Khi người nông dân được tham gia thực chất, dân chủ ở cơ sở sẽ trở thành động lực thúc đẩy phát triển bền vững

Dân chủ ở cơ sở là nền tảng quan trọng trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa

Chia sẻ tại Tọa đàm trực tuyến với chủ đề "Thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở và vai trò của nông dân: Những bài học từ thực tiễn", TS Nguyễn Thị Ngọc Linh – Giảng viên chính Viện Nhà nước và Pháp luật - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh khẳng định, dân chủ cơ sở không chỉ là yêu cầu của pháp luật, mà còn là nền tảng quan trọng trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân, đúng tinh thần Hiến pháp năm 2013.

Trong những năm qua, bên cạnh các quyết định, chỉ thị, kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, hệ thống văn bản về thực hiện dân chủ ở cơ sở đã được hoàn thiện mạnh mẽ. Đặc biệt, Luật Thực hiện dân chủ cơ sở năm 2022, có hiệu lực ngày 1/7/2023, cùng với Nghị định số 59 đã tạo khung pháp lý đầy đủ, bắt buộc các cấp chính quyền thực hiện công khai, minh bạch và tạo cơ chế đối thoại, giám sát của nhân dân.

"Lần đầu tiên, những nguyên tắc, nội dung và phương thức thực hiện dân chủ tại xã, phường, thị trấn và trong các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp được hệ thống hóa, luật hóa một cách toàn diện. Điều này giúp khắc phục tình trạng tản mạn, thiếu thống nhất trước đây và tạo ra cơ sở pháp lý đầy đủ để đảm bảo thực hiện quy chế dân chủ thực chất ở cơ sở", TS Nguyễn Thị Ngọc Linh nhấn mạnh.

Liên hệ thực tiễn, TS Nguyễn Thị Ngọc Linh cho biết, quyền làm chủ trực tiếp của người dân đã được mở rộng thông qua cơ chế “dân biết, dân bàn, dân quyết, dân giám sát”, được khẳng định qua những kết quả rõ nét.

Như tại Hà Nội, trong năm 2023 đã tổ chức hơn 17.000 cuộc họp thôn, tổ dân phố để người dân thảo luận về các dự án đầu tư và chương trình phát triển địa phương. Ở các tỉnh Hà Tĩnh, Nghệ An và Quảng Nam, trong chương trình xây dựng nông thôn mới, mỗi xã có 30-60 công trình/năm được nhân dân trực tiếp bàn và biểu quyết lựa chọn đầu tư... Những con số này cho thấy người dân không chỉ được thông tin mà đã thực sự tham gia vào quyết định các vấn đề quan trọng của cộng đồng.

Tính công khai, minh bạch cũng được nâng cao rõ rệt. Khung pháp lý của chúng ta đã quy định rõ phải công khai ngân sách, quy hoạch, dự án đầu tư, các khoản đóng góp và chính sách hỗ trợ với người dân.

Ở Bắc Giang, 99% xã, phương đã công khai thu - chi ngân sách bằng cả niêm yết và trực tuyến. Một số địa phương như Quảng Ninh, Đà Nẵng, Bình Dương còn công khai danh mục dự án và quy hoạch trên cổng thông tin điện tử, giúp người dân theo dõi tiến độ và tham giá giám sát trực tiếp.

Nhờ đó, việc phòng chống tham nhũng, đặc biệt tham nhũng vặt đạt hiệu quả cao hơn. Hiệu quả giám sát của nhân dân cũng được tăng cường.

Ngoài ra, hiện nay, vai trò của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư cộng đồng và Mặt trận tổ quốc đã được luật hóa và triển khai hiệu quả.

Tại Thanh Hóa, Ban giám sát cộng đồng đã phát hiện hơn 50 trường hợp bình xét hộ nghèo chưa chính xác, đảm bảo công bằng trong chính sách. Ở Quảng Ngãi năm 2023, gần 260 công trình đã được kiến nghị điều chỉnh hồ sơ hoặc dự toán sau giám sát của nhân dân, góp phần tiết kiệm ngân sách và tránh lãng phí.

"Đây là minh chứng rõ rệt cho việc người dân tham gia trực tiếp vào kiểm soát quyền lực ngay từ cơ sở", TS Nguyễn Thị Ngọc Linh nói.

Vẫn còn những rào cản, hạn chế trong thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở

Sau hơn 25 năm triển khai và đặc biệt từ khi Luật Thực hiện dân chủ cơ sở 2022 có hiệu lực, dân chủ cơ sở đã đi từ chủ trương, văn bản pháp luật, đến kết quả thực chất trong đời sống xã hội. Qua đó, tạo đồng thuận, nâng cao minh bạch, phát huy vai trò kiểm soát quyền lực và trở thành trụ cột quan trọng trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực sự của dân, do dân và vì dân.

Có thể nói rằng, sự chuyển biến lớn nhất và quan trọng nhất trong 25 năm phát triển của quy trình dân chủ ở cơ sở chính là việc thực hiện dân chủ đã đạt được tính hệ thống và đồng bộ.

Trước đây, việc thực hiện dân chủ cơ sở có thể nói là khá rời rạc giữa các đối tượng, một phần là do hành lang pháp lý của Việt Nam chưa thực sự thống nhất. Tuy nhiên, khi Luật được ban hành, đã được hệ thống hóa và tạo thành một hành lang pháp lý tương đối toàn diện và đồng bộ.

Điều này không chỉ cung cấp hành lang pháp lý cho bản thân từng đối tượng, mà còn tạo ra sự liên kết chặt chẽ và mạnh mẽ giữa tất cả các đối tượng với nhau trong xã hội, bao gồm cả người dân.

Trong đó, người nông dân đóng vai trò then chốt trong quá trình thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở. Chính nông dân là lực lượng gắn bó sâu sắc với đời sống cộng đồng và là chủ thể trực tiếp thụ hưởng các thành quả phát triển của địa phương.

Tuy nhiên, cũng theo TS Nguyễn Thị Ngọc Linh – Giảng viên chính Viện Nhà nước và Pháp luật - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, thực tiễn việc triển khai quy chế dân chủ ở cơ sở vẫn còn một số hạn chế: Một số nơi công khai thông tin hình thức, người dân khó tiếp cận; một bộ phận cán bộ cơ sở còn ngại đối thoại, giải trình; trình độ giám sát của người dân ở vùng sâu vùng xa chưa đồng đều.

"Trước hết, chúng ta phải thừa nhận rằng, ở nhiều nơi, nhận thức của một bộ phận nông dân về quyền, trách nhiệm và vai trò làm chủ vẫn còn chưa thực sự đầy đủ. Không ít người vẫn giữ tâm lý e ngại, ngại sai, e dè khi phải phát biểu, đặc biệt là phát biểu trước đám đông.

Thậm chí, nhiều người còn cảm thấy tự ti hoặc có cảm xúc tiêu cực khi cho rằng ý kiến của họ không có nhiều giá trị và không được tiếp thu, dẫn đến việc họ chưa tích cực tham gia vào các hoạt động bàn bạc, giám sát tại cơ sở", TS Nguyễn Thị Ngọc Linh cho biết.

Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền về quy chế dân chủ và pháp luật liên quan ở một số địa phương vẫn chưa thực sự linh hoạt và hiệu quả. Nội dung truyền thông đôi khi còn khá khô cứng, chưa thực sự phù hợp với đặc điểm, trình độ văn hóa hoặc thói quen tiếp nhận thông tin của người dân. Điều đó, khiến cho việc chuyển hóa các quy định pháp luật thành hiểu biết và hành động của người dân còn nhiều tồn tại, hạn chế.

Một vấn đề khác cần phải chú ý là năng lực của đội ngũ cán bộ cơ sở. Những người trực tiếp làm công tác dân vận và hướng dẫn người dân thực hiện dân chủ vẫn còn chưa đồng đều. Một số cán bộ còn thiếu kỹ năng đối thoại, thiếu kỹ năng để tạo ra không khí cởi mở hoặc lúng túng trong việc gợi mở vấn đề để người dân mạnh dạn chia sẻ nguyện vọng và suy nghĩ của mình.

Hơn nữa, cơ chế để người dân phản ánh, kiến nghị và giám sát tuy đã được thiết lập nhưng đôi lúc vẫn còn thiếu linh hoạt, thiếu kênh tương tác thuận lợi để người dân kịp thời phản hồi. Điều này vô hình trung làm giảm động lực và niềm tin của người dân trong việc tham gia.

Để phát huy thực sự vai trò của người nông dân trong giai đoạn mới, theo TS Nguyễn Thị Ngọc Linh, cần tiếp tục tạo ra một môi trường dân chủ thực sự cởi mở, minh bạch và thân thiện. Cụ thể, cần đổi mới phương thức tuyên truyền và nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ cơ sở, tạo điều kiện cho người dân dễ dàng thực hiện quyền làm chủ.

"Khi người dân được biết, được bàn, được quyết định, được giám sát một cách thực chất, thì pháp luật mới đi vào cuộc sống, và các chính sách mới phản ánh đúng nguyện vọng, lợi ích của nhân dân.

Và khi người nông dân được lắng nghe, được tôn trọng và được tạo điều kiện tham gia một cách thực chất, dân chủ cơ sở chắc chắn sẽ không chỉ là khẩu hiệu mà sẽ trở thành động lực thúc đẩy phát triển bền vững của cộng đồng và đất nước chúng ta", TS Nguyễn Thị Ngọc Linh chia sẻ.

Trên cơ sở đó, TS Nguyễn Thị Ngọc Linh đề xuất thời gian tới, việc thực hiện dân chủ tại cơ sở cần tập trung 4 hướng chính:

Một là đẩy mạnh chuyển đổi số, công khai ngân sách, dự án và quy hoạch trên nền tảng trực tuyến để người dân giám sát theo thời gian thực.

Hai là nâng cao trách nhiệm giải trình của người đứng đầu, coi đối thoại định kỳ với dân là chế độ bắt buộc.

Ba là tăng chế tài xử phạt vi phạm, đảm bảo cơ quan cá nhân không thể phớt lờ hoặc làm hình thưc các quy định về dân chủ cơ sở. Tăng cường cải cách thể thế, để làm sao chính quyền cấp xã và cấp tỉnh có thể tạo thành vòng tròn khép kín, nâng cao hiệu quả quy chế dân chủ cơ sở.

Cuối cùng là nâng cao đội ngũ cán bộ, để cán bộ thực sự là cầu nối giữa chính quyền và Nhân dân.

"Đặc biệt, phải nâng cao năng lực giám sát của người dân. Để làm được điều đó, chúng ta phải tổ chức các hoạt động tập huấn, nâng cao kiến thức về pháp luật cũng như kỹ năng giám sát cho bà con, nhất là ở những vùng miền núi, vùng sâu vùng xa.

Người nông dân phải hiểu được quyền và nghĩa vụ trong việc thực hiện quy chế dân chủ tại cơ sở, được giáo dục về kiến thức pháp lý, hình thành kỹ năng để nắm bắt, tin và mạnh dạn chia sẻ.

Để làm được điều đó, Hội phải phát huy vai trò thông tin, hỗ trợ để nông dân thực hiện được các quy trình, thủ tục liên quan đến việc tham gia thực hiện quy chế dân chủ. Muốn làm được điều này, cả 2 bên phải hiểu rõ được vai trò, quyền lợi của nhau", TS Nguyễn Thị Ngọc Linh cho hay.

×