Yêu cầu mới đòi hỏi Hiến pháp cần được điều chỉnh kịp thời

Thực tiễn sau hơn 10 năm thi hành Hiến pháp 2013 cho thấy có những nội dung không còn phù hợp với yêu cầu đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội. Việc sắp xếp lại cơ cấu tổ chức, tinh gọn bộ máy và đổi mới phương thức hoạt động đòi hỏi Hiến pháp phải điều chỉnh kịp thời, bảo đảm tính hợp hiến cho các chủ trương cải cách.

Trên cơ sở đó, PGS.TS Ngô trí Long- Chuyên gia Kinh tế đưa ra góp ý một số nội dung sửa đổi bổ sung Hiến pháp năm 2013 như:

Việc sửa đổi, bổ sung điều 9 Hiến pháp năm 2013 về sắp xếp, tổ chức lại bộ máy tổ chức của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội để thích ứng với tình hình mới.

Về tính hợp hiến của đề xuất sửa đổi: Việc tổ chức lại Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) nhằm nâng cao hiệu quả đại diện và phản biện là biểu hiện cụ thể hóa nguyên tắc dân chủ và Nhà nước pháp quyền được Hiến pháp khẳng định tại Điều 1, Điều 2 và Điều 8.

Việc sửa đổi, bổ sung các quy định về hiệp thương dân chủ sẽ củng cố tính chính danh của MTTQVN theo khoản 1 Điều 9 và nâng cao hiệu lực thực thi các nguyên tắc nền tảng của tổ chức này.

Sắp xếp lại các tổ chức chính trị - xã hội không làm ảnh hưởng đến quyền tự do lập hội nếu bảo đảm nguyên tắc tự nguyện, hoạt động theo pháp luật và phù hợp với Hiến pháp (Điều 25).

Tính hợp pháp và cơ sở thực tiễn: Phù hợp với chủ trương, chính sách của Đảng. Chủ trương sắp xếp tổ chức theo hướng tinh gọn, hiệu quả đã được xác định rõ trong các Hội nghị Trung ương, đòi hỏi sửa đổi Điều 9 để tạo cơ sở pháp lý tối cao cho việc thực hiện.

Khắc phục bất cập trong thực tiễn tổ chức và hoạt động. Hệ thống tổ chức hiện nay còn cồng kềnh, trùng lặp nhiệm vụ, thiếu cơ chế hiệp thương dân chủ hiệu quả. Sửa đổi Hiến pháp là bước đi cần thiết để cải cách tổ chức, nâng cao tính đại diện và gắn bó với nhân dân.

Thống nhất hệ thống pháp luật. Hiến pháp cần dẫn đường cho luật và điều lệ tổ chức, tạo khung pháp lý đồng bộ, chặt chẽ và có tính hiệu lực cao.

Nếu được sửa đổi hợp lý, Điều 9 có thể: Tăng tính hiệu lực hiến định của MTTQVN như một tổ chức đại diện cho khối đại đoàn kết toàn dân tộc; Nâng cao vai trò phản biện, giám sát, gắn bó mật thiết hơn với cơ sở; Tạo điều kiện để hợp nhất nguồn lực, giảm thiểu tình trạng "một việc nhiều tổ chức làm", tăng hiệu suất hoạt động.

Tuy nhiên, nếu tổ chức lại một cách máy móc, hành chính hóa thì dễ dẫn đến: Làm lu mờ tính chất liên hiệp tự nguyện; Giảm tính đại diện đa dạng của Mặt trận; Có thể làm suy yếu năng lực phát hiện, phản ánh kịp thời ý chí, nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân.

Việc hoàn thiện nội dung sửa đổi, cần: Bổ sung quy định về nguyên tắc tổ chức, hiệp thương dân chủ trong MTTQVN.

Làm rõ vai trò điều phối trung tâm của MTTQVN đối với các tổ chức chính trị - xã hội

Thiết lập mô hình tổ chức tinh gọn, tránh trùng lặp chức năng, nâng cao hiệu lực hoạt động.

Đề xuất sửa đổi Điều 9 Hiến pháp năm 2013 theo hướng cụ thể, chặt chẽ hơn

PGS.TS Ngô trí Long- Chuyên gia Kinh tế cũng đề xuất sửa đổi Điều 9 Hiến pháp năm 2013 theo hướng cụ thể, chặt chẽ hơn, đáp ứng yêu cầu cải cách hệ thống chính trị, nâng cao vai trò, hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) và các tổ chức chính trị - xã hội trong tình hình mới.

Cụ thể, ông Long đề xuất: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị – xã hội rộng lớn, liên hiệp tự nguyện của các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp, cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, các dân tộc, tôn giáo và người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, là tổ chức đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân, thực hiện giám sát và phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng, chính quyền trong sạch, vững mạnh.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên hoạt động theo nguyên tắc hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động, phát huy vai trò liên minh tự nguyện và đồng thuận xã hội trong xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Nguyên tắc hiệp thương dân chủ là nền tảng để lựa chọn, thống nhất chương trình hành động và phương thức phối hợp của các tổ chức thành viên.

Cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị – xã hội được xác lập phù hợp với yêu cầu tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, tính đại diện, tính tự chủ của các tổ chức thành viên và đáp ứng yêu cầu phát triển trong tình hình mới.

Nhà nước tạo điều kiện để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị – xã hội phát huy vai trò trong công tác vận động Nhân dân, xây dựng và tổ chức thực hiện khối đại đoàn kết toàn dân tộc; tổ chức giám sát, phản biện xã hội; tham gia phòng, chống tham nhũng, tiêu cực và xây dựng đời sống văn hóa, dân chủ ở cơ sở.

Luận giải đề xuất sửa đổi

Cơ sở chính trị – pháp lý:  Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6, 7 và 11 (khóa XIII) nhấn mạnh yêu cầu sắp xếp, tinh gọn bộ máy tổ chức chính trị – xã hội.

Thực tiễn 10 năm thực hiện Hiến pháp 2013 cho thấy cần sửa đổi để tăng hiệu quả hoạt động và khắc phục sự cồng kềnh, chồng chéo chức năng.

Những điểm mới nổi bật: Hiến định nguyên tắc “hiệp thương dân chủ” đây là nguyên tắc nền tảng, nhưng chưa được đưa vào Hiến pháp, gây thiếu cơ sở cho lập pháp và tổ chức thực hiện.

Ghi nhận tổ chức tinh gọn, hiệu quả: phản ánh đúng chủ trương đổi mới tổ chức hệ thống chính trị, tránh hành chính hóa Mặt trận.

Bảo đảm quyền tự chủ của tổ chức thành viên: để MTTQ không trở thành cơ quan hành chính trung gian mà giữ được bản chất là liên minh tự nguyện.

Tác động dự kiến: Tăng cường hiệu lực và hiệu quả hoạt động chính trị – xã hội của Mặt trận trong bối cảnh mới.

 Đáp ứng yêu cầu đại diện, bảo vệ Nhân dân một cách thực chất hơn, từ trung ương đến cơ sở.

 Củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, là nền tảng để xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vững mạnh.   

Dưới góc độ pháp lý hiến định, nội dung sửa đổi, bổ sung Điều 9 Hiến pháp năm 2013 về vai trò trung tâm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) có thể thấy được tính hợp lý và hạn chế:

Tính hợp lý

Củng cố tính chính danh và hiệu lực hiến định của MTTQVN: Việc khẳng định rõ ràng MTTQVN là tổ chức trung tâm của khối đại đoàn kết toàn dân, trực thuộc sự lãnh đạo của Đảng và là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân giúp củng cố vị thế pháp lý và vai trò hiến định của Mặt trận. Điều này phù hợp với đặc thù thể chế chính trị ở Việt Nam – một quốc gia theo định hướng xã hội chủ nghĩa, Đảng lãnh đạo toàn diện.

Tăng cường tính hợp pháp và hiệu quả trong tổ chức lại bộ máy chính trị – xã hội: Việc quy định rõ các tổ chức chính trị - xã hội như Công đoàn, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên... là thành viên trực thuộc MTTQVN có thể tạo cơ sở pháp lý cho việc tinh gọn, giảm chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ và nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các tổ chức trong hệ thống chính trị.

Bổ sung nguyên tắc tổ chức hoạt động – đảm bảo minh bạch và thống nhất

Nguyên tắc hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động dưới sự chủ trì của MTTQVN giúp làm rõ cơ chế vận hành nội bộ và tạo điều kiện pháp lý cho sự đồng thuận trong hệ thống các tổ chức xã hội, tránh xung đột vai trò hoặc lạm quyền.

Góp phần bảo đảm quyền dân chủ, giám sát và phản biện của Nhân dân

Việc nêu rõ chức năng giám sát, phản biện xã hội; đại diện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của Nhân dân góp phần thể hiện sự mở rộng không gian dân chủ và tăng cường vai trò của MTTQVN như một kênh phản ánh ý chí, nguyện vọng nhân dân – phù hợp với Điều 25 Hiến pháp 2013 về quyền tự do ngôn luận và tham gia quản lý nhà nước.

Việc nâng tầm MTTQVN lên vị trí “trung tâm” và quy định các tổ chức khác “trực thuộc” đòi hỏi phải sửa đổi một loạt luật chuyên ngành (Luật Công đoàn, Luật Thanh niên, Luật Hội, v.v...) để đảm bảo tính thống nhất của hệ thống pháp luật, tránh xung đột pháp lý – điều này đòi hỏi kế hoạch triển khai rất công phu, chặt chẽ.

Đề xuất phương án hoàn thiện về phương diện pháp lý để quy định rõ vai trò trung tâm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Qua đó nhằm bảo đảm tính mềm dẻo trong cấu trúc tổ chức. Quy định vai trò trung tâm của MTTQVN nhưng vẫn bảo lưu sự tự chủ hoạt động của các tổ chức thành viên để tránh hiện tượng “tập trung hóa hình thức”.

Tăng tính ràng buộc pháp lý giữa Hiến pháp và luật chuyên ngành. Phải sửa đổi các luật hiện hành để tránh xung đột pháp lý giữa Điều 9 sửa đổi và các văn bản luật hiện hành.

Tăng cường minh định quyền và trách nhiệm giám sát, phản biện của MTTQVN để tránh chồng chéo với vai trò của Quốc hội, các cơ quan dân cử và cơ quan nhà nước.

Như vậy, nội dung sửa đổi Điều 9 Hiến pháp năm 2013 nhằm khẳng định vai trò trung tâm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một bước đi có ý nghĩa chính trị - pháp lý quan trọng, phù hợp với đặc thù hệ thống chính trị Việt Nam.

×