Một lần xem người Lự cúng vía trâu, cầu cho nhà nhà no ấm
Tận mắt chứng kiến lễ cúng vía trâu do 2 nghệ nhân Tao Văn Phòng và Tao Văn Pầu, người dân tộc Lự ở bản Hon (xã Bản Hon, huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu) trình diễn nghi thức sinh hoạt văn hóa truyền thống dân tộc Lự, trong khuôn khổ Ngày hội Văn hóa Thể thao và Du lịch các dân tộc vùng Tây Bắc diễn ra tại Sơn La.
Lễ cúng vía trâu của dân tộc Lự.
Hai nghệ nhân đã đem đến cho ngày hội những màn trình diễn cùng những lễ vật hết sức ấn tượng. Trò truyện với chúng tôi nghệ nhân Tao Văn Phòng cho biết: Tục cúng vía trâu của người Lự có từ rất lâu, do đời ông đời bà truyền lại cho con cháu đến ngày nay. Vào tháng 6 hàng năm, sau khi lo xong mùa cày cấy, gia đình có trâu đều phải tổ chức lễ cúng vía cho trâu.
Nghệ nhân Tao Văn Phòng và Tao Văn Pầu đang thực hiện lễ cúng vía trâu.
Người Lự quan niệm rằng, do cuộc sống của đồng bào Lự gắn liền với nông nghiệp, canh tác nương rẫy trồng ngô, trồng lúa nên mỗi gia đình đều phải có 1 – 2 con trâu để cày bừa, làm thay những công việc mà sức người không thể làm được. Trâu cùng con người lao động vất vả, không kể mưa nắng sớm tối, thậm chí trâu còn bị la mắng, quạt roi vào mông khi không làm vừa lòng gia chủ, đã là ảnh hưởng tổn thương đến hồn vía của trâu.
Nhưng đến khi có thành quả lao động trâu chỉ khiêm nhường ăn cỏ, rơm rạ còn gia chủ thì có thóc lúa đầy bồ, ngô đầy kho, quanh năm không bị đói. Muốn trâu luôn khỏe mạnh, béo tốt giúp cho gia chủ cày được nhiều nương, bừa được nhiều ruộng phải cúng vía giải hạn cho trâu.
Các lễ vật cúng vía trâu gồm có gà luộc, thịt lợn luộc, xôi, rượu, gạo, thóc...
Ông Phòng chia sẻ: Đối với dân tộc Lự, trâu là tài sản quý giá trong gia đình, là nguồn sức lao động quan trọng không thể thiếu. Cũng như nhiều dân tộc khác, con trâu giúp người Lự cày nương, bừa ruộng, chở thóc lúa, chở ngô… giúp cho mọi nhà có được cái ăn, cái mặc êm ấm. Qua đó nhắc con cháu rằng, có được mùa màng tốt tươi bội thu là sự góp sức không hề nhỏ của trâu nên phải biết ơn, không được bạc đãi trâu của mình.
Mâm lễ phải được làm đúng thủ tục.
“Lễ cúng phải được làm trang trọng đủ lễ vật như: 1 con gà luộc chín đặt giữa mâm và 3 sợi chỉ màu trắng đặt lên trên, 1 miếng thịt lợn luộc, 1 đĩa xôi đặt 1 quả trứng bóc vỏ lên trên, 1 trai rượu và 5 cái chõ làm bằng thân tre (2 chõ nhỏ đựng rượu, 3 chõ còn lại lớn đựng thóc, gạo và nước lã). Một thứ không thể thiếu trong mâm lễ là 1 nắm cỏ tươi và 1 – 2 cái mõ đeo vào cổ trâu. Mỗi một lễ vật có ý nghĩa riêng nhưng tựu chung lại cầu mong cho trâu luôn khỏe mạnh, béo tốt, không bị ốm, nghe lời và giúp gia chủ làm ra nhiều thóc lúa, của cải”- Nghệ nhân Tao Văn Phòng chia sẻ thêm.
Phía trên con gà cúng được đặt 3 sợi chỉ màu trắng.
Sau đó, người cao tuổi nhất trong mỗi gia đình sẽ đọc các bài khấn xin thổ địa, thần linh về thụ lễ, gia chủ sẽ báo cáo với các thần linh về mùa vụ vừa qua, công sức của trâu giúp gia chủ làm được những việc gì. Rồi cầu xin các thánh thần xua đuổi những cái xấu, cái không may mắn, cái ốm đau và đem lại những điều tốt lành, sức khỏe cho trâu. Cúng xong mời trâu ăn cỏ, uống nước sạch để tỏ lòng biết ơn trâu đã giúp gia chủ làm lụng vất vả và vụ tới mùa màng sẽ tốt tươi bội thu.
Cúng xong, trâu được thả ra đồng ăn cỏ, còn gia chủ mời anh em họ hàng, làng xóm láng giềng cùng chúc mừng ăn uống, mừng cho trâu khẻo mạnh, không bị ốm, bệnh tật.
Nghệ nhân Tao Văn Phòng.
Lễ cúng vía trâu của đồng bào dân tộc Lự mang đậm dấu ấn văn hóa của một nền văn minh lúa nước, đậm đà bản sắc dân tộc. Phong tục này không chỉ thể hiện sự coi trọng công sức của trâu đã vất vả nhọc nhằn giúp người có được thực phẩm quý hơn cả vàng ngọc, mà còn có ý nghĩa tôn vinh công sức lao động nói chung, chuyên chở những ý nghĩa nhân sinh cao đẹp.