Công chứng "thần tốc": Lo ngại những hệ luỵ nghiêm trọng về chất lượng và tính minh bạch

Hoạt động công chứng ngày càng trở nên phổ biến trong mọi giao dịch dân sự, thương mại, đặc biệt là những giao dịch mà pháp luật yêu cầu phải công chứng, chứng thực. 

Tuy nhiên, thời gian qua có tình trạng một số công chứng viên tại Hà Nội ký hợp đồng với tốc độ chóng mặt, lên đến hàng trăm hợp đồng mỗi ngày. Điều này đặt ra nhiều băn khoăn về chất lượng công chứng, tính minh bạch và trách nhiệm của công chứng viên. 

Tốc độ công chứng nhanh "thần tốc"

Một nghiên cứu mới đây về số lượng hợp đồng và giao dịch kết hợp giữa nhóm học viên Đại học Luật Quốc gia và Học viên Học viện tư pháp cũng cho thấy, có mối liên hệ mật thiết giữa số lượng hợp đồng và cách thức làm việc của công chứng viên. Nghiên cứu này chỉ ra rằng, những công chứng viên có chuyên môn cao và làm việc khoa học thường chỉ ký tối đa không quá 8 hợp đồng và giao dịch mỗi ngày.

Ngoài ra, để xác định xu hướng của hoạt động công chứng hợp đồng và giao dịch, nhóm nghiên cứu đã phân tích dữ liệu thực tế về số lượng hợp đồng được công chứng tại Hà Nội trong thời gian từ 1/1/2018 đến nay. 

Kết quả cho thấy, các công chứng viên làm việc ngày càng nhanh chóng. Một nhóm công chứng viên có dấu hiệu đáng chú ý khi tốc độ ký hợp đồng và giao dịch của họ ngày càng cao, có trường hợp trung bình ký 242 hợp đồng/ngày/quý trong suốt một quý; một số trường hợp khác đã nhiều lần ký trên 700 hợp đồng/ngày. Nhóm công chứng viên này ngày càng đông, hiện chiếm 15% tổng số (tăng từ 2%), và khoảng 60% tổng số HĐ (tăng 10 lần, từ 6%). Cùng với đó, số lượng hợp đồng của nhóm công chứng viên nêu trên có tốc độ tăng còn cao hơn tốc độ tăng nhân sự của nhóm (755% so với 645%).

Kết quả khảo sát trong nghiên cứu trên cũng cho thấy, đa số người dân không có khả năng giám sát việc thực thi pháp luật của công chứng viên và không có ý thức về hậu quả của các sai phạm. Cụ thể, 95% người dân không có kiến thức để nhận định nếu công chứng viên thực hiện công việc sai quy định, quy trình như không tham gia chứng kiến các bên ký tên, điểm chỉ; để người khác ký thay; ký sẵn; đóng dấu sẵn; mở chi nhánh; quảng cáo…. Có trên 80% người được khảo sát không có ý thức về hậu quả pháp lý. 

"Phần lớn những người được điều tra cho rằng việc công chứng càng đơn giản, nhanh gọn càng tốt, và ưu tiên sử dụng dịch vụ tại những tổ chức hành nghề linh động, làm nhanh, làm tắt", theo kết quả nghiên cứu.

Nhiều hệ luỵ từ việc chạy đua số lượng

Ông Nguyễn Văn Khoa, một công chứng viên có hơn 20 năm kinh nghiệm hoạt động tại Hà Nội, cho biết, việc công chứng nhanh chóng có thể là do nhiều nguyên nhân, bao gồm sự gia tăng nhu cầu giao dịch, sự phát triển của công nghệ. Tuy nhiên, việc chạy đua với số lượng có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng như sai sót trong thủ tục, vi phạm pháp luật và ảnh hưởng đến quyền lợi của các bên tham gia giao dịch.

"Công chứng là một hoạt động quan trọng có liên quan đến quyền lợi và tài sản của người dân. Do đó, việc đảm bảo chất lượng dịch vụ công chứng là vô cùng quan trọng. Công chứng viên cần phải thực hiện công việc một cách cẩn trọng, chính xác và đầy đủ thủ tục theo quy định của pháp luật", ông Khoa nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đảm bảo chất lượng dịch vụ công chứng.

Ông Khoa cho biết thêm, số lượng hợp đồng ký mỗi ngày phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm lĩnh vực công chứng, độ phức tạp của hợp đồng và số lượng nhân viên hỗ trợ. Tuy nhiên, thông thường mỗi công chứng viên chỉ có thể ký tối đa 10 hợp đồng và giao dịch mỗi ngày để đảm bảo chất lượng.

Một Tiến sĩ, chuyên gia pháp luật cho rằng, nguyên nhân sâu xa, cốt lõi của tình trạng công chứng "thần tốc" là do chưa có quy định cụ thể về giới hạn số lượng hợp đồng/thời gian của công chứng viên và thiếu biện pháp xử lý nghiêm minh đối với những vi phạm đã tạo điều kiện cho một số công chứng viên lợi dụng để trục lợi.

Việc chưa có quy trình quản lý hoạt động ký ngoài trụ sở của công chứng viên một cách hiệu quả, khoa học khiến vô hình chung đã tạo ra những lỗ hổng trong việc quản lý chất lượng hoạt động công chứng, mà qua đó, một bộ phận công chứng viên đã thực hiện công việc sai quy định.

Ngoài ra, hiện chưa có quy chuẩn quốc gia cho chất lượng hoạt động công chứng khiến cho việc quản lý nhà nước đối với lĩnh vực này gặp nhiều khó khăn. Bên cạnh các nội dung về chuyên môn, tay nghề, đạo đức nghề nghiệp, chất lượng, quan điểm tiếp cận các văn bản công chứng… cần quy định cụ thể số lượng hợp đồng và giao dịch mà mỗi công chứng viên được ký trong một ngày.

Chuyên gia pháp luật này khẳng định, công chứng viên được quyền làm mọi việc mà pháp luật không cấm. Theo đó, hiện tại pháp luật không hạn chế số lượng giao dịch, hợp đồng được ký trong mỗi ngày làm việc của công chứng viên. Tuy nhiên, việc công chứng sai quy định có thể dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng.

"Thứ nhất, nó có thể khiến công chứng viên không cần xem xét kỹ lưỡng nội dung hợp đồng, tạo ra nhiều sai sót trong việc xác minh thông tin, pháp lý của các bên tham gia giao dịch. Thứ hai, việc chạy đua với tốc độ, vì lợi nhuận mà làm sai quy định có thể khiến công chứng viên bỏ qua các bước thủ tục cần thiết, dẫn đến việc công chứng không hợp lệ. Thứ ba, điều này có thể ảnh hưởng đến uy tín của ngành công chứng và niềm tin của người dân vào hệ thống pháp luật", vị chuyên gia phân tích.

Cần chế tài xử lý nghiêm các hành vi vi phạm quy định về công chứng

Theo thạc sĩ Lê Văn Hùng (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam), xu hướng ký nhanh có thể phản ánh xu hướng vi phạm của các công chứng viên. Các hành vi này có thể đã diễn ra trong nhiều năm, gây ra một số vấn đề liên quan đến tính công bằng và đạo đức trong công việc, gây tác động xã hội tiêu cực.

Cụ thể, khi ký hợp đồng quá nhanh, công chứng viên không có đủ thời gian để rà soát kỹ lưỡng nội dung hợp đồng, dẫn đến nguy cơ sai sót, nhầm lẫn, ảnh hưởng đến quyền lợi của các bên tham gia giao dịch.

Một số công chứng viên cố tình vi phạm, không chấp hành các quy định pháp luật vể công chứng để mở rộng địa bàn và thị phần, làm mọi cách để tối ưu hóa lợi nhuận, từ đó, gây ảnh hưởng đến uy tín của nghề nghiệp công chứng viên nói riêng và của nhà nước nói chung.

Ngoài ra, các sai phạm có thể dẫn đến những tranh chấp, kiện tụng trong giao dịch dân sự, gây ảnh hưởng đến sự ổn định của xã hội.

Đồng tình với quan điểm của nhà nghiên cứu xã hội, nhóm học viên Đại học Luật Quốc gia và Học viên Học viện tư pháp cho rằng, dù còn có những quan điểm khác nhau nhưng tốc độ công chứng nhanh "vi diệu" tại Hà Nội là một vấn đề hiện hữu cần được quan tâm và tìm ra giải pháp tháo gỡ.

Trong đó, cần quy định cụ thể hoạt động ký ngoài trụ sở và quy định giới hạn ký tối đa của công chứng viên để đảm bảo hoạt động công chứng diễn ra một cách an toàn, minh bạch và hiệu quả. 

Bên cạnh đó, cần tăng cường giám sát và nâng cao nhận thức của người dân, cần có chế tài xử lý nghiêm các hành vi vi phạm quy định về công chứng. Đồng thời, nâng cao trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước trong việc giám sát hoạt động của công chứng viên.

"Cần có sự chung tay của các cơ quan chức năng, các tổ chức xã hội và người dân để hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường công tác quản lý và nâng cao chất lượng hoạt động công chứng, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân và đảm bảo sự an toàn, minh bạch trong các giao dịch dân sự", đại diện nhóm nghiên cứu nêu quan điểm.

*Tên của các nhân vật trong bài đã được thay đổi.