Màn thị phạm mổ nội soi đẳng cấp tại Nga và hành trình đưa kỹ thuật mổ não thức tỉnh về Việt Nam

Mới đây, PGS.TS Đồng Văn Hệ, Chủ tịch Hội Phẫu thuật Thần kinh Việt Nam, Phó Giám đốc Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức đã tham gia với vai trò chuyên gia giảng dạy tại Khóa đào tạo chuyên sâu về vi phẫu - nội soi thần kinh tổ chức tại Liên bang Nga. Khóa học quy tụ nhiều giảng viên, bác sĩ trẻ, bác sĩ nội trú và các chuyên gia hàng đầu đến từ nhiều quốc gia như Nhật, Brazil, Ấn Độ, Nga, Italia, Việt Nam… Mỗi chuyên gia đảm nhiệm giảng dạy một lĩnh vực chuyên sâu, từ phẫu thuật mạch máu, vi phẫu đến nội soi thần kinh.

PGS.TS Đồng Văn Hệ, chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực phẫu thuật nội soi nền sọ và u nền sọ đã trực tiếp mổ biểu diễn 3 ca và dành 1 ngày giảng lý thuyết chuyên sâu cho học viên. Đây là lần thứ hai PGS.TS Đồng Văn Hệ được mời tham gia giảng dạy tại khóa học này, sau lần đầu tiên vào năm 2023, góp phần khẳng định uy tín và vị thế của các chuyên gia phẫu thuật thần kinh Việt Nam trên trường quốc tế.

Liên quan đến vấn đề này, PV Dân Việt đã có cuộc trao đổi với PGS.BS Đồng Văn Hệ để hiểu rõ hơn về những thành tựu y học đạt được trong thời gian qua đã mang lại hy vọng và sự sống cho nhiều bệnh nhân đồng thời khẳng định trình độ, tay nghề của các thầy thuốc Việt Nam. Một trong số đó là kỹ thuật mổ não thức tỉnh tại Bệnh viện Hữu Nghị Việt Đức.

PGS người Việt mổ thị phạm tại khóa đào tạo quốc tế ở Liên bang Nga gây ấn tượng mạnh

Thưa PGS.TS Đồng Văn Hệ, mới đây ông có màn thị phạm biểu diễn 3 ca mổ và dành 1 ngày giảng lý thuyết chuyên sâu về lĩnh vực phẫu thuật nội soi nền sọ và u nền sọ. Tại Việt Nam ông có cả ê kíp thực hiện rất nhịp nhàng, nhưng khi sang nước bạn thực hiện, ông có gặp khó khăn gì không?

- Lần đầu tiên tôi được mời sang giảng dạy, truyền đạt kinh nghiệm vào năm 2023. Lúc bấy giờ tôi đi một mình, người phụ là bác sĩ người Nga. Bệnh viện đó, họ chưa mổ điều trị đau dây thần kinh số 5 bằng phẫu thuật nội soi bao giờ. Sau lần trao đổi kinh nghiệm đó thì vị GS bên nước bạn mổ được luôn. Một thời gian sau vị GS ấy nhắn tin: “Tôi mổ được 2 ca rồi”. Nghe vậy tôi rất vui vì điều này đồng nghĩa với việc mở ra cơ hội cứu chữa được nhiều người bệnh một cách hiệu quả hơn.

Khi ông trực tiếp mổ biểu diễn 3 ca ở Nga, các chuyên gia đánh giá kỹ thuật này ra sao?

- Tất nhiên họ rất thích, mổ nội soi có nhiều ưu điểm. Tôi đã đi chia sẻ ở nhiều nước và họ đều biết. Có nhiều nơi họ vẫn tiến hành vi phẫu nhưng nội soi có ưu điểm rất rõ. Ví dụ như nếu áp dụng mổ vi phẫu có nhiều góc khuất trong hộp sọ khó nhìn thấy và phát hiện còn mổ nội soi nhìn thấy một cách rõ nét, rộng hơn.

Trước đây, chúng ta thường áp dụng phương pháp mổ kinh điển là vi phẫu, còn nội soi rất mới. Khi áp dụng phương pháp mới này, PGS có lo ngại điều gì không?

- Ca mổ đau dây thần kinh số 5 đầu tiên tại Việt Nam được thực hiện đầu tiên vào năm 2000. Trước đó, tôi cũng học về nội soi ở nước ngoài. Đến năm 2003, ca mổ nội soi não được thực hiện đầu tiên. Mổ nội soi trong não nhưng nội soi não thất – nội soi đơn giản nhất mà chúng ta bắt đầu làm, sau đó nội soi u nền sọ từ năm 2008. Tôi đi học ở Úc, Nhật… Mổ nội soi dây thần kinh số 5 thì bắt đầu đến nay được 5 năm. Trước khi làm nội soi, chúng tôi làm vi phẫu nhưng kèm theo nội soi hỗ trợ. Tức 1 công đoạn đưa nội soi vào kiểm tra chứ chưa thực hiện tất cả.

Khi học nội soi, không có thiết bị không làm được. Tôi nhớ năm 2011 bắt đầu làm nội soi hỗ trợ, lúc đầu chúng tôi cũng đi học ngắn ngày, đi hội thảo, hội nghị, chúng tôi tự làm chứ không mời chuyên gia nước ngoài sang chuyển giao kỹ thuật.

Tôi có làm đề tài cấp nhà nước năm 2011 về nội soi và được nghiệm thu năm 2016, Bộ Khoa học Công nghệ đánh giá rất cao. Vừa qua, đề tài này được trưng bày triển lãm tại Lễ kỷ niệm 80 năm thành tựu đất nước dịp 2/9.

Mổ nội soi điều trị bệnh lý nào, thưa PGS?

- Có rất nhiều loại u như u tuyến yên, u sọ hầu, u biểu bì, u màng nõ, u nền sọ, dị dạng, bệnh lý dây thần kinh 5, dây 7, dây 9... Tóm lại, một số u có thể mổ bằng nội soi không phải dùng kính hiển vi. Vừa qua, tôi mổ biểu diễn ở bên Nga là 3 ca về dây thần kinh số 5, đây là bệnh lý hay gặp nhất.

Như ông nói đã từng đi học nội soi, khi về nước chưa có đủ trang thiết bị để thực hiện luôn. Vậy lúc ban đầu ứng dụng vào thực tế, ông gặp khó khăn gì không?

- Khi bắt đầu mổ nội soi não, chúng tôi gặp rất nhiều khó khăn, hầu như không có trang bị nào. Năm 2003, khi bắt đầu nội soi não thì ở Việt Nam chưa từng thực hiện nội soi. Thứ 2, những thiết bị về nội soi là khó và đắt tiền, có tiền mua còn khó, không dễ dàng gì. Khi đó, tôi được một người bạn và cũng là người thầy ở Úc cho một số thứ, thậm chí ngày đó khó khăn đến mức ngay cả màn hình họ cũng mang sang cho.

Thiết bị nội soi não thất - dụng cụ rất đơn giản, ông bạn mang cho và hãng cho mượn chứ chúng ta chưa có. Chúng tôi sử dụng thiết bị đó cả chục năm, sau này được đầu tư thiết bị, mình làm được nhiều hơn. Lúc đầu không có thiết bị, làm những bệnh đơn giản, làm quá sợ nguy hiểm đến bệnh nhân. Sau khi có thiết bị mới làm những cái khó hơn.

Dụng cụ nội soi bệnh viện mua, còn khung giữ ống nội soi phải sáng tạo ra, cái này không quá ghê gớm nhưng là yếu tố bắt buộc phải làm. Vừa qua, khi sang Nga, họ có dụng cụ giữ ống nội soi giá tới 60 nghìn USD (hơn 1,5 tỷ đồng) trong khi đó, mình tận dụng một số dụng cụ cũ của mình với giá 0 đồng.

Trước đó, tôi tận dụng một số thiết bị không dùng nhờ bạn làm về cơ khí chế tác lại làm ra dụng cụ giữ ống nội soi với tổng cộng chi phí hết 15 triệu đồng. Vì anh bạn biết tôi làm nghề cứu người bệnh nên anh ấy tặng luôn. Ít ngày tới đây khi vào Đà Nẵng mổ nội soi não, tôi sẽ mang dụng cụ này vào bởi nếu mua của nước ngoài thì rất đắt.

Thưa PGS, trên thế giới mổ nội soi não triển khai trước Việt Nam lâu không?

- Nếu nói về lịch sử thì nội soi não không phải mới. Lần đầu tiên trên thế giới đã làm nội soi cách đây hơn 100 năm, ngày đó dụng cụ nội soi rất đơn giản, thô sơ. Ngày đó chưa có ống nội soi, bác sĩ phải đốt ngọn nến ở ngoài rất to, sau dùng gương phản chiếu để xem bàng quang.

Năm 1960 là một cột mốc quan trọng khi ống nội soi mềm bắt đầu ra đời, mở ra kỷ nguyên mới cho kỹ thuật nội soi, đặc biệt là trong chẩn đoán và điều trị bệnh lý đường tiêu hóa. Sự phát triển này đã thay đổi hoàn toàn diện mạo của nội soi, chuyển từ một thủ thuật thuần túy chẩn đoán sang một phương pháp phẫu thuật độc lập.

Phẫu thuật nội soi trong lĩnh vực thần kinh và sọ não phát triển muộn hơn so với các chuyên ngành khác như nội soi ngực, ổ bụng, gối hay khớp. Tại Việt Nam, kỹ thuật nội soi thần kinh bắt đầu ở Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức từ năm 2003 với các can thiệp đơn giản như điều trị não úng thủy, sau đó dần mở rộng sang các kỹ thuật phức tạp hơn, đặc biệt là phẫu thuật nội soi nền sọ qua đường mũi. Đến nay, nhiều bệnh viện tại Việt Nam thực hiện nội soi não cho thấy chúng ta không quá lạc hậu.

Sẵn sàng học cái tốt vì bệnh nhân, không phân biệt ai, nước giàu hay nghèo

Là chuyên gia đầu ngành về lĩnh vực thần kinh, ông thấy có điều gì chúng ta đang làm vượt trội hơn so với thế giới hiện nay?

- Thực ra, bất cứ nghề nào thôi, cùng một bệnh có thể điều trị bằng nhiều phương pháp khác nhau. Một số đất nước, bệnh viện, cơ sở… họ ứng dụng nhiều trường phái khác nhau. Khi họ điều trị nhiều bệnh đó bằng trường phái nào, họ sẽ có kinh nghiệm nhiều hơn ở đó. Bác sĩ chúng tôi không câu nệ ai, nước giàu hay nghèo mà chỉ quan tâm nếu như họ làm nhiều, họ có kinh nghiệm thì chúng ta sẵn sàng học. Ngược lại, chúng ta làm nhiều, có kinh nghiệm, họ cũng sẵn sàng đến học hỏi.

Như nội soi dây thần kinh số 5, một số nước như Trung Quốc, Nhật Bản họ làm nhiều, nhưng một số nước không làm nhiều họ vẫn cứ làm vi phẫu thôi chứ không phải họ kém đâu. Khi mình giao lưu quốc tế, chia sẻ kinh nghiệm tại hội nghị, hội thảo… họ thấy hay và có thể áp dụng được nên rất muốn sang Việt Nam học hỏi. Vừa qua có học sinh, sinh viên ở nhiều nước sang học hỏi kinh nghiệm.

Có nhiều nước rất phát triển, là cường quốc, họ có rất nhiều thứ đáng để chúng ta học hỏi nhưng vẫn thấy ai đó làm tốt họ sẵn sàng cởi mở để học hỏi. Chính đó là sự cầu thị khiến chúng ta phải học tập.

Lúc ban đầu ông nói đi học, tự mày mò, cảm xúc của ông khi thực hiện mổ ca đầu tiên thế nào?

- Tất nhiên, tôi rất vui và thích thú, đặc biệt thấy bệnh nhân khỏi bệnh bằng phương pháp đó nhanh hơn, an toàn hơn, hiệu quả hơn, người bệnh ít đau, hồi phục nhanh… Một kết quả như vậy đương nhiên những người làm chuyên môn rất vui. Mổ nội soi hình ảnh quay trong não rất đẹp.

Chúng tôi hay nói đùa với nhau “đi du lịch ở trong não”. Khi mổ theo phương pháp kinh điển khi nhìn nó khác giống như chụp ảnh đen trắng giờ chụp ảnh màu khác hẳn. Nhìn thấy màu của mạch máu, dây thần kinh rất thích, đến bây giờ tôi vẫn còn nguyên đam mê đó. Khi thực hiện mổ nội soi sạch sẽ, đẹp như tranh vẽ. Những ưu điểm đó giúp cho người bệnh phục hồi sớm, đó là thành công của mình.

Trong ngành y không thể nói trước được điều gì, có ca bệnh nào ông từng gặp khó không?

- Đương nhiên có chứ, bao giờ áp dụng phương pháp mới chúng tôi cũng có phương án nếu không may không thể thành công với kỹ thuật mới, mình quay trở lại phương pháp kinh điển. Phải luôn luôn có đường lùi vì tính mạng người bệnh luôn được đặt lên hàng đầu, sự an toàn vẫn là số 1. Trong ngành y khi tiến hành phương pháp mới bao giờ cũng chuẩn bị một đường lùi, cách giải quyết mọi thứ.

Vậy có khi nào xảy ra sự cố, thưa ông?

- Tai biến là chuyện không thể tránh khỏi, chỉ có điều mình phải biết cách xử trí cho phù hợp với từng trường hợp. Cho đến nay, những ca nội soi thần kinh chúng tôi làm đều rất an toàn, hiệu quả hơn nội soi kinh điển. Chính vì thế nó phát triển hơn, các bạn muốn tô vẽ bằng cách nào nhưng kết quả mới là cái khuyến khích thế hệ sau làm, nếu không hiệu quả nói bằng mấy đi chăng nữa sẽ không ai nghe theo.

Người đưa kỹ thuật mổ não thức tỉnh về Việt Nam

Ngoài mổ nội soi thần kinh, mọi người nhắc tới ông rất nhiều khi là người đưa kỹ thuật mổ não thức tỉnh về Việt Nam. Việc mổ bác sĩ thường rất áp lực, ông lại vừa tập trung làm mà vẫn có thể nói chuyện được với người bệnh?

- Kỹ thuật mổ nào thức tỉnh đã được triển khai trên thế giới từ rất lâu rồi. Cách đây gần 20 năm chúng tôi mời một số chuyên gia ở châu Âu sang mổ tại Việt Nam nhưng thất bại do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan. Thất bại tức là không gây tê cho bệnh nhân được thì quay lại phương pháp truyền thống là gây mê hoàn toàn. Sau đó, chúng tôi phải tạm dừng kỹ thuật này lại.

Cách đây mấy năm, khi dự Hội nghị phẫu thuật thần kinh châu Á, tôi gặp vị giáo sư người Nhật trình bày về mổ não thức tỉnh. Lúc đó, tôi rất hứng thú với bài trình bày của giáo sư vì đúng kỹ thuật mình đã ấp ủ lâu nay. Hơn 1 năm sau (tháng 3/2019) chúng tôi đã tự thực hiện được ca đầu tiên. Tuy nhiên, trước khi tiến hành mổ cho bệnh nhân, phải chuẩn bị rất nhiều từ con người, trang thiết bị, đào tạo và huấn luyện bệnh nhân. Chúng tôi đã cử ekip sang Nhật đào tạo.

Các chuyên gia của Nhật Bản cũng sang Việt Nam tới 3 lần. Lần đầu kiểm tra các khâu chuẩn bị, lần 2 kiểm tra lại một lần nữa và các chuyên gia mổ, chúng tôi phụ mổ. Lần 3 thì chúng tôi mổ và các chuyên gia đứng quan sát. Khi thành công chúng tôi rất mừng. Vì mình đã trải qua thất bại và thời gian chuẩn bị rất dài, rất tỉ mỉ nên không thể mô tả hết cảm giác sung sướng lúc đó.

Làm chủ kỹ thuật mổ não thức tỉnh song khó khăn vẫn đặt ra đối với các bác sĩ Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, đó là không có máy kích thích điện trong mổ - một loại dụng cụ rất đắt tiền nhằm nhận biết vùng vận động của não, tránh gây tổn thương đến vùng này trong quá trình phẫu thuật. Trong cái khó, chúng tôi đã sáng tạo dùng dao điện – một thiết bị để thay thế mà vẫn đảm bảo hiệu quả nhận biết vùng vận động và an toàn cho người bệnh.

Vì sao ông lại quyết định lựa chọn mổ thức tỉnh?

- Vùng não mình nhìn không biết đó là vùng vận động hay vùng ngôn ngữ. Nếu chạm vào có thể khiến bệnh nhân liệt. Khi bệnh nhân ngủ rồi nhìn các vùng màu giống nhau như đúc, không thể phân biệt được đó là vùng vận động hay ngôn ngữ, nếu không may cắt đi  tổn thương sau mổ họ mới biết mình bị liệt thì không sửa được.

Còn mổ thức tỉnh lúc đó bệnh nhân không đau, dùng loại kích thích bảo bệnh nhân giơ tay lên nếu không giơ thì đó là vùng vận động. Chỗ khác kích thích nói bệnh nhân tên gì? Họ: ớ ớ..., không nói được thành lời thì đó là vùng ngôn ngữ thì không cắt được, mình phải lùi lại hoặc tránh đi.

Việt Nam phát triển so với thế giới như thế nào, đặc biệt về lĩnh vực thần kinh?

- Phẫu thuật thần kinh là một lĩnh vực khó trong ngoại khoa với áp lực rất lớn. Đối với thế giới, mình còn nhiều thứ phải học tập họ. Tôi không nghĩ mình không làm được bằng họ ở những phẫu thuật khác bằng nội soi, nhưng họ còn rất nhiều thứ ứng dụng vào Việt Nam tới đây, có những nội soi làm tốt hơn bây giờ nhiều.

Như dây thần kinh số 5, nếu có thiết bị mình làm không thua kém gì nhưng có một số nội soi khác ở não, cột sống mà chúng tôi chưa thể làm được bằng họ vì lý do duy nhất đó là không có đủ thiết bị. Nếu có đủ thiết bị, tôi nghĩ các bác sĩ ở Việt Nam và bác sĩ thế hệ trẻ hiện nay sẽ làm không thua kém nước ngoài bởi người Việt thông minh, chịu khó và rất khéo tay.

Ông có một công trình cấp nhà nước về dây thần kinh số 5, vậy trong tương lai ông có ấp ủ công trình nào khác cho một bệnh lý đặc biệt nào đó không?

- Tôi đang làm đề tài cấp nhà nước và mới bắt đầu từ năm nay, đó là điều trị phẫu thuật ít xâm lấn ở não. Đó là đường rạch nhỏ bằng vi phẫu hoặc nội soi.

Tôi hoàn toàn tin và khả thi về đề tài này. Chúng tôi đã bắt đầu làm nhưng chưa thành công trình vì mới ít bệnh nhân. Khi được Bộ Khoa học Công nghệ duyệt thì sẽ làm rất nhiều bệnh nhân. Khi làm xong rồi sẽ hoàn thành quy trình phù hợp với điều kiện với Việt Nam.

Phẫu thuật này rất an toàn, khả năng thành công cao, tỉ lệ tai biến thấp, thời gian nằm viện ngắn hơn và hiệu quả hơn. Chúng tôi đã làm và khả năng thành công rất khả thi.

Xin trân trọng cảm ơn những chia sẻ của PGS.TS Đồng Văn Hệ!

PGS.TS Đồng Văn Hệ (SN 1966, quê ở Hải Dương cũ). Tuổi thơ của ông bị ám ảnh khi phải chứng kiến người mẹ chiến đấu từng ngày với căn bệnh phổi mạn tính. Học xong phổ thông, được gia đình động viên, ông thi vào Đại học Y Hà Nội.

Năm 1989-1990, ông đỗ thủ khoa kỳ thi nội trú và trở thành cái tên được nhiều giảng viên nhà trường nhắc đến như tấm gương sáng cho các thế hệ sinh viên noi theo.

Tốt nghiệp, ông sang Pháp học tập. Thời gian tu nghiệp ở nước ngoài, ông biết đến nhiều phương pháp phẫu thuật thần kinh. Về Việt Nam, ông công tác tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức.

Đến nay, PGS.TS Đồng Văn Hệ cùng các bác sĩ Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức làm chủ nhiều kỹ thuật, thực hiện thành công nhiều ca mắc bệnh u phức tạp. Các bệnh nhân đều phục hồi tốt, không có di chứng. Đây là kết quả ấn tượng, mở ra triển vọng lớn, góp phần vào thành công chung trong lĩnh vực phẫu thuật thần kinh của Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức.

×