"Đại thụ" giữa đại ngàn Trường Sơn: Già Zơ Râm Vui và C’lâu Nhím – Hai ngọn lửa sáng giữ 'hồn núi rừng' (Bài 2)

Già làng Zơ Râm Vui: Người dạy tiếng nói của núi rừng

Ở tuổi ngoài 70, già làng Zơ Râm Vui thôn Prao, xã Đông Giang, TP Đà Nẵng vẫn giữ dáng người nhỏ bé, đôi mắt sâu nhưng ánh lên sự kiên định. Ông kể lại, hồi đầu mới dạy chữ phải đợi sau khi bà con đi rẫy về, thì lúc đó là “lớp học đêm” bắt đầu những tiếng học đầu tiên.

“Tiếng Cơ Tu là linh hồn của dân tộc mình. Nếu để mất tiếng nói, thì người Cơ Tu cũng chẳng còn là chính mình nữa,” già Zơ Râm Vui nhớ lại.

Những ngày đầu dạy tiếng, già Vui không có giáo trình, cũng chẳng có trường lớp. Tất cả dựa vào ký ức của ông ngoại để lại trong mấy cuốn sổ tay cũ, với những ký hiệu viết tay bằng chữ quốc ngữ. Ông tự học, tự biên soạn, rồi lặng lẽ truyền dạy cho con cháu trong làng.

Từ 9 đến 10 giờ đêm, thanh niên, trẻ nhỏ lại tụ họp quanh chiếc bàn tre. Họ học cách đánh vần từng từ, cách phát âm tròn trịa, rồi tập viết tên mình bằng tiếng mẹ đẻ. Với họ, đó không chỉ là lớp học mà là hành trình tìm lại cội nguồn.

“Ngày xưa, người Cơ Tu không có chữ viết, chỉ truyền miệng qua lời nói, bài hát, chuyện kể. Giờ mình viết được rồi, tức là giữ được hồn,” già Vui cười hiền.

Không chỉ dạy tiếng, ông còn vận động bà con bỏ hủ tục, học cách sống mới. Những chuyện như hôn nhân cận huyết, tảo hôn, mê tín, đánh vợ khi say… giờ đã lùi vào quá khứ. Ông nói: “Bà con giờ biết thương nhau, biết nghe lời cán bộ, biết rằng đi viện còn tốt hơn cúng bái. Ấy là tiến bộ rồi.”

Khi có mâu thuẫn trong làng, ông luôn là người được mời đến. Không cần giấy tờ, chỉ bằng vài lời nhẹ nhàng, ông khiến hai bên hiểu nhau, bắt tay trong tiếng cười. “Làm già làng không phải để ra oai, mà để bà con yên tâm. Muốn họ nghe, trước hết phải sống thật,” ông nói.

Ngoài việc dạy học, già Vui còn say mê phục dựng văn hóa. Ông gìn giữ bộ chiêng cổ, bộ trang phục thổ cẩm của mẹ và luôn dặn con cháu: “Cái khố, cái váy không chỉ là vải vóc, mà là lịch sử của người Cơ Tu.” Trong mỗi lễ hội, ông là người chủ lễ – đứng giữa gươl làng, tay cầm ché rượu cần, miệng khấn vọng thần linh.

“Giữ lễ là giữ đạo sống. Mình không chỉ khấn cho mùa màng, mà còn khấn cho con cháu hiểu đạo lý, biết gắn bó với làng,” ông chia sẻ.

Già làng C’lâu Nhím – Người giữ lửa văn hóa đại ngàn

Cũng như già Vui, già C’lâu Nhím (xã Đông Giang, TP Đà Nẵng) là một “ngọn lửa sống” của buôn làng Cơ Tu. Ở độ tuổi 77, nhưng ông vẫn đi khắp thôn Gừng, tay bắt mặt mừng với từng người dân. “Già Nhím đến, là bà con yên tâm,” một người dân nói ngắn gọn nhưng đầy ý nghĩa.

Trước khi trở về buôn làng, ông từng công tác trong ngành điện ảnh. Có lẽ vì vậy mà ông có cách nhìn đời đầy sáng tạo, dung dị mà sâu sắc. Sau khi nghỉ hưu năm 1983, ông dồn hết tâm huyết cho quê hương – nơi ông sinh ra và lớn lên bên dòng sông A Vương êm đềm.

Ông đảm nhận nhiều vai trò: từ trưởng thôn, trưởng ban hòa giải đến “người có uy tín” của cộng đồng. Với sự tận tụy và gương mẫu, ông giúp bà con thay đổi nếp sống, xóa bỏ hủ tục. Những cặp đôi trẻ trong làng giờ cưới hỏi theo nếp mới, trẻ em được đến trường, nhà cửa khang trang hơn.

Không chỉ vận động, ông còn tiên phong làm kinh tế. Sáu héc-ta keo xanh, ao cá trắm cỏ, đàn gà hàng chục con giúp gia đình ông ổn định thu nhập, trở thành mô hình làm ăn hiệu quả cho cả vùng. Cả bảy người con của ông đều học đại học – điều hiếm có ở một gia đình Cơ Tu – và nay đều trở về công tác trong lĩnh vực y tế, giáo dục, chính quyền.

Ông còn là “nghệ nhân sống” của dân tộc Cơ Tu. Từ đôi tay chai sạn, ông chế tác hơn 20 loại nhạc cụ truyền thống, từ trống, tù và, khèn cho đến đàn dây. Trong căn nhà gươl mà ông dựng nên, từng tiếng nhạc, từng món đồ mộc mạc đều kể lại câu chuyện của núi rừng.

Năm 2019, tác phẩm điêu khắc Bắn nỏ của ông đạt giải Ba tại Trại sáng tác điêu khắc tượng gỗ Cơ Tu. Nhưng điều khiến ông tự hào nhất không phải là giải thưởng, mà là việc những đứa trẻ trong làng giờ biết cầm chiêng, biết đánh trống, biết múa trong lễ hội.

“Ngày trước, tôi làm nhạc cụ chỉ để phục vụ sinh hoạt. Nay nhờ phát triển du lịch cộng đồng, những vật dụng ấy lại có đất diễn. Tôi mừng vì văn hóa Cơ Tu không bị lãng quên,” ông tâm sự.

Đại diện UBND xã Đông Giang cho biết: “Già C’lâu Nhím và Zơ Râm Vui là 2 tấm gương hiếm có. Ông sống chan hòa, gắn bó với dân, lại giỏi giữ gìn văn hóa. Nhiều đoàn khách đến Đông Giang đều ghé thăm nhà gươl của già C’lâu Nhím để được nghe ông kể chuyện, đánh chiêng, hát lý. Hay là gặp già Zơ Râm Vui để có thể hiểu rõ hơn về nét chữ, văn hoá của người Cơ Tu”.

Ở Đông Giang, người ta thường nói vui: “Muốn học tiếng Cơ Tu, tìm già Vui. Muốn hiểu văn hóa Cơ Tu, gặp già Nhím.” Một người giữ tiếng nói, một người giữ tiếng chiêng – cả hai như hai nhịp tim của đại ngàn.

Trong bối cảnh đời sống miền núi ngày càng đổi thay, khi lớp trẻ rời bản làng đi làm xa, những người như họ vẫn kiên định giữ lửa. Họ không hô hào lớn tiếng, mà âm thầm làm, từng ngày một, để văn hóa Cơ Tu không bị phai mờ trong dòng chảy thời gian.

Già Zơ Râm Vui và C’lâu Nhím – hai con người bình dị, hai tấm gương sáng – là minh chứng cho sức sống bền bỉ của văn hóa nơi đại ngàn Trường Sơn. Họ không chỉ “giữ hồn dân tộc” mà còn truyền ngọn lửa ấy cho thế hệ mai sau – để tiếng chiêng, tiếng hát, tiếng nói của người Cơ Tu mãi vang vọng giữa núi rừng xanh thẳm.

(Còn nữa)

×