Anh Lý Tà Dèn giới thiệu về cây củ dòm, một loại cây dược liệu được trồng phổ biến ở Quản Bạ, Hà Giang. (Ảnh do nhân vật cung cấp)
Năm 2014, anh Dèn cùng một số thành viên đã thành lập HTX Cộng đồng Nặm Đăm với các ngành nghề kinh doanh là trồng và chế biến sản phẩm dược liệu, kinh doanh dịch vụ như: Tắm lá thuốc, xông hơi, dịch vụ lưu trú, điều hành tour du lịch…
Khi mới thành lập, HTX thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm trong khâu thu hái, chế biến; nhiều khi sản phẩm làm ra bán không hết, không có đầu ra tiêu thụ. Năm 2015 bà con xin rút khỏi HTX gần hết, chỉ còn có 7 người. Đã có lúc tưởng như HTX phải giải thể.
Thế nhưng, với nguồn dược liệu quý và khao khát tận dụng lợi thế của núi rừng để cải thiện đời sống của bà con vùng cao, anh Lý Tà Dèn và những thành viên còn lại vẫn quyết tâm theo đuổi. Công nghệ sản xuất và tìm đầu ra cho sản phẩm là bài toán đầu tiên anh Dèn tính đến. Trong thời điểm đó, anh và thành viên HTX đã nỗ lực đổi mới cách nghĩ, cách làm.
Điều thuận lợi của HTX là có được sự vào cuộc của chính quyền địa phương tham gia hỗ trợ kết nối với các công ty dược để hoàn thiện công nghệ sản xuất và bao tiêu đầu ra cho sản phẩm. Để đảm bảo nguồn cung dược liệu và bảo tồn được những loài dược liệu quý bản địa, năm 2016, HTX Nặm Đăm đã kết hợp với Trung tâm Nghiên cứu và phát triển cây thuốc dân tộc cổ truyền Việt Nam triển khai Dự án “Bảo tồn nguồn gien cây thuốc quý của người Dao”.
HTX đã mở rộng được diện tích vườn ươm lên tới 3.000 m2, lưu giữ hơn 100 loài dược liệu quý như: Củ dòm, cây atiso, kim ngân, đương quy đỏ... Vườn ươm không những đảm bảo đủ cung ứng giống cho HTX và bà con địa phương, mà còn được HTX khuyến khích thành viên phát triển cây dược liệu trên nương, ruộng, vườn của chính gia đình mình theo đúng kỹ thuật và bán lại sản phẩm cho HTX.
Theo anh Dèn, khi có được nguồn nguyên liệu ổn định, HTX Nặm Đăm đã đầu tư xây dựng khu sấy, nhà xưởng chế biến, hệ thống máy móc chưng cất tinh dầu, nấu cao thảo dược để bán ra thị trường những sản phẩm hoàn chỉnh, tiện lợi cho người tiêu dùng. HTX đã xây dựng các nhà tắm lá thuốc, hệ thống nhà xưởng sơ chế, chế biến dược liệu, diện tích trên 4000 m2 để sản xuất thực phẩm chức năng, đầu tư máy móc thiết bị, nồi chiết suất bằng hơi công suất 1,5 tấn nguyên liệu/ngày… với tổng kinh phí đầu tư trên 2 tỷ đồng.
Ngoài việc cung cấp các sản phẩm dược liệu truyền thống quý giá ở thị trường trong tỉnh, HTX Nặm Đăm còn trưng bày, giới thiệu rộng rãi các sản phẩm này tại các điểm dừng chân cho khách du lịch... HTX Nặm Đăm còn xây dựng mã QR code, đồng thời ký hợp đồng với các doanh nghiệp để mở chuỗi cửa hàng thảo dược ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Từng bước vực dậy, đến nay HTX Nặm Đăm có 23 hộ đăng ký làm thành viên, hộ góp ít đất thì vài nghìn m2, hộ nhiều thì góp cả héc ta để trồng dược liệu.
Anh Lý Tà Dèn, Giám đốc HTX cho biết: “Trên cơ sở đóng góp của các thành viên, các doanh nghiệp sẽ tư vấn hỗ trợ về mặt giống, kỹ thuật, đảm bảo dược liệu cho năng suất và chất lượng cao nhất. Sau khi thu hoạch, nguyên liệu thô sẽ được HTX đứng ra thu mua, sau đó đưa vào chế biến”.
Sau gần 6 năm hoạt động, đến nay, HTX đã tạo được thương hiệu về sản phẩm, các hoạt động sản xuất, kinh doanh khá ổn định. HTX đã đầu tư xây dựng được các hệ thống cơ sở vật chất tương đối hoàn thiện, doanh thu từ các hoạt động sản xuất, sơ chế, chế biến dược liệu ngày càng tăng và đặc biệt các sản phẩm của HTX ngày càng có nhiều khách hàng tin dùng.
Mỗi năm, HTX triển khai trồng từ 5 - 10 ha cây dược liệu, như: Đương quy, atiso, huyền sâm, kim ngân hoa, củ hoàng tinh, củ dòm và một số loại cây khác trong bài thuốc cổ truyền của người Dao... Đồng thời, sơ chế, chế biến hơn 200 tấn nguyên liệu thô, trong đó có 100 tấn nguyên liệu từ trồng cây atiso, đương quy, 100 tấn nguyên liệu thu hái dược liệu tự nhiên.
Theo anh Dèn, HTX đã sản xuất được một số sản phẩm, như: Cao atiso, cao củ dòm, cao mạnh gân hoạt cốt, cao ích não, trà gừng, dầu xoa bóp Nặm Đăm, cao hà thủ ô, thuốc sâu răng, xoang mũi, nước tắm thảo dược, sản phẩm ngâm chân thảo dược, tinh dầu re rừng, tinh dầu mang tang... Trong đó có 2 sản phẩm là cao atiso và trà gừng cao nguyên đá đạt tiêu chuẩn 3 sao OCOP năm 2019.
Bên cạnh đó, anh Dèn còn cùng HTX kết hợp triển khai xây dựng và phát triển Làng văn hóa du lịch cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới tại thôn Nặm Đăm. Sau hơn 7 năm triển khai xây dựng thôn văn hóa du lịch tiêu biểu, thôn Nặm Đăm đã nâng cấp, sửa chữa nhà văn hóa cũ làm nơi đón khách, 100% các hộ gia đình luôn làm tốt công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.
Đến nay, trong thôn chỉ còn một hộ nghèo, nhiều hộ có thu nhập bình quân từ 50 triệu đồng/người/năm trở lên. Toàn thôn có 19 hộ gia đình đủ điều kiện phục vụ khách du lịch với khoảng 190 du khách/ngày đêm.
Anh Dèn cho biết: Với sự nỗ lực hết mình, doanh thu từ các hoạt động của HTX đã có sự tăng lên rõ rệt qua các năm. Nếu như năm 2015 HTX (khi mới thành lập) đạt hơn 400 triệu đồng thì đến năm 2019 đạt 1,7 tỷ đồng. Lợi nhuận sau thuế ước đạt trên 20% (tổng doanh thu các năm), nộp ngân sách nhà nước gần 100 triệu đồng. Tạo việc làm liên tục cho 12 lao động theo mùa vụ và 18 lao động thường xuyên với mức thu nhập bình quân từ 4 - 5 triệu đồng/người/tháng.
Cũng theo anh Dèn, trong giai đoạn tới, HTX sẽ tiếp tục đầu tư mở rộng vùng trồng dược liệu, mở rộng quy mô sản xuất và tìm đối tác ký hợp đồng thuê gia công sản phẩm thực phẩm chức năng. Đây cũng là hướng đi mới bởi thực phẩm chức năng có tác dụng tốt cho sức khỏe. Phấn đấu có 2 sản phẩm được công nhận thực phẩm chức năng vào năm 2021. Mở rộng diện tích vùng trồng dược liệu từ 10 ha lên 30 ha và tạo công ăn việc làm cho hơn 40 lao động địa phương. Tiếp tục tập huấn cho nhân viên về nghiệp vụ sản xuất, tìm kiếm đối tác, quảng bá sản phẩm và mở rộng thị trường. Tăng doanh thu từ 1,7 tỷ đồng lên khoảng 3 tỷ đồng năm 2021.
Với những thành tích đạt được, anh Lý Tà Dèn và HTX đã nhận được Bằng khen của Chủ tịch UBND tỉnh Hà Giang. Đây cũng là động lực để anh phấn đấu nhiều hơn nữa trong giai đoạn tiếp theo.
