Khi Gen Z mê "xem bói" bằng ChatGPT

“Thầy bói ảo”, niềm tin thật

Ban đầu, ChatGPT chỉ được xem là công cụ hỗ trợ học tập, làm việc hay giải trí. Nhưng dần dần, nhiều người trẻ bắt đầu đặt vào nó niềm tin khác thường - tin rằng AI có thể “hiểu mình” và đưa ra lời khuyên đúng đắn cho mọi chuyện, từ tình yêu đến sự nghiệp.

Chỉ cần vài dòng trò chuyện, họ đã có thể nhận về những câu trả lời nghe có vẻ khách quan, hợp lý, đủ sức khiến họ tin rằng định mệnh của mình có thể được “giải mã” bằng AI.

H., 20 tuổi, sinh viên một trường đại học ở Hà Nội, từng là người tin tuyệt đối vào ChatGPT. Trong một lần trò chuyện, cậu nhận được gợi ý rằng mình có năng khiếu nghệ thuật, không nên theo ngành Kinh tế.

Cảm giác được thấu hiểu khiến H. bỏ học giữa chừng, đăng ký các khóa học làm nhạc trực tuyến và tin rằng đó là “con đường đúng đắn”. Khi không còn tiền sinh hoạt và bị gia đình phản đối, H. mới nhận ra mình đã trả giá quá đắt chỉ vì vài dòng khuyên nhủ của AI.

Trường hợp của H không phải là cá biệt. T.T. (22 tuổi, TP.HCM) kể, cô từng rơi vào khủng hoảng sau khi ChatGPT “dự đoán” mối tình của mình khó bền lâu vì khác biệt giá trị sống. Lời tiên đoán ấy khiến cô bất an và dần mất niềm tin vào người yêu, để rồi mối quan hệ tan vỡ thật. T.T chia sẻ: “Em mất ngủ cả tháng, cứ nghĩ nếu hôm đó không hỏi thì mọi chuyện đã khác”.

Những câu chuyện như thế cho thấy một nghịch lý: Càng sống trong thời đại công nghệ, con người lại càng dễ đánh mất niềm tin vào chính mình. Dưới vỏ bọc trí tuệ nhân tạo, việc “xem bói bằng ChatGPT” mang màu sắc khoa học và hợp lý, khiến người dùng dễ dàng trao niềm tin mà không nhận ra mình đang tìm kiếm sự trấn an trong một thế giới ảo.

Khi mê tín khoác áo công nghệ

Theo ThS. Hoàng Quốc Lân - chuyên gia tâm lý lâm sàng tại Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, hiện tượng “xem bói bằng AI” là biểu hiện rõ rệt của một dạng mê tín mới trong thời đại số, khi niềm tin vào công nghệ thay thế dần cho niềm tin vào lý trí.

Ban đầu, nhiều bạn trẻ tìm đến ChatGPT chỉ với mục đích “thử cho vui” hoặc để tìm chút an ủi khi gặp chuyện khó xử. “Họ cảm thấy được lắng nghe, được thấu hiểu như thể có một người bạn vô hình luôn sẵn sàng trò chuyện bất cứ lúc nào”, anh Lân chia sẻ.

Sự tiện lợi 24/7, không bị phán xét, không sợ bị chê trách khiến công cụ này trở thành nơi trú ẩn tinh thần đầy hấp dẫn, nhất là với những người vốn ngại chia sẻ cảm xúc thật.

Tuy nhiên, từ chỗ tìm đến để giải tỏa lo âu, nhiều người lại dần phụ thuộc. “Ban đầu, dùng AI thấy đỡ lo, nhưng lâu dần lại thành thói quen hỏi nó mọi chuyện. Họ mất dần niềm tin vào khả năng tự ra quyết định, chờ xem AI nói thế nào rồi mới làm theo”, ThS. Lân nhận định. Khi câu trả lời không đúng như mong đợi, tâm lý lo lắng thậm chí còn tăng lên, tạo nên vòng xoáy bất an khó dứt.

AI có thể khiến người dùng tin tưởng vì giọng văn mạch lạc, lập luận có vẻ logic, lại biết “bắt trend” mô phỏng kiểu bói quen thuộc như Tarot, tử vi hay Bát tự. Cộng thêm việc AI thường “chiều lòng” người hỏi, phản hồi theo hướng họ muốn nghe, khiến người dùng càng tin và quay trở lại hỏi tiếp.

Hệ lụy không chỉ dừng lại ở niềm tin mù quáng. Khi đã quen hỏi AI mọi chuyện, con người ít rèn luyện khả năng phân tích, đối chiếu bằng chứng thực tế. Tư duy phản biện yếu đi, và nhu cầu “xin ý kiến máy” dần thay thế cho việc tự cân nhắc. “Nguy hiểm hơn, họ có thể xa rời thực tế, nghi ngờ cả lời khuyên từ bạn bè hay chuyên gia thật”, anh nói.

Một số bạn trẻ còn xem chatbot như người bạn thân thiết, thường xuyên tâm sự chuyện buồn vui. Nhưng theo ThS. Lân, nếu sự gắn bó này kéo dài, người dùng có nguy cơ thu hẹp tương tác xã hội, khiến kỹ năng giao tiếp và khả năng kết nối trong đời thực bị mai một. Với những người có nền lo âu, ám ảnh hoặc kiểm soát xung động kém, việc “tâm sự” với AI có thể làm trầm trọng thêm tình trạng tâm lý.

Tìm lại niềm tin thật giữa thế giới ảo

Theo ThS. Hoàng Quốc Lân, để giúp người trẻ bớt lệ thuộc vào AI, điều quan trọng nhất là hiểu rõ bản chất của công nghệ này. “ChatGPT không có khả năng dự đoán tương lai, chỉ tổng hợp và phản hồi dựa trên dữ liệu có sẵn. Khi nhận ra điều đó, người dùng sẽ bớt thần thánh hóa công nghệ và không còn phụ thuộc quá mức”, chuyên gia chia sẻ.

Anh cũng nhấn mạnh việc học cách quản lý cảm xúc: thay vì tìm đến AI mỗi khi lo lắng, có thể thực hành thở sâu, ghi nhật ký suy nghĩ, hoặc trò chuyện với người thật. Rèn tư duy phản biện cũng cần thiết: tự hỏi thông tin từ đâu, có bằng chứng không, nếu sai thì sao, khả năng xảy ra là bao nhiêu… và đặt ranh giới rõ ràng, ví dụ không dùng AI để quyết định chuyện tình cảm hay công việc.

Ở mức cộng đồng và giáo dục, Thạc sĩ cho rằng nên tăng cường giáo dục tâm lý và kỹ năng công nghệ số trong nhà trường, để học sinh, sinh viên hiểu giới hạn của AI, biết phân biệt đâu là thông tin, đâu là niềm tin. Gia đình và thầy cô nên khuyến khích đối thoại thật, giúp người trẻ có nơi chia sẻ cảm xúc thay vì trút hết lên chatbot. Đồng thời, các nhà phát triển công nghệ cũng cần minh bạch về sản phẩm, tránh những tính năng bói toán gây hiểu lầm và điều chỉnh thuật toán để chatbot không chỉ “chiều lòng” người dùng.

Với những trường hợp đã lệ thuộc rõ rệt, chuyên gia cho rằng liệu pháp hành vi nhận thức có thể giúp nhận ra thói quen tìm an ủi ảo và dần thay bằng hành vi thực tế hơn. Theo anh, điều quan trọng không phải là cấm đoán, mà là trả lại cho người trẻ khả năng tự đối thoại với chính mình. Khi biết dừng lại, hoài nghi và tự suy nghĩ, họ sẽ thoát khỏi chiếc bóng mê tín công nghệ và lấy lại niềm tin vào bản thân cũng như cuộc sống thực.

Không một công cụ nào có thể “định hướng tương lai” của con người, kể cả trí tuệ nhân tạo. Tương lai không nằm trong những dòng chữ mà máy móc tạo ra, mà ở chính năng lực, bản lĩnh và quyết định của mỗi người trẻ. Chỉ khi dám chịu trách nhiệm với lựa chọn của mình, họ mới có thể bước đi vững vàng mà không cần bất kỳ “thầy ảo” nào dẫn lối.

×