“Văn hóa phải xây dựng con người trọng lẽ phải, giàu tình thương, có khát vọng”

Năm 2021 được xem là năm cả nước ta phải đương đầu với rất nhiều khó khăn và thách thức do dịch Covid-19 gây ra. Dẫu vậy, cả nước chúng ta vẫn nỗ lực thực hiện Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng về Định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 - 2030. Theo Bộ trưởng, Hội nghị Văn hóa toàn quốc diễn ra trong bối cảnh này có ý nghĩa như thế nào?

- Năm 2021 là năm đất nước của chúng ta có nhiều sự kiện chính trị hết sức quan trọng. Đây là năm đầu tiên chúng ta triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng.

Theo đó, Đảng đã hoạch định đường lối phát triển đất nước đến năm 2030 nhân 100 năm ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, đến năm 2045 kỷ niệm 100 năm ngày khai sinh nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Đảng đặt mục tiêu, đến thời điểm đó, đất nước ta phải là một đất nước có nền công nghiệp phát triển.

Ngoài ý nghĩa là năm đầu tiên thực hiện Nghị quyết của Đảng, chúng ta cũng nhìn thấy tình hình trong nước và thế giới có nhiều thuận lợi và thách thức. Đất nước ta phải đối mặt với đại dịch Covid-19 lan rộng, nhất là từ tháng 4/2021, đợt bùng phát dịch lần thứ 4 đã gây ra cho đất nước chúng ta những thiệt hại rất lớn, trong đó có Văn hóa - Thể thao và Du lịch.

Nhưng dưới sự lãnh đạo của Đảng, từ lời hiệu triệu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, đến Nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương và Nghị quyết của Quốc hội, các chương trình cụ thể của Chính phủ cùng với sự đồng lòng đồng sức của nhân dân, đến thời điểm này, chúng ta cũng đã từng bước kiểm soát dịch bệnh để đưa đất nước của chúng ta vào trạng thái bình thường mới, thích ứng an toàn, kiểm soát linh hoạt hiệu quả. Nhờ vậy mà chúng ta đang chăm lo tốt hơn, làm tốt hơn vai trò nền kinh tế và xã hội của đất nước.

Một đặc điểm khác của năm 2021 mà không thể không kể đến đó là những ngày vừa qua và sắp tới, toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta đang/sẽ thiết thực kỷ niệm 75 năm ngày Bác Hồ tổ chức Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất.

Theo đó, Hội nghị Văn hóa toàn quốc được tổ chức với mục tiêu triển khai thực hiện Nghị quyết của Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng về lĩnh vực văn hóa. Ở đây chúng ta thấy sự quan tâm rất lớn của Đảng, Chính phủ, Quốc hội mà trực tiếp của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về vấn đề văn hóa.

Sự quan tâm đó có cơ sở lý luận và thực tiễn bởi các văn kiện của Đảng đều khẳng định, phải đặt văn hóa ngang tầm với chính trị, kinh tế, xã hội. Coi văn hóa là động lực của sự phát triển. Nó là một trong bốn trụ cột mà khi nghiên cứu Nghị quyết của Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng rất rõ. Chính vì vậy mà quy mô của Hội nghị được tổ chức khá lớn.

Vì tính chất toàn quốc nên ngoài việc tổ chức ở Hội trường Diên Hồng, với số lượng gần 600 đại biểu gồm các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các Bộ ngành, văn nghệ sĩ, các tổ chức chính trị - xã hội có điều kiện và được lựa chọn dự ở các điểm cầu trên toàn quốc thì còn phải nói đến các điểm cầu của các địa phương trên cả nước.

Trong đó, có điểm cầu của các tỉnh, thành phố với quy mô là tập thể Ban Chấp hành cấp tỉnh, các cơ quan ban ngành cấp tỉnh. Ban Chỉ đạo Hội nghị còn mong muốn sử dụng triệt để sức mạnh của công nghệ thông tin để nối cầu đến các xã/phường thị trấn trong toàn quốc.

Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021 chỉ diễn ra vỏn vẹn một ngày theo hình thức trực tiếp và trực tuyến. Vậy Bộ trưởng có thể cho biết, những vấn đề chính yếu và cốt lõi sẽ được đưa ra trong Hội nghị lần này?

- Nội dung trọng tâm, xuyên suốt của sự kiện này là chúng ta dẫn luận, hệ thống lại các quan điểm của Đảng, tư tưởng của Bác Hồ về văn hóa. Ngoài việc hệ thống, dẫn luận quan điểm tư tưởng của Bác Hồ về văn hóa dựa trên đường lối của Đảng ta và đặc biệt là tinh thần của Chủ nghĩa Mác - Lê Nin về văn hóa, về tư tưởng Hồ Chí Minh được Đảng ta xác định là kim chỉ nam.

Chúng ta nhìn lại sâu sắc hơn 35 năm dưới sự đổi mới của Đảng về lĩnh vực văn hóa, chúng ta đạt được những thành tựu gì, chúng ta đang khó khăn gì, yếu kém gì, rút ra được những nguyên nhân bài học kinh nghiệm để từ đó chúng ta có một nhận thức đúng. Theo chúng tôi, khi chúng ta đã có một nhận thức đúng, thì sẽ có một hành động đẹp.

Và cũng từ nhận thức có tính chất hệ thống về các quan điểm đường lối của Đảng, nhìn lại thực tiễn qua 35 năm thực hiện đổi mới của Đảng ta, dưới góc độ văn hóa, yêu cầu đặt ra là phải xác định, phương hướng nhiệm vụ trong thời gian tới là gì. Trên một trục xuyên suốt là phải phát triển văn hóa con người Việt Nam, khơi dậy khát vọng xây dựng đất nước hùng cường. Đó chính là yêu cầu cũng như nội dung của Hội nghị.

Nghĩa là chúng ta được phép đặt kỳ vọng về những thay đổi mang tính đột phá của lĩnh vực văn hóa sau khi Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021 kết thúc?

- Mong muốn sau Hội nghị, chúng ta sẽ nhận thức đúng, sâu sắc, toàn diện hơn về quan điểm, đường lối của Đảng. Khi và chỉ khi chúng ta nhận thức đầy đủ, có hệ thống, nâng tầm nhận thức của cán bộ Đảng viên thì chúng ta mới có điều kiện để thực hiện văn hóa đúng đường lối, quan điểm của Đảng, không đi chệch hướng và phát huy được đầy đủ nội hàm xây dựng nền văn hóa chúng ta đang hướng đến.

Đó là nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, biết tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại. Đó là chúng ta cần chủ động để khắc phục tác động của văn hóa ngoại lai, ảnh hưởng tiêu cực trong quá trình diễn biến văn hóa.

Sau Hội nghị, chúng ta phải xác lập, xây dựng hệ sinh thái văn hóa, bao trùm, xuyên suốt môi trường văn hóa. Vì vậy, chúng ta phải tiếp cận trọn việc, trọn điểm, trọn lĩnh vực. Ưu tiên trong vấn đề văn hóa dân nghiệp, nhân dân.

Khi chúng ta xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, chúng ta coi dân nghiệp là trái tim của nền kinh tế. Vậy phải xây dựng môi trường này như thế nào để đảm bảo văn hóa trong kinh tế và kinh tế trong văn hóa.

Văn hóa phải bắt đầu từ cơ sở, chúng ta phải phát huy và giữ gìn, phải trở lại để làm chất hơn việc xây dựng văn hóa từ các khu dân cư, đô thị để nó trở thành một môi trường văn hóa, để chúng ta sống trong nó.

Sau Hội nghị, chúng ta phải triển khai giá trị con người Việt Nam mà Nghị quyết của Đảng đề ra đó là con người yêu nước, trọng lẽ phải, giàu tình thương, có khát vọng xây dựng đất nước và sáng tạo.

Chúng ta xây dựng con người theo hướng đặt con người trong tổng thể, vừa là nhân vật trung tâm, vừa là chủ thể xây dựng văn hóa. Và ngược lại, văn hóa hình thành nên những phẩm chất cao quý của con người Việt Nam, con người của thời đại hội nhập, con người giữ được những bản sắc văn hóa. Đó chính là những điểm chúng ta đang kỳ vọng ở Hội nghị này.

Những kế hoạch và mục tiêu mang tính chiến lược của ngành Văn hóa – Thể thao và Du lịch sau Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021 là gì, thưa Bộ trưởng?

- Trên cơ sở chiến lược phát triển kinh tế - xã hội; Từ nhận thức, quan điểm của Đảng về văn hóa và việc kế thừa những kết quả đã đạt được, ngành Văn hóa – Thể thao và Du lịch không có tham vọng vượt ra ngoài mà chỉ cố gắng tìm kiếm, tháo gỡ những vấn đề khó khăn để đưa chiến lược vào hoạt động.

Thứ nhất, nâng cao nhận thức một cách đầy đủ nhất về các quan điểm của Đảng để tuyên truyền, xây dựng, phát triển văn hóa. Sử dụng các công cụ truyền thông để lan tỏa, chuyển hóa được nhận thức trong nhân dân.

Thứ hai, hoàn thiện về thể chế, chính sách và công cụ. Đây cũng là một trong 3 đột phá chiến lược, đột phá về thể chế, đột phá về hạ tầng.

Nền văn hóa phải rà soát lại toàn bộ các văn bản quy phạm mà đã thể hiện quan điểm, đường lối của Đảng để xem ở lĩnh vực nào chúng ta đang thiếu, cần phải bổ sung, hoàn thiện và chúng ta phải phát hiện những điểm nghẽn trong đó để xây dựng những quy định, rộng hơn là các Luật, Nghị định, Thông tư… Xây dựng Luật không phải chỉ là công cụ quản lý mà tạo ra động lực phát triển.

Thứ ba là xây dựng môi trường văn hóa để tạo ra động lực phát triển cho đất nước, vừa toàn thiện nhưng phải có điểm nhấn.

Thứ tư là nâng cao chất lượng hoạt động hiệu quả của văn hóa. Trong lĩnh vực hoạt động, văn hóa bao gồm cả văn học nghệ thuật với tư cách bồi dưỡng, xây dựng những giá trị chân thiện mỹ để hướng con người đi theo một quy luật riêng.

Phải bảo tồn, gìn giữ, phát huy bản sắc riêng của cộng đồng 54 dân tộc anh em. Phong phú, đa dạng nhưng trong một chỉnh thể thống nhất. Phải nâng cao chất lượng của đoàn nghệ thuật, trung tâm lớn nghệ thuật quốc gia. Suy rộng ra, có những vấn đề của nghệ thuật hàn lâm phải được phổ biến, nhưng cũng phải chú ý đến văn hóa quần chúng. Đó là các phong trào để bổ sung, làm phong phú thêm cho văn hóa và hoạt động nghệ thuật.

Thứ năm là tôn trọng và bảo vệ những di sản văn hóa Việt Nam. Đó là những là báu vật quốc gia, do thiên nhiên đã kiến tạo, không phải quốc gia nào cũng có. Văn hóa vật thể, văn hóa phi vật thể, văn hóa vùng miền có tính đặc trưng, hun đúc truyền thống ngàn năm của dân tộc.

Chúng ta phải có trách nhiệm giữ gìn, phát huy. Làm như vậy thì nó mới tác động ngược lại đến con người, nối con người từ quá khứ đến hiện tại, góp phần xây dựng văn hóa từ nguồn cốt của dân tộc. 

Không phải bạn bè quốc tế đến Việt Nam bằng tốc độ tăng trưởng mà bằng những giá trị văn hóa, vẻ đẹp của thiên nhiên, vẻ đẹp từ sự mến khách của con người. Là hát Chèo, hát Cải lương, hát Quan họ, hát Ví Giặm, hát Xoan…

Thứ sáu là tập trung phát triển. Lâu nay chỉ có một biểu hiện trong nhận thức đó là văn hóa chỉ là văn nghệ, nghệ thuật. Điều này đúng nhưng không đủ. Vì vậy, phải tập trung cho các nhóm ngành văn hóa. Tất nhiên lĩnh vực này chưa đạt được. Nhưng yêu cầu cho chiến lược đặt ra là khi triển khai phải đạt 7%. Chúng ta có điều kiện để làm điều này.

Tiếp theo, chúng ta phải hội nhập, tăng cường giao lưu. Phải quảng bá hình ảnh của đất nước, con người Việt Nam ra nước ngoài mà lâu nay chúng ta đã làm. Đó là các tuần văn hóa, ngày văn hóa nhưng lần này trong quan điểm hội nhập, chúng tôi nhấn mạnh nhiều hơn những kiều bào Việt Nam. 

Chính họ mới là chủ thể và thông qua con người Việt Nam cụ thể ở đấy. Đồng thời cũng phải biết tiếp thu, chọn lọc những giá trị tinh hoa của nhân loại. Quan điểm của Đảng nói rất rõ là xây dựng con người sáng tạo, đủ kỹ năng để hội nhập quốc tế và hội nhập nhưng không hòa tan.

Một điểm nữa là tạo nguồn nhân lực. Để làm văn hóa phải có đội ngũ, bao gồm người quản lý văn hóa, nhà văn hóa, văn nghệ sĩ… Xét lại đội ngũ cơ cấu thì chúng ta chưa hoàn thiện. Tất nhiên, không chỉ văn hóa mà tất cả các lĩnh vực khác.

Vì vậy chúng ta phải nỗ lực xây dựng, nâng cao chất lượng đào tạo, tập trung thực hành tốt công việc, trong đó có yêu cầu với cán bộ giảng dạy trên tinh thần tự soi, tự xử và đi đầu, thực hiện chủ trương nêu gương của Đảng và Nhà nước. Phải được đầu tư, tìm kiếm các nguồn lực từ Nhà nước, xã hội hóa, làm sao để huy động sức mạnh của toàn xã hội trong vấn đề bảo toàn văn hóa.

Cảm ơn Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng dành cho Dân Việt buổi trò chuyện!