Bia hơi Hà Nội ngày xưa

Tản văn của nhóm tác giả Hà Nội Tri Thức nói về những nét văn hóa rất riêng chỉ có ở thủ đô, của người Hà Nội. Cuốn sách cũng kể lại khung cảnh đời sống sinh hoạt xưa của con người nơi đây.

[…]

Đầu năm 1971, tôi được tuyển vào đội bóng, có 9 đứa đợt đầu rồi được bổ sung rải rác thành đội hoàn chỉnh. Lúc đấy, chúng tôi chỉ tập thể lực và cơ bản nên chủ nhật được nghỉ.

Tôi và Bình “mẩu”, hai đứa cùng khu phố được anh Trực, anh cả của Bình đang đá cho đội bóng Đo lường, đưa vào đội hình đá giải thành phố cùng các anh lớn.

[…]

Đội Đo lường có trụ sở ở phố Hàng Gai. Đến dự họp đội hình xong, các anh lớn lại lôi hai cậu em ra quầy bia Cổ Tân. Quầy chăng sợi dây thép dài từ vườn hoa đến tận đầu phố Lý Đạo Thành.

Mỗi người giữ một chiếc tích kê bằng sắt đang xuyên vào dây, di chuyển trật tự đến lan can hàn bằng sắt chỉ một người đi lọt, mới vào đến chỗ mua bia. Cầu thủ Đo lường là khách quen nên được ngoại lệ.

Vẫn mỗi người một tích kê, nhưng chỉ cần một người đứng trong hàng, đẩy cùng lúc cả xâu tích kê của đội. Đến sát quầy giao bia, các cầu thủ mới khệnh khạng đứng lên, vào nhận cốc bia của mình.

Hôm nào “son” thì có bàn ghế ngồi, nếu không thì ra vỉa hè, có hàng loạt nắp hầm tăng xê vừa đúc xong để bày bia và đồ nhắm.

Hồi đó, đồ nhắm chủ yếu là lạc rang hoặc lạc luộc, có hôm thêm đĩa đậu rán cứng đanh. Hôm nào đá thắng, mấy ông anh lại gọi thêm đĩa lòng, đĩa nộm hoặc cái bánh đa bán rong ở bên ngoài.

Năm 1971-1972, Hà Nội chưa có bia cỏ. Quầy bia Cổ Tân nhận những bom bia từ Nhà máy bia Hà Nội. Chiếc xích lô được cải tiến để chở hàng, đến sát vỉa hè được dỡ bớt vài bom bia phía trên, rồi ông tài nhấc bổng đuôi xe hất xuống những bom bia còn lại. Những bom bia bằng nhôm đúc hình trụ đóng hai đai bên sườn cứ thế lăn vào tận nơi tập kết.

Cốc bia hồi đấy to hơn bây giờ, đựng được nửa lít bia. Ở ngõ Thông Phong có xưởng thủy tinh của ông Ích, sát với bờ hồ Văn của Văn Miếu, nằm ngay sau lưng khách sạn Sao Mai bây giờ, cũng tham gia sản xuất cốc uống bia.

[…]

Cốc đựng bia hồi đó làm bằng thủy tinh sơ chế thủ công nên có màu sáng bàng bạc vì vẫn còn đầy bọt khí lẫn trong thành cốc.

Tới tận bây giờ, cốc bia hơi dù có loại 330 ml hay có hàng “ăn gian” thửa loại 300 ml, họ vẫn yêu cầu chiếc cốc phải có những bọt khí lẫn trong thành cốc như xưa. Làm được vậy phải có lò thủ công vì lò hiện đại có thiết bị quấy tự động tách hết được bọt khí khỏi thủy tinh nóng chảy.

Giờ uống bia tươi dù bia rất ngon nhưng cầm chiếc cốc của nhà hàng được đẹp và trong suốt như pha lê, khách vẫn không khoái bằng uống bia trong những chiếc cốc đầy bọt khí như xưa.

Hà Nội lúc đó có nhiều quầy bia nhưng nổi nhất là Cổ Tân, Nguyễn Đình Chiểu, Hàng Bài. Quầy Phùng Hưng tuy sinh sau đẻ muộn, được giới cầu thủ thích nhất.

[…]

Đến tận bây giờ, thời điểm anh Điệp “lùn” bị đột quỵ phải nằm một chỗ, trong những người qua lại thăm nom, tôi vẫn thấy có chị trong tổ bán bia năm xưa ở Phùng Hưng.

Gặp Bình “mẩu” hôm rồi trên sân Hàng Đẫy làm tôi nhớ lại, anh thứ hai của nó tên là Tiếp, làm ở hầm bia của nhà máy bia trên phố Hoàng Hoa Thám. Hồi còn tập ở sân Quần Ngựa, tập xong tôi hay cùng Bình “mẩu” đến chỗ anh Tiếp làm. Giữa hè mà tôi và nó phải khoác thêm áo bông bảo hộ mới dám vào hầm uống những cốc bia lạnh toát đến rùng mình.

Nhà máy bia này xây dựng trên núi Voi năm 1890, ban đầu mang tên Hommel với công suất 150l/ngày để phục vụ công chức và quân đội Pháp đóng trong thành Hà Nội. Bia được chiết ra chai, đóng bằng nút li-e. Mãi đến năm 1911, sau đợt đầu tư ba bể ủ men, mỗi bể chứa tới 200 m³, nhà máy mới nâng công suất và dần dần sản xuất đủ bia để bán cho dân thường.

Nhà máy bia tạm dừng hoạt động vào năm 1954. Ông chủ người Pháp dỡ những máy móc quan trọng mang vào Nam. Ngày 15/8/1958, được chuyên gia Tiệp Khắc giúp đỡ, nhà máy bia hoạt động trở lại với tên gọi là Bia Hà Nội. Chai bia đầu tiên xuất xưởng mang thương hiệu Trúc Bạch.

Đến năm 1960, nhà máy có thêm loại bia Hữu Nghị với chất lượng cao hơn hẳn. Hồi đó, bia Hữu Nghị còn được “làm chính trị” bằng cách xuất qua ngả Campuchia để thâm nhập thị trường Sài Gòn.

Bia Hà Nội bây giờ là truyền nhân của bia Hữu Nghị khi xưa. Người ta đồn rằng bia sản xuất tại chính nhà máy ở Hoàng Hoa Thám mới ngon vì sử dụng giếng nước nguồn lấy dưới chân núi Voi. Sản xuất tại chỗ khác, dù với công thức y hệt, người uống vẫn thấy có vị gì đấy khang khác.

Có chuyện lúc sinh thời nhà văn Nguyễn Tuân đã di chúc miệng cho ông bạn Bảo Định Giang: “Nếu ông tổ chức đám ma tôi thì ông cứ thông báo với bạn bè rằng đừng có viếng vòng hoa. Ai thương tôi thì xin cứ góp tiền mua một xe xi-tec bia để bạn bè đi đưa tang được uống bia hơi Hà Nội mà tiễn biệt mình”.

Uống bia hơi bây giờ là nét đặc trưng của người Hà Nội. Có nhiều nhà hàng sang trọng bán bia hơi, bia tươi, bia chai các loại nhưng khách không muốn vào. Khách uống bia bây giờ chỉ thích ngồi chỗ đơn giản, thoáng mát.

Chiếm được cái bàn nhìn ra đường hoặc may mắn được ngồi bên vỉa hè, vừa uống cốc bia hơi ngầu bọt trắng, vừa nhìn cảnh vật đường phố trôi qua cũng là cái đam mê của rất nhiều người.

Dẫu bia vỉa hè nhiều nơi chỉ là bia “cỏ”, nhưng bên chiếc cốc thủy tinh thô kệch và đầy bọt khí đựng thứ chất lỏng “thần thánh” được gọi là bia hơi, từ anh xe ôm đến ông công chức, từ nhà trí thức tới các đại gia, ai cũng như nhau, cùng uống và cùng chung cảm thụ hương vị bia Hà Nội.