Mỹ áp thuế cao với Trung Quốc, Canada và Mexico: Thách thức và cơ hội cho Việt Nam

Mỹ áp thuế; Trung Quốc, Canada và Mexico đáp trả

Ngày 1/2/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký sắc lệnh áp thuế mới lên hàng hóa nhập khẩu từ Canada, Mexico và Trung Quốc, có hiệu lực từ ngày 4/2/2025. Cụ thể: Canada và Mexico: Áp thuế 25% đối với tất cả hàng hóa nhập khẩu. Trung Quốc: Áp thuế 10% đối với hàng hóa nhập khẩu.

Tổng thống Mỹ Donald Trump cho rằng các nước như Trung Quốc, Mexico và Canada đã lợi dụng Mỹ qua các hiệp định thương mại không công bằng, làm mất việc làm và gây hại cho ngành sản xuất trong nước. Do đó, ông đã áp dụng mức thuế cao đối với nhiều mặt hàng nhập khẩu, cụ thể:

Trung Quốc: Đánh thuế lên hàng trăm tỷ USD hàng nhập khẩu, đặc biệt là thép, nhôm, và công nghệ cao, nhằm giảm thâm hụt thương mại với Trung Quốc và buộc nước này phải thay đổi chính sách thương mại.

Mexico và Canada: Đánh thuế thép và nhôm với lý do an ninh quốc gia, đồng thời gây sức ép để đàm phán lại Hiệp định NAFTA, dẫn đến Hiệp định USMCA (United States-Mexico-Canada Agreement).

Ngay lập tức các nước bị ảnh hưởng không ngồi yên mà đã đưa ra biện pháp trả đũa, chủ yếu bằng cách áp thuế lên hàng hóa Mỹ.

Trung Quốc: Áp thuế đối với 110 tỷ USD hàng nhập khẩu từ Mỹ, đặc biệt là nông sản (đậu nành, thịt heo) và hàng công nghiệp (ô tô, máy bay). Giảm nhập khẩu hàng Mỹ và tìm kiếm nguồn thay thế từ các nước khác như Brazil, châu Âu. Phá giá đồng Nhân dân tệ để giảm tác động của thuế quan lên xuất khẩu.

Mexico & Canada: Áp thuế trả đũa lên hàng tỷ USD hàng hóa Mỹ, tập trung vào các mặt hàng có ảnh hưởng chính trị, ví dụ như thịt lợn, rượu whisky, sản phẩm nông nghiệp từ các bang ủng hộ Trump. Canada áp thuế lên 16,6 tỷ USD hàng hóa Mỹ, bao gồm thép, nhôm, và hàng tiêu dùng như rượu bourbon, cà phê. Mexico nhắm vào thịt heo, táo, phô mai và các sản phẩm nông nghiệp Mỹ.

Các chuyên gia lo ngại rằng động thái này có thể dẫn đến một cuộc chiến thương mại toàn cầu, gây thiệt hại cho cả Mỹ và các đối tác thương mại. Việc áp thuế này có thể gây ra những biến động đáng kể trên thị trường tài chính và ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ảnh hưởng đến kinh tế Mỹ, các nước liên quan và thế giới

Đối với Mỹ: Giá hàng hóa nhập khẩu tăng, làm tăng chi phí sản xuất và giá tiêu dùng. Các ngành như nông nghiệp bị thiệt hại nặng do mất thị trường xuất khẩu, buộc chính phủ Mỹ phải trợ cấp hàng tỷ USD cho nông dân. Một số ngành được hưởng lợi, như thép nội địa, nhưng nhìn chung, nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn vì chi phí nguyên liệu tăng.

Đối với Trung Quốc: Xuất khẩu sang Mỹ giảm, khiến GDP Trung Quốc tăng trưởng chậm lại. Tuy nhiên, Trung Quốc cũng đẩy mạnh tìm kiếm thị trường thay thế, ký kết các thỏa thuận thương mại với châu Âu, Đông Nam Á. Chiến tranh thương mại thúc đẩy Trung Quốc tự phát triển công nghệ nội địa để giảm phụ thuộc vào Mỹ.

Đối với Mexico và Canada: Tổn thất trong ngắn hạn do giá nguyên liệu đầu vào tăng. Tuy nhiên, USMCA giúp các nước này có lợi thế dài hạn hơn, bảo đảm thương mại ổn định hơn với Mỹ. Mexico hưởng lợi khi nhiều công ty rời Trung Quốc để tránh thuế của Mỹ, chuyển sản xuất sang Mexico.

Đối với kinh tế thế giới: Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung làm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc, với nhiều công ty chuyển sang Đông Nam Á, Mexico. Rủi ro bất ổn trong thương mại, khiến các nước phải điều chỉnh chính sách kinh tế để đối phó.

Dù Trump tuyên bố áp thuế để giúp Mỹ, nhưng thực tế, cả Mỹ và các nước liên quan đều chịu tác động tiêu cực. Căng thẳng thương mại khiến kinh tế thế giới chậm lại, giá cả hàng hóa tăng và chuỗi cung ứng bị gián đoạn. Tuy nhiên, nó cũng thúc đẩy các nước đa dạng hóa thị trường và tìm cách giảm phụ thuộc vào Mỹ.

Quan hệ thương mại Mỹ - Việt Nam dưới chính sách thuế quan của Trump

Trong bối cảnh Mỹ áp thuế lên hàng hóa Trung Quốc và một số đối tác khác, quan hệ thương mại giữa Mỹ và Việt Nam có những điểm đặc biệt cần lưu ý. Việc Trump đánh thuế cao hàng hóa Trung Quốc khiến nhiều công ty đa quốc gia tìm kiếm các điểm đến thay thế, trong đó Việt Nam trở thành một lựa chọn hấp dẫn. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra thách thức vì Mỹ có thể xem Việt Nam như một "điểm trung chuyển" hàng Trung Quốc để né thuế.

Dưới thời Trump, Việt Nam được coi là một đối tác thương mại quan trọng nhưng cũng là một nước mà Mỹ có thể áp lực để đạt được lợi ích thương mại:

Lợi thế của Việt Nam: Việt Nam có vị trí địa chính trị quan trọng, nằm trong khu vực Đông Nam Á – nơi Mỹ muốn củng cố ảnh hưởng để kiềm chế Trung Quốc. Việt Nam là một trong số ít quốc gia có quan hệ thương mại ngày càng phát triển với Mỹ, với xuất khẩu tăng mạnh trong những năm gần đây. Các công ty Mỹ, đặc biệt là trong ngành công nghệ và dệt may, đã chuyển sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam để tránh thuế quan.

Những rủi ro tiềm ẩn: Việt Nam có thặng dư thương mại lớn với Mỹ (Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ hơn 100 tỷ USD trong khi nhập khẩu ít hơn nhiều- khoảng hơ 10 tỷ USD). Trump từng gọi Việt Nam là "kẻ lợi dụng" trong thương mại, vì ông cho rằng Việt Nam hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung nhưng không chịu nhượng bộ nhiều. Mỹ nghi ngờ một số hàng Trung Quốc "đội lốt" xuất xứ Việt Nam để tránh thuế, điều này có thể khiến Mỹ áp thuế lên hàng hóa Việt Nam nếu không kiểm soát tốt.

Việt Nam cần làm gì để tránh bị Mỹ áp thuế?

Theo các chuyên gia phân tích, đánh giá, Việt Nam cần phải cân bằng giữa việc tận dụng cơ hội từ căng thẳng Mỹ - Trung và bảo vệ quan hệ thương mại với Mỹ. Một số biện pháp quan trọng bao gồm:

Kiểm soát nguồn gốc xuất xứ: Chính phủ cần thắt chặt quy định về xuất xứ hàng hóa để tránh việc hàng Trung Quốc "mượn danh" Việt Nam để vào Mỹ. Tăng cường minh bạch trong quy trình sản xuất, áp dụng các tiêu chuẩn xuất xứ nghiêm ngặt để đáp ứng yêu cầu từ Mỹ.

Đàm phán thương mại song phương: Việt Nam có thể chủ động đàm phán các thỏa thuận thương mại với Mỹ, chẳng hạn như tăng cường nhập khẩu hàng Mỹ (máy bay Boeing, đậu nành, khí hóa lỏng) để giảm áp lực từ thâm hụt thương mại. Tích cực hợp tác với Mỹ trong các lĩnh vực chiến lược như năng lượng, công nghệ cao, sản xuất.

Tăng giá trị nội địa trong sản phẩm xuất khẩu: Cần đẩy mạnh sản xuất trong nước thay vì chỉ lắp ráp hoặc phụ thuộc vào nguyên liệu từ Trung Quốc. Hỗ trợ doanh nghiệp nội địa nâng cao năng lực sản xuất, cải tiến công nghệ để hàng hóa "Made in Vietnam" có giá trị thực sự thay vì chỉ là nơi gia công.

Thu hút dòng vốn FDI chất lượng cao: Khi các tập đoàn đa quốc gia rời Trung Quốc, Việt Nam có thể trở thành điểm đến hấp dẫn. Doanh nghiệp cần hợp tác với các công ty nước ngoài, cung cấp dịch vụ sản xuất, lắp ráp, chuỗi cung ứng. Tập trung vào các ngành có giá trị cao như điện tử, công nghệ cao, thay vì chỉ dựa vào dệt may, da giày.

Đầu tư vào hạ tầng và logistics: Một trong những điểm yếu lớn của Việt Nam là chi phí logistics cao. Cần cải thiện cảng biển, kho bãi, giao thông để thu hút các công ty nước ngoài đến đầu tư.

Chuyển đổi số và tăng năng suất: Ứng dụng công nghệ vào sản xuất, tăng tự động hóa để có thể cạnh tranh với các nước khác như Thái Lan, Ấn Độ. Nâng cao chất lượng lao động, đào tạo nhân lực kỹ thuật cao để đáp ứng nhu cầu của các tập đoàn quốc tế.

Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu: Tránh phụ thuộc quá nhiều vào Mỹ bằng cách mở rộng thị trường sang châu Âu, Nhật Bản, Ấn Độ. Tận dụng các hiệp định thương mại như EVFTA (Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU), CPTPP (Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương) để có thêm thị trường.

Việt Nam có thể tận dụng lợi thế gì?

Lợi thế chi phí thấp: Lao động Việt Nam vẫn rẻ hơn nhiều so với Trung Quốc, trong khi trình độ ngày càng cải thiện.

Vị trí chiến lược: Gần Trung Quốc, dễ dàng kết nối với chuỗi cung ứng hiện có của các công ty quốc tế.

Chính trị ổn định: So với các nước khác trong khu vực như Thái Lan, Indonesia, Việt Nam có môi trường chính trị ổn định hơn, tạo niềm tin cho nhà đầu tư nước ngoài.

Quan hệ tốt với Mỹ và phương Tây: Việt Nam không có xung đột lớn với Mỹ, đồng thời có quan hệ chặt chẽ với EU và Nhật Bản, giúp thuận lợi hơn trong giao thương.

Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung tạo ra cả cơ hội và thách thức cho Việt Nam. Nếu tận dụng tốt, Việt Nam có thể trở thành trung tâm sản xuất mới của khu vực, thu hút nhiều công ty lớn rời Trung Quốc. 

Tuy nhiên, nếu không kiểm soát được xuất xứ hàng hóa và để Mỹ nghi ngờ về thương mại không công bằng, Việt Nam có thể đối diện nguy cơ bị áp thuế như Trung Quốc.

Do đó, Việt Nam cần có chiến lược dài hạn, từ chính sách nhà nước đến doanh nghiệp, để đảm bảo tăng trưởng bền vững và duy trì quan hệ tốt với Mỹ.