Hiến kế nâng tầm hạt gạo Đồng bằng sông Cửu Long: Hướng đến mục tiêu gạo ngon giá cao

Bình ổn giá lúa, gạo khi thị trường bất ổn

Cuối năm 2023, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định 1490/QĐ- TTg, phê duyệt Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030”.

Ngoài vốn ngân sách 100 triệu USD, đề án còn được Ngân hàng thế giới (WB) cho vay từ 300-400 triệu USD. Đây cũng là tiền đề giúp ổn định đầu ra cây lúa và tiến đến xây dựng thương hiệu gạo Việt xuất khẩu là gạo ngon giá cao.

Đến nay, Việt Nam là một trong 3 quốc gia xuất khẩu lớn sau Ấn Độ và Thái Lan, chiếm khoảng 15% tổng sản lượng gạo xuất khẩu toàn cầu. Thị trường gạo Việt đã mở rộng trên 100 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Nhìn lại kết quả 2 năm qua, ngành sản xuất, chế biến lúa gạo đã đạt được nhiều điểm sáng. Năm 2023, sản lượng lúa đạt 43,5 triệu tấn, tăng 1,9%, năng suất đạt 61 tạ/ha, xuất khẩu khoảng 8,13 tấn gạo. Năm 2024, Việt Nam đã đạt được kỷ lục mới về xuất khẩu gạo, với khoảng 9 triệu tấn, thu về 5,7 tỷ USD, tăng 12,9% về lượng và 23% về giá trị so với năm 2023, cao nhất trong 17 năm gần đây.

Đạt được kết quả như trên, ngành trồng lúa và nông dân đã nhiều năm đồng hành từng bước khắc phục rào cản về hàng trăm tiêu chuẩn nhập khẩu gạo của một số quốc gia, vùng lãnh thổ khó tính như EU, Hoa Kỳ, Úc…. Và mới đây gạo Việt chất lượng cao bắt đầu thâm nhập vào thị trường có nhiều tiềm năng là Trung Đông và Châu Phi.

Tuy nhiên, lợi thế xuất khẩu trong 2 năm vừa qua cũng có nguyên nhân Ấn Độ đã cấm xuất khẩu gạo 100% tấm vào tháng 9/2022, sau đó áp dụng lệnh hạn chế xuất khẩu tất cả các loại gạo khác vào năm 2023. Đến tháng 9/2024, Ấn Độ đã dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu gạo thường và quy định giá xuất khẩu tối thiểu là 490 USD/tấn.

Từ thực tế Ấn Độ cấm xuất khẩu 2 năm trước và hôm nay Philippines và Idonesia tạm dừng nhập khẩu cho thấy, bất cứ một biến động nào trong chính sách xuất nhập khẩu gạo trên thị trường cung cầu gạo thế giới cũng ảnh hưởng đến sản lượng và giá cả gạo xuất khẩu nước ta.

Cần một chiến lược gạo ngon, chất lượng cao

Trong thập niên gần đây không những người Việt biết đến và ăn gạo ST 25, mà cả trên thị trường nhập khẩu gạo thế giới, một số quốc gia cũng bắt đầu biết và thích ăn gạo chất lượng cao này, nhất là qua 2 kỳ thi đạt giải nhất Gạo ngon nhất thế giới (The World’s Best Rice) năm 2019 và 2023, nhờ vào những đặc tính vượt trội của gạo như cơm trắng không đổi màu, mềm, dẻo, thơm và ngon.

Trước thành quả đạt được, hiện nay nhiều người tiêu dùng trong nước lạc quan lẫn tự hào rằng, gạo ngon nhất thế giới ST25 hiện nay không chỉ dành cho xuất khẩu mà người dân trong nước vẫn thưởng thức được “cái nhất của thế giới” vì gạo đã có mặt trong thị trường tiêu dùng nội địa. Đây là một thị phần gạo ngon mà doanh nghiệp cần phát triển góp phần không nhỏ cho đầu ra của gạo ngon, giá cao.

Càng có nhiều phân khúc thị trường gạo thơm càng dễ xuất khẩu kể cả tiêu thụ nội địa với sản lượng lớn. Điều này càng tạo điều kiện cho nông dân phát triển sản xuất và ổn định đầu ra.

Trong thực tế canh tác gạo ngon, chất lượng cao mỗi loại lúa chỉ thích hợp một vùng đất nhất định và canh tác vào một thời điểm nhất định.

Lúa Home Mali của Thái Lan chỉ trồng 1 vụ, năng suất thấp. Hiện nay họ chưa thành công trong tăng vụ để nâng cao sản lượng mà vẫn giữ vững các thuộc tính ưu thế cho giống lúa này. Với 8 lần đạt giải gạo ngon nhất thế giới, lúa Home Mali Thái Lan chỉ trồng được khoảng 5-6 tỉnh vùng Đông Bắc mới cho chất lượng gạo cao.

Tương tự, gạo Jasmine Campuchia 4 lần và gạo Phka Rumdoul đạt giải lần thứ 5 năm 2022, chỉ trồng 1 vụ và trồng ở Tây Bắc, gạo có chất lượng cao nhất.

Việc thay đổi cơ cấu gạo ngon nhất thế giới Jasmine bằng gạo Phka Rumdoul của Campuchia có lẽ không ngoài mục đích tạo thêm phân khúc gạo ngon để xuất khẩu giá cao.

Qua khảo sát cách trồng lúa qua nhiều năm gần đây, nhiều nhà nghiên cứu lúa thơm trên thế giới có chung nhận định: Cả 2 loại gạo thơm Thái Lan và Campuchia, lúa được trồng trên vùng đất có đặc điểm sinh thái: đất hơi mặn và khí hậu khô ráo từ tháng 11 đến tháng 1 năm sau.

Gạo ST 25 ngoài một số đặc tính vượt trội như vửa nêu trên còn một ưu thế nữa là trồng được từ 2-3 vụ trong năm, năng suất cao (6-8 tấn/ha), chất lượng (dẻo, thơm và ngon).

Ngành nông nghiệp cũng nên tính toán lại cách tổ chức sản xuất, xây dựng các mô hình mới nhằm tăng thu nhập, thân thiện với môi trường như: Mô hình tôm - lúa xen canh cây họ Đậu để làm tăng nguồn dinh dưỡng hữu cơ nội sinh trong đất, tạo điều kiện giảm chi phí sản suất, tăng thu nhập phù hợp với canh tác chất lượng cao giảm khí phát thải.

Song song theo đó, với gạo ngon ST25, tôi nghĩ cũng nên hình thành nhiều phân khúc thị trường. Phân khúc gạo trồng ở vùng Sóc Trăng và các tỉnh cùng đặc điểm sinh thái (đất hơi mặn) có giá cao hơn trồng ở các vùng, miền, tỉnh thành khác. Phân khúc lúa, gạo trồng ở vụ đông xuân (thời tiết khô ráo) giá cao hơn vụ hè thu.

Ngoài ST25, ngành nông nghiệp cũng nên đầu tư thêm nhiều loại gạo thơm, ngon có tiềm năng trở thành gạo ngon nhất thế giới để có thêm phân khúc gạo ngon xuất khẩu. Ví dụ, Hạt ngọc trời Thiên Vương và Hạt ngọc trời Ngọc nữ, đã dự thi gạo ngon nhất thế giới năm 2021. Thứ hai, gạo đoạt giải nhất thuộc về giống TBR39 của Thái Bình Seed năm 2022.

Hình thành nhiều phân khúc thị trường gạo thơm ngon, chất lượng cao rất có lợi. Chúng ta có thể đồng thời xuất khẩu nhiều loại gạo ngon với giá khác nhau. Khi có biến động từ các thị trường xuất nhập khẩu thế giới, ta cũng sẵn sàng tiêu dùng cho thị trường nội địa.

Nhiều năm trước, gạo ngon Campuchia xuất khẩu với giá 850 USD trong khi năng suất lúa khoảng 3,5 tấn/ha/vụ; gạo ngon Việt năng suất 5-6 tấn/ha/vụ nhưng giá chỉ khoảng 600 USD.

So sánh hai biện pháp canh tác này, tôi thấy cách làm của nông dân nước bạn có ưu thế hơn vì phù hợp với xu thế thuận thiên, hữu cơ, sạch, xanh, giảm khí phát thải, dễ đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu, nông dân sản xuất có lợi hơn vì giảm chi phí đầu vào; ngành nông nghiệp cũng nên nghiên cứu.

Đây là bài học cho việc xuất khẩu gạo ngon, thơm; cũng là một trong nhiều giải pháp góp phần ổn định đầu ra của lúa có hiệu quả nhất khi thị trường gạo thế giới trồi sụt bất thường.

×