Lễ chào cờ "quốc tế" đầu tiên ở Hà Nội ngay sau Cách mạng tháng Tám

Các tài liệu viết về Cách mạng tháng Tám cho biết, chiều ngày 17/8/1945, chính quyền Hà Nội thuộc Chính phủ của vua Bảo Đại và Thủ tướng Trần Trọng Kim đã tổ chức cuộc mít tinh của Tổng hội công chức ở trước Nhà hát Lớn.

Cuộc mít tinh này có kéo cờ triều đình (cờ quẻ ly) và trình bày bài "Đăng đàn cung", quốc ca của Đế quốc Việt Nam lúc đó. Tuy nhiên, để phá cuộc mít tinh này, các đội viên Việt Minh đã chiếm lĩnh diễn đàn cùng micro. Họ hạ cờ triều đình, phất cờ đỏ sao vàng từ ban công Nhà hát và tổ chức hát vang hai bài "Tiến quân ca"của Văn Cao và bài "Diệt Phát xít" của Nguyễn Đình Thi, lúc này đã được in trên tờ rơi.

Nhạc sĩ Văn Cao, trong bài viết trên báo Văn Nghệ năm 1990 kể lại rằng, sau đó, hai bài hát này đã được hát khắp nơi trong thành phố. Trước đó một ngày, ngày 16/8, tại đình Tân Trào, Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang, các đại biểu của Quốc dân Đại hội đã thống nhất 10 chính sách lớn của Việt Minh, bầu Ủy ban Dân tộc giải phóng và quy định lá cờ đỏ sao vàng lá quốc kỳ, bài "Tiến quân ca" là quốc ca.

Đến ngày 19/8/1945, trong cuộc mít tinh khổng lồ để cướp chính quyền của nhân dân Hà Nội, bài quốc ca của nước Việt Nam độc lập đã vang khắp phố phường.

Và chỉ đúng 6 ngày sau, bản quốc ca này đã tự hào vang lên trong lễ chào cờ của 4 nước Đồng minh, đại diện phe thắng trận trong Chiến tranh thế giới thứ 2, bao gồm Mỹ, Liên xô, Anh và Trung Hoa Dân quốc.

Thiếu tá Archimedes L.A. Patti, nguyên chỉ huy một đội OSS của quân đội Mỹ, người có mặt tại Hà Nội vào cuối tháng 8/1945, trong cuốn Why Viet Nam: Prelude to America's Albatros (Tại sao Việt Nam: Khúc dạo đầu của con chim hải âu Mỹ, NXB Đại học California, 1980) đã mô tả về một buổi "Lễ Quốc tế", với nghi lễ chào cờ nghiêm trang và xúc động này.

Archimedes L.A. Patti (1914-1998) nguyên là Trưởng ban Đông Dương thuộc Pháp của OSS (Cơ quan Tình báo Chiến lược Mỹ, tiền thân của CIA). Năm 1945, sau khi Nhật tuyên bố đầu hàng, khi ông đang là thiếu tá đã được cử làm Trưởng Phái bộ tiền trạm của quân đội Mỹ vào Bắc Việt Nam thực hiện nhiệm vụ giải cứu các tù binh Đồng Minh bị quân Nhật bắt giữ và chuẩn bị cho việc giải giới quân Nhật.

Cuốn Tại sao Việt Nam – Khúc dạo đầu của chim hải âu Mỹ (NXB Đà Nẵng in năm 2008 theo bản dịch của Lê Trọng Nghĩa) đã kể lại chi tiết hành trình của đội OSS từ Côn Minh để đến Hà Nội ngày 22/8/1945, việc chứng kiến những diễn biến sôi động của cuộc Cách mạng tháng Tám và sự ra đời nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ.

Viên thiếu tá này kể lại trong sách: "Vào ngày chủ nhật đầu tiên ở Hà Nội, chúng tôi đang chờ đợi một ngày yên tĩnh và kéo dài bữa ăn sáng thì nghe thấy ngoài cửa có tiếng ồn ào, tiếng kèn trống. "Đây là một cuộc biểu tình nữa", Grélecki (sĩ quan OSS) vừa nói vừa cùng với Bernique chạy ra cửa quan sát. Ngay ở thềm cửa trước nhà đã có bốn quý ông Việt Nam chờ Trưởng phái bộ Mỹ. Họ là đoàn đại biểu của Ủy ban Giải phóng Dân tộc, tức Chính phủ lâm thời mới, đến để chào mừng Đồng minh".

Bernique mời họ vào phòng khách lớn. Patti nhận ra ngay Vũ Văn Minh (đại diện Thành ủy Hà Nội) và ông ta giới thiệu người dẫn đầu phái đoàn là Võ Nguyên Giáp, đại diện cho Hồ Chủ tịch. 

Tiếp đó ông Giáp giới thiệu Dương Đức Hiền (Tổng Bí thư Đảng Dân chủ Việt Nam, sau đó là Bộ trưởng Bộ Thanh niên trong Chính phủ lâm thời) và Khuất Duy Tiến (Bí thư Thành ủy Đảng Cộng sản Đông Dương Hà Nội). Họ đều mặc đồ trắng, thắt cà vạt, trừ ông Giáp mang một áo khoác cũ và đội mũ cát trắng.

Bằng tiếng Pháp hoàn hảo, ông Giáp chuyển lời hoan nghênh của cá nhân Hồ Chủ tịch và của bản thân ông. Ông hỏi các vị khách có được dễ chịu không, có cần gì không? Ông nói họ hãy cứ tự coi mình như là khách quý của Chính phủ Việt Nam.

"Người ta mong rằng chúng tôi sẽ ở lại đây lâu và sẽ thấy thú vị. Tôi nhờ Giáp cảm ơn Hồ Chủ tịch và mong rằng sẽ sớm được gặp ông", Patti viết.

Sau khi uống cà phê và chuyện trò, ông Võ Nguyên Giáp nói với các vị khách: "Công chúng đang mong được đón chào ông và các bạn Mỹ. Vì vậy, xin mời ông và cả đoàn hãy vui lòng ra phía cổng trước". Qua những tiếng ồn ào, Patti biết ngay đây là một buổi lễ ở ngoài trời.

Patti kể tiếp: Bernique tập hợp cả toán lại trước cái sân nhỏ, còn chúng tôi cũng thu xếp, Giáp và tôi dẫn đầu, theo sau là các vị đại biểu Việt Nam rồi đến những người còn lại trong toán OSS.

Chúng tôi tiến đến các bệ ở cạnh cổng ra vào, giữa một cảnh tượng đẹp mắt xúc động. Một dàn quân nhạc khoảng 50 người đã đứng dàn ngang trên đường, phía trước mặt. Phấp phới trong gió 5 lá cờ lớn của Mỹ, Anh, Liên Xô, Trung Quốc và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. 

Bên trái là một đơn vị bộ đội 100 người đứng ở tư thế "nghiêm chào". Họ trông thật giống đội quân mà Thomas trong toán "Con Nai" đã tả, với mũ cát, có áo cộc tay, quần soóc kaki, mang vũ khí Mỹ và Anh. Bên phải là các toán thanh niên của Dương Đức Hiền, mặc đồ trắng.

Chung quanh bên trong là các vòm cây điểm hoa của khu phố Beauchamp (tức phố Lê Thái Tổ ngày nay)... Ông Giáp chỉ và nói một cách tự hào: "Bộ đội của chúng tôi vừa mới từ rừng núi về".

Thoáng một cái, các lá cờ được kéo xuống, trừ cờ Mỹ, quốc thiều Mỹ nổi lên, rồi các cờ lại được kéo lên. Sau đó, cứ tiếp tục như vậy cho cờ mỗi nước, lần lượt đến Liên Xô, rồi Trung Quốc và cuối cùng là Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Đội quân nhạc này chính là dàn nhạc của lực lượng Bảo an binh Hà Nội, đã gia nhập đội quân cách mạng ngay trong ngày khởi nghĩa 19/8. Người chỉ huy dàn nhạc là ông Quản Đinh Ngọc Liên.

Sau khi viên thiếu tá Mỹ tỏ lời cảm ơn đoàn đại biểu, viên chỉ huy bộ đội, đội quân nhạc, các đơn vị bắt đầu diễu hành... Có cả một hàng dài thường dân, có nhiều cờ và biển dẫn đầu ghi lời chào mừng phái đoàn và các khẩu hiệu chính trị. Nhiều thiếu nữ và thiếu niên vừa đi vừa hát bài quốc ca mới. Khi qua chỗ các đại diện ngoại quốc, họ đều "nhìn thẳng" và giơ cao tay phải lên chào.

Đến tận gần trưa cuộc diễu hành mới kết thúc và đoàn đại biểu cũng ra về.

Trong lúc chia tay, ông Võ Nguyên Giáp, với một vẻ xúc động, đã quay lại nói với Patti: "Đây là lần đầu tiên mà cờ nước chúng tôi được trương lên trong một buổi lễ quốc tế và quốc ca chúng tôi được cử hành để chào mừng những vị khách nước ngoài. Tôi sẽ mãi mãi không quên ngày này".