Cụ tổ họ Trần là vị tướng tài ba dưới thời vua An Dương Vương

Tại Việt Nam, họ Trần là dòng họ đông thứ hai, chỉ sau họ Nguyễn, chiếm đến khoảng 11% dân số. Thế nhưng có nhiều thông tin về dòng họ này người Việt Nam chưa chắc đã nắm rõ hết.

Họ Trần ở Việt Nam có từ khi nào đến nay vẫn chưa ai xác định nổi. Nhưng nhiều ý kiến của các chuyên gia cho rằng họ Trần Việt Nam có từ trước khi họ Trần gốc Trung Quốc di cư sang. Trong lịch sử có Man Thiện (tên thật là Trần Thị Đoan), thân mẫu của Hai Bà Trưng, từng tham gia cuộc khởi nghĩa của hai bà vào năm 40 sau công nguyên.

Đầu tiên phải kể về nguồn gốc và ông cụ tổ. Gia phả họ Trần ở Lạc Dương do thống tôn đời 27 là Trần Đình Nhân lưu giữ có nói đến gốc tích dòng họ này. Họ Trần có từ thời chiến quốc, thuộc nhóm tộc người Bách Việt sống ở đất Mân (Phúc Kiến – Trung Quốc ngày nay). Ngày ấy có một nhân vật tiếng tăm tên Trần Tự Minh, là người giúp nhà Tần thống nhất Trung Quốc nên được phong làm Phương Chính Hầu.

Vào năm 227 TCN, Phương Chính hầu Trần Tự Minh khi đó còn làm quan cho Triệu Đà nhưng vì mâu thuẫn giữa người Hán và người Việt đã di cư xuống phía Nam với dòng người Bách Việt. Ông Trần Tự Minh về dưới trướng vua An Dương Vương, cùng với Cao Lỗ trở thành trụ cột trong cuộc chiến chống lại Triệu Đà.

Thời điểm thành Cổ Loa thất thủ, Trần Tự Minh lui về sống ở Kinh Bắc (Bắc Ninh ngày nay), hậu duệ của ông cũng phân chia ra làm nhiều nhánh nhưng vẫn nhiều người sinh sống tại khu vực Bắc Ninh ngày nay.

700 năm trôi qua, đến năm 582, hậu duệ dòng họ nhà Trần là Trần Tự Viễn chào đời. Ông chính là môn đệ xuất sắc của Phật phái Thiền Tông, có võ công vô cùng cao cường. Trần Tự Viễn chính là người đã giúp võ phái nhà Trần được lưu truyền sau này. Sang thời Trần Tự An (1010 – 1077), võ phái họ Trần là Đông A, 1 trong 3 dòng họ nổi tiếng của Đại Việt thời bấy giờ.

Theo lối chiết tự, chữ Trần còn có thể đọc là Đông A (vì được ghép từ hai chữ Đông (東) và A (阿)). Khi nhà Trần tại Việt Nam giành chiến thắng trong ba cuộc kháng chiến chống quân Mông Nguyên, khí thế chiến đấu của quân dân nhà Trần còn được gọi là "hào khí Đông A".

Họ Trần là dòng họ hùng mạnh, nổi tiếng của Việt Nam. Dòng họ này có rất nhiều người nổi tiếng, anh hùng dân tộc, còn có hẳn cả một triều đại lớn trong lịch sử phong kiến nước ta. Con cháu họ Trần ở Việt Nam hiện tại có nguồn gốc thuần Việt Nam.