều đánh giá rất cao đóng góp của Việt Nam, coi đây là một dấu ấn tích cực và là bước đi mang tính lịch sử trong hợp tác quốc tế về an ninh mạng", ông Phú cho biết thêm.

Với sự phát triển nhanh của công nghệ AI và deepfake đang khiến việc điều tra, truy tố tội phạm trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Luật sư Nguyễn Thị Sâm, Giám đốc Công ty Luật Ngọc Linh và Cộng sự, nhận định việc tội phạm lợi dụng các công nghệ này để thực hiện hành vi phạm pháp là "một thách thức rất lớn" đối với hệ thống pháp luật hiện nay.

"Công nghệ AI và deepfake đang thay đổi hoàn toàn cách thức phạm tội. Chúng cho phép đối tượng hành động ẩn danh, xuyên biên giới, khó phát hiện và khó xác định yếu tố lỗi. Đây là thách thức rất phức tạp trong điều tra và truy tố", bà Sâm nói.

Theo bà, hệ thống pháp luật Việt Nam hiện chưa có quy định riêng biệt để xử lý các tội danh gắn với việc sử dụng AI hay deepfake, song các hành vi này vẫn có thể bị xử lý theo những tội danh hiện hành trong Bộ luật Hình sự.

"Các quy định về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, tội sử dụng trái phép thông tin mạng, tội xâm nhập hoặc can thiệp trái phép vào hệ thống máy tính, mạng viễn thông… hoàn toàn có thể được áp dụng để xử lý gián tiếp các hành vi sử dụng công nghệ cao nhằm phạm tội", bà dẫn chứng.

Bổ sung ý kiến của luật sư, ông Nguyễn Hữu Phú cho biết Công ước Hà Nội có những quy định rất rõ về bảo vệ hệ thống và dữ liệu, từ khâu lưu trữ đến truyền tải. "Mọi hành vi xâm nhập, bóp méo, thay đổi hoặc phá hoại dữ liệu đều được coi là vi phạm hình sự. Đây là cơ sở quan trọng để các quốc gia hoàn thiện pháp luật trong nước, đảm bảo tính răn đe và thống nhất khi xử lý các hành vi tội phạm mạng", ông nói.

Ông cũng lưu ý, điểm phức tạp nhất hiện nay nằm ở việc xác định trách nhiệm khi AI được sử dụng trong các hành vi vi phạm.

"Giả sử một tội phạm hỏi AI cách thức thực hiện tấn công mạng và nhận được hướng dẫn thì liệu AI có bị coi là đồng phạm? Đây là câu hỏi còn bỏ ngỏ trong luật pháp quốc tế. Hiện nay, các nhà phát triển AI đang cố gắng tự áp dụng các tiêu chuẩn đạo đức để ngăn chặn công nghệ của mình bị lợi dụng cho mục đích phạm tội", ông Phú phân tích.

Khi tội phạm mạng không còn giới hạn trong phạm vi một quốc gia, việc xác định thẩm quyền và trách nhiệm pháp lý quốc tế trở thành thách thức lớn. Ông Phú cho biết Công ước Hà Nội đã dự liệu tình huống này và dành hẳn một điều khoản riêng về thẩm quyền hình sự. Theo đó, các quốc gia có thể thiết lập thẩm quyền điều tra, truy tố đối với các hành vi liên quan đến công dân, cơ quan hoặc hạ tầng của mình, dù tội phạm xảy ra ở nước khác.

Công ước cũng quy định cơ chế phối hợp khi một vụ việc liên quan đến nhiều quốc gia cùng có thẩm quyền điều tra.

"Nếu phát hiện có sự chồng chéo, các nước có thể trao đổi qua cơ chế 24/7 và thống nhất chuyển vụ việc cho quốc gia có liên hệ mật thiết nhất để xử lý, tránh tình trạng trùng lặp hoặc bỏ sót. Ngoài ra, công ước còn quy định rõ về dẫn độ, hỗ trợ điều tra và trách nhiệm xét xử trong trường hợp một quốc gia không thể dẫn độ nghi phạm", ông Phú cho biết.

Theo ông, sự đồng bộ của các quy định này giúp bịt kín "khoảng trống pháp lý" mà tội phạm mạng có thể lợi dụng. "Khi các quốc gia cùng chia sẻ thông tin, cùng thống nhất quy trình điều tra và xét xử, không còn nơi nào để tội phạm mạng có thể ẩn náu", ông nói.

×