Thu sang, Tú Lệ lại rộn tiếng chày giã cốm, làng bản quyện mùi thơm

Cứ mỗi độ thu sang, người dân Tú Lệ (huyện Văn Chấn, Yên Bái) lại rộn ràng trong tiếng chày giã cốm, tiếng cười, tiếng nói quyện cùng hương thơm của lúa nếp, của những mẻ cốm xanh có vị ngon đặc trưng riêng mà thiên nhiên đã ban tặng chỉ nơi đây mới có. 

Cữ mỗi độ thu sang, nơi đây lại rộn rã tiếng chày giã cốm truyền thống. Ảnh: Hoàng Hữu

Cốm xã Tú Lệ không chỉ là tinh hoa của đất trời, mà còn có cả tình yêu, hồn đất, hồn người gửi gắm vào trong đó. Cốm ở đây đặc biệt đến thế, có lẽ cũng chính vì vậy mà họ làm cốm với cả một tấm lòng, cực kì tỉ mỉ trong từng bước. Để làm ra những hạt cốm còn giữ nguyên được hương vị đậm đà, việc chế biến phải rất công phu. Những hạt lúa làm cốm ngon là lúa nếp non gần hết nước trắng sữa. 

Ngay từ sáng sớm, đồng bào Thái Tú Lệ đã ra đồng gặt những bông lúa còn đẫm sương đêm để mang về làm cốm. Đặc biệt, lúa vừa hái xong phải làm cốm ngay, có thế hạt cốm mới được tươi nguyên và xanh mướt. 

Thanh niên nam nữ cùng nhau ra đồng hái lúa từ sáng sớm. Ảnh: Hoàng Hữu

Lúa làm cốm không được chọn những bông quá già, sậm màu. Ảnh: Hoàng Hữu

Bên ruộng lúa nếp thơm lừng. Ảnh: Hoàng Hữu

Thiếu nữ Thái gùi lúa về làm cốm. Ảnh: Hoàng Hữu

Để cốm được ngon đa phần, người dân thường dùng bát để tuốt lúa. Ảnh: Hoàng Hữu

Làm cốm cũng cần phải chọn lọc cẩn thận. Lúa để làm cốm không được vò hay đập mà phải tuốt, sau khi sàng bỏ rơm và lọc những hạt thóc lép, đem đãi qua nước rồi cho vào chảo rang. Để có được mẻ cốm ngon, cốm rang phải vừa tầm, khoảng 30 phút một mẻ. Theo người dân xã Tú Lệ, rang cốm là khâu quan trọng nhất quyết định độ ngon của cốm, bởi nếu quá lửa sẽ bị cứng, nếu non lửa sẽ bị mất đi độ dẻo. .

Thu sang gọi mùa cốm về, làng bản rậm rịch tiếng chày giã cốm, khắp nơi nghe tiếng giã cốm thậm thịch, cả làng như ướp trong mùi cốm. Từng mẻ cốm ra lò, những người phụ nữ tiếp tục dùng sàng để lựa chọn những hạt cốm đẹp nhất, có màu xanh rồi gói lại bằng lá dong để giữ mùi thơm, đảm bảo cho những hạt cốm thật dẻo. 

Cốm rang phải vừa tầm, khoảng 30 phút một mẻ. Ảnh: Hoàng Hữu

Hạt cốm sau khi đã rang đủ độ sẽ được cho vào cối bằng gỗ để giã...Ảnh: Hoàng Hữu

và được xẩy cho hết thóc lép, chấu. Ảnh: Hoàng Hữu

Hạt cốm Tú Lệ tròn, xanh tự nhiên không phải cho lá mía, hay lá giềng để tạo màu hoặc dùng loại phẩm nhuộm như một số nơi khác. Cốm Tú Lệ được chắt lọc từ những tinh túy của đất, trời cùng với sự mộc mạc thô sơ của đồng bào dân tộc vùng Tây Bắc. Chính bởi vị ngọt đậm đà, béo ngậy của cốm Tú Lệ mà bất cứ ai tới đây đều muốn dừng chân lựa chọn cho mình những gói cốm để thưởng thức và mua làm quà, với niềm vui háo hức được mang một chút hương vị mùa thu Tây Bắc về nhà.