Nước Mỹ sẽ trở lại như thế nào?

Hai tuần sau khi chính thức nhận chức và sau khi người tiền nhiệm là Dónld Trump thuộc Đảng Cộng hoà mãn nhiệm, tân tổng thống Mỹ Joe Biden có bài phát biểu đầu tiên về chính sách đối ngoại của nước Mỹ cho nhiệm kỳ cầm quyền vừa mới bắt đầu của mình. Thông điệp trung tâm từ đó và vì thế cũng được thế giới bên ngoài, đối tác cũng như đối thủ của Mỹ để ý đến nhiều nhất là "Nước Mỹ trở lại" và "Ngoại giao trở lại".

Hàm ý trước tiên của ông Biden với thông điệp này là thời hiện tại không chỉ khác so với thời của người tiền nhiệm mà còn trái ngược, tức là nhhiều quyết sách quan trọng của người tiền nhiệm. Cụm từ "trở lại" khiến thiên hạ có cảm nhận là những quan điểm chính sách đối ngoại của Mỹ ở thời trước khi ông Trump lên cầm quyền, tức là khi ông Biden còn là phó tổng thống Mỹ, sẽ lại được theo đuổi. Trên thực tế lại không thể hoàn toàn như vậy. Nguyên do là ông Biden trên cương vị tổng thống không thể suy tính và hành động như thời chỉ là phó tổng thống và nước Mỹ sau 4 năm ông Trump cầm quyền cũng như thế giới bên ngoài nước Mỹ trong cùng thời gian ấy đều đã thay đổi rất cơ bản so với trước đó.

Ông Biden dùng cụm từ "trở lại" để thực hiện một kiểu "thanh toán cá nhân" với ông Trump. Đi cùng với ông Trump và nhiệm kỳ tổng thống của người này là khẩu hiệu và phương châm "Nước Mỹ trước hết". Sẽ sai lầm khi cho rằng ông Biden rồi đây cầm quyền và hành động theo khẩu hiệu và phương châm "Không phải nước Mỹ trước hết". 

Người này rồi sẽ vẫn "Nước Mỹ trước hết" nhưng với 2 sự khác biệt cơ bản so với ông Trump. Thứ nhất là khác biệt kẻ câu trả lời cho câu hỏi "Nước Mỹ ở đây cụ thể là ai?". Ở ông Trump, nước Mỹ trước hết có nghĩa là chính mình và gia đình cùng với giai tầng nhất định trong xã hội trước hết. Ở ông Biden, chắc chắn không phải như thế, nhưng cụ thể ai trước hết thì phải hạ hồi mới được phân giải. Thứ hai là khác biệt ở cách thức thực hiện. Những định hướng chính sách đối ngoại cho nước Mỹ trong thời gian tới được ông Biden phác họa trong bài phát biểu nói trên đâu có phải trước hết vì thế giới bên ngoài nước Mỹ. Khẩu hiệu nói trên của ông Trump rất hợp thời ở nước Mỹ. Chẳng qua người này chỉ đã không thành công trong việc thực hiện nó như đa số cử tri mong đợi nên ông Biden mới có thể đắc cử tổng thống trong cuộc bầu cử tổng thống ngày 3.11 năm ngoái ở nước Mỹ.

Ông Biden chủ trương dùng "Ngoại giao trở lại" để đưa "Nước Mỹ trở lại". Nước Mỹ hiện hoàn toàn khác so với vào thời điểm ông Biden rời Nhà Trắng cách đây 4 năm. Nước Mỹ bị phân rẽ trầm trọng về chính trị và xã hội. Tăng trưởng kinh tế sa sút. Dịch bệnh viêm đường hỏi hấp cấp do virus corona gây ra cương tỏa nước Mỹ trong tình trạng thê thảm. Phân biệt sắc tộc mang tính hệ thống bùng phát dữ dội. Nền dân chủ và nhà nước pháp quyền bị thách thức và đe dọa. Thế giới cũng thay đổi rất cơ bản. Vai trò và ảnh hưởng chính trị thế giới của Mỹ sa sút. Sức mạnh mềm của Mỹ bị bào mòn. Mối quan hệ giữa Mỹ và các đồng minh chiến lược bị rảnh vỡ. Trung Quốc mạnh lên hơn và tự tin hơn rất nhiều trên mọi phương diện. Cả Nga cũng trở thành đối tác và đối thủ khó ứng phó hơn đối với Mỹ. Ông Trump không giải quyết được vấn đề chính trị an ninh khu vực, châu lục hay thế giới nào cho nước Mỹ. Cho nên không có gì là khó hiểu khi ông Biden phải đưa nước Mỹ trở lại với thế giới nếu muốn thành công chứ không bị thất bại như người tiền nhiệm. Ông Biden cần đồng minh và đối tác, cần hợp tác và hậu thuẫn của thế giới bên ngoài để thực hiện "Nước Mỹ trước hết" với những nội hàm riêng của mình và khác so với ông Trump. Ông Trump tự tin là nước Mỹ tự giải quyết được các vấn đề của nước Mỹ còn ông Biden dùng thế giới để giải quyết những vận đề của nước Mỹ.

Những bước đi đầu tiên của ông Biden là đưa nước Mỹ tham gia trở lại Hiệp ước Paris về bảo vệ khí hậu trái đất và Tổ chức Y tế thế giới, gia hạn hiệu lực của Hiệp ước New Start về giải trừ vũ khí hạt nhân với Nga và chuẩn bị cho nước Mỹ tham gia trở lại Uỷ ban nhân quyền của LHQ. Ông Biden tuyên bố nước Mỹ lại trăng mật với Nato và EU cũng như ngừng triển khai quyết định của ông Trump rút quân Mỹ ra khỏi nước Đức. Ông Biden quyết định chấm dứt sự ủng hộ của Mỹ cho cuộc chiến tranh ở Yemen và xem xét lại thỏa thuận mà chính quyền của ông Trump đã ký với Taliban ở Afghanistan. Chính quyền của ông Biden cũng còn hết chống đối ứng cử viên người Nigeria cho cương vị Tổng giám đốc Tổ chức Thương mại thế giới. Với Nga và Trung Quốc, ông Biden cho thấy chủ tế song hành giữa vừa làm găng vừa hợp tác. Người này còn chưa lộ rõ chủ định sẽ xử lý như thế nào mối quan hệ của Mỹ với Iran và Triều Tiên.

Ông Biden phát đi thông điệp là nước Mỹ đã trở lại với thế giới nhưng chỉ mới trả lời rất chung chung câu hỏi trở lại như thế nào. Cũng phải thôi bởi đối với người này hiện tại đối nội cấp thiết và quan trọng hơn đối ngoại và chuyện đưa nước Mỹ trở lại với thế giới là quá trình phải được vận hành theo lộ trình cụ thể chứ không phải cứ tuyên bố là xong. Tiến độ xử lý các vấn đề đối ngoại tuỳ thuộc vào tiến triển của các chuyện đối nội. Không phải tất cả định hướng chính sách của ông Trump đều bị lật ngược và không phải mọi đường lối chính sách ở thời trước ông Trump giờ đều được dụng lại. 

Cũng không phải mọi tuyên cáo, phát ngôn và cam kết của ông Biden thì rồi đây cũng sẽ được người này thực hiện hay có thể thực hiện nổi. Cả ông Biden rồi cũng sẽ không ít lần lực bất tòng tâm. Chính quyền của ông Biden hiện mày mò cách đưa nước Mỹ trở lại với thế giới sao cho được yên ổn nhất về đối nội đồng thời khả thì nhất và có lợi nhất về đối ngoại. Và hơn ai hết, ông Biden ý thức được rằng chỉ khi vận hành thành công việc đưa nước Mỹ trở lại với thế giới để phục vụ cho lợi ích của nước Mỹ thì mới có thể ngăn cản ông Trump và phe cánh trở lại cầm quyền.