Pa sưm - cầu lúa sinh sôi, nảy nở

Phục dựng điệu múa Mẹ lúa của dân tộc Khơ Mú.

Người Khơ Mú trước đây quan niệm rằng, cây lúa cũng có hồn như con người. Vì vậy, phải cầu hồn lúa, để hồn lúa khỏe mạnh, mùa màng bội thu, bản mường no ấm, con người khỏe mạnh.

Lễ hội Pa sưm thường được tổ chức vào trước mùa gieo trồng. Chủ lễ Pa sưm bao giờ cũng là người phụ nữ trong gia đình. Bà đóng vai Mẹ lúa, tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở. Trước tiên, Mẹ lúa dọn một khoảnh đất khoảng vài mét vuông, đủ để làm khoảng không đặt mâm lễ cúng ở một chỗ tương đối bằng phẳng trên rẫy, gọi là Mắt rúc. Mẹ lúa đặt mâm cúng vào giữa Mắt rúc, trong mâm ngoài xôi, rượu, muối nhất thiết phải có một con gà luộc và con gà này phải là gà trống lông đen.

Chủ lễ trong trang phục cổ truyền chỉnh tề, trước mâm lễ đọc bài cúng, nội dung cầu khấn Hrôi Yvang (Thần Ông trời) làm cho mưa thuận gió hòa, Hrôi Ptê (Thần Đất), Hrôi Hrê (Thần Nương rẫy) làm cho hạt giống mau nảy mầm, lên xanh tốt, bông to, hạt mẩy, muông thú không phá hoại.

Mẹ lúa làm lễ xong, mọi người bắt tay vào tra hạt. Vào buổi chiều tối ngày tra hạt xong, Mẹ lúa bảo mọi người lấy nước rửa tay, rửa gậy chọc lỗ cho sạch, đứng trước chòi lúa. Sau đó, Mẹ lúa cầm ống nước đi vòng quanh chòi lúa, tưới nước ra xung quanh, vừa làm vừa khấn: "Tưới cho cây lúa mọc/Cho cây lúa nảy mầm/Cho hạt chắc bông dài/Gốc lúa bằng gốc lau/Bông lúa dài bằng quả núc nác...". Tất cả những người dự lễ phải rửa tay trước khi ra về để khỏi làm bẩn "Hồn lúa" vì trên đường về phải làm nhiều việc...

Sau khi tra lúa về, gia đình tổ chức lễ Pa sưm phải làm lễ cúng tổ tiên để báo cáo kết quả công việc đã hoàn tất, đồ cúng bằng 2 chum rượu cần (1 to, 1 nhỏ) và khấn cầu xin tổ tiên phù hộ.

Kết thúc lễ chủ nhà mời mọi người ăn cơm, uống rượu cần và múa các điệu au eo, tăng bu-múa. Họ say sưa trong vòng quay của trời đất, vũ trụ bằng điệu múa, điệu nhảy hòa cùng nhịp chiêng, nhịp trống ngân vang...

Văn Trương