Độc đáo: Người Hà Nhì xem gan lợn ở Tết “Hồ Sự Chà” để làm gì?

Độc đáo tục xem gan lợn

Theo tìm hiểu của chúng tôi, trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam, có nhiều dân tộc đón Tết sớm hơn so với tết Nguyên đán, trong đó có đồng bào dân tộc Hà Nhì thường tổ chức đón Tết ngay từ đầu tháng 11 Âm lịch, với nhiều phong tục mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Hà Nhì.

Những ngày này, đồng bào người Hà Nhì ở các xã vùng cao biên giới của huyện Mường Tè như: Ka Lăng, Tá Bạ, Mù Cả, Thu Lũm đang tưng bừng đón tết Cổ truyền. Đó là dịp để cho mọi người nghỉ ngơi, vui chơi, các gia đình đi chúc Tết lẫn nhau, từ anh em, họ hàng đến mọi nhà trong bản sau một năm lao động, thu hoạch mùa vụ và cũng là tròn một năm theo cách tính của người Hà Nhì.

Những cô gái người Hà Nhì xúng xính trong bộ trang phục đi chơi Tết.

Theo phong tục của người Hà Nhì, khâu chuẩn bị cho tết Cổ truyền gồm làm bánh giầy, bánh trôi, mổ lợn, gà để cúng tổ tiên như lời tạ ơn cho một vụ mùa đã qua và là lời cầu xin cho một năm mới tốt lành, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Đêm đầu tiên của Tết được coi như đêm Giao thừa. Sáng sớm mồng 1 Tết, người Hà Nhì có tục đi lấy nước ở mó nước rất sớm cho sạch sẽ để về làm đồ cúng và sinh hoạt. Họ quan niệm rằng: Việc lấy nước đầu năm là lộc và có nguồn nước mới dồi dào sử dụng ngay từ đầu năm sẽ may mắn trong cả năm.

Đồng bào người Hà Nhì đón tết Cổ truyền - tiếng Hà Nhì là "Hồ Sự Chà" sớm hơn so với tết Nguyên đán.

Một trong những nét văn hóa tâm linh độc đáo mà người Hà Nhì vẫn còn lưu giữ đến ngày nay là tục xem gan lợn. Tục này để tiên đoán việc mùa màng năm tới và tình hình sức khỏe các thành viên trong gia đình có được thuận lợi hay không.

Nhà nào mổ con lợn to chứng tỏ năm vừa qua nhà đó làm ăn được, mùa màng bội thu. Bởi thế, những con lợn mổ Tết thường là những con lợn đã được chủ nhà dày công chăm sóc trong cả năm trời, nhiều con trọng lượng đạt hơn một tạ.

Người phụ nữ đảm nhận việc cúng tổ tiên

Việc thờ cúng ngày Tết của dân tộc Hà Nhì mang nét đặc trưng riêng. Không hương hoa, vàng mã, bày biện như một số đồng bào dân tộc khác, mâm cúng tổ tiên là các sản vật do chính bàn tay con cháu làm ra, như: Bánh giầy, bánh trôi, rượu, gừng, muối ớt, cơm, thịt. Đặc biệt, việc cúng tổ tiên trong ngày Tết của người Hà Nhì là do phụ nữ đảm nhiệm, trong khi các dân tộc khác đa số người đàn ông đảm nhận công việc này. Nơi thờ cúng bên nội của người Hà Nhì được đặt ngay bên trên đầu giường của vợ chồng gia chủ. Nơi thờ bên ngoại được đặt ở góc bếp.

Những thanh niên Hà Nhì trai tráng giúp người già bắt lợn chuẩn bị mổ trong ngày Tết.

Vào ngày thứ 5, kết thúc tết “Hồ Sự Chà”, các gia đình làm một mâm lễ cúng trời đất để cảm ơn đã ban sức khỏe, phù hộ cho dân bản bình an và cầu mong năm mới mùa màng bội thu, vật nuôi đầy đàn, bản làng yên vui.

Theo quan niệm của người Hà Nhì, đi đâu, làm gì cũng phải có trời đất phù hộ thì mới thành, nên đầu năm mới phải cúng trời đất, cầu mong phù hộ cho cả năm an lành.

Con cháu biết ơn công lao sinh thành của ông bà, cha mẹ nên đi lấy chồng xa hay ra ở riêng cũng phải chuẩn bị lễ vật gồm rượu, thịt lợn, gà về nhà chúc Tết và cúi lạy trước bàn thờ tổ tiên cầu mong được bình an, sức khỏe. Ông bà, bố mẹ chúc phúc con cháu, gia đình đầm ấm bên mâm cơm đầu năm và ôn lại lịch sử dòng tộc hoặc những công việc trong năm tới, chia sẻ kinh nghiệm sản xuất mùa màng.

Gia đình nào mổ con lợn to chứng tỏ năm vừa qua làm ăn phát đạt, mùa màng bội thu.

Trong những ngày tết Cổ truyền của người Hà Nhì, từ người già đến trẻ nhỏ, ai cũng đều diện những bộ quần áo mới rực rỡ sắc màu để đi chơi Tết. Ở các sân chơi của bản sẽ diễn ra rất nhiều những trò chơi, như: Đu quay, đánh cầu bằng tay, chơi cù... và cả những bài hát, điệu múa, hát vui, hát mừng năm mới, hát dao duyên, đối đáp giữa những chàng trai, cô gái đang đến tuổi cập kê. Đây là dịp để chàng trai, cô gái đua tài khoe sắc và sau một mùa chơi xuân, biết bao đôi trai gái kết duyên nên vợ chồng, xây dựng hạnh phúc trăm năm.

Kiêng chửi bậy trong ngày Tết

Với thời gian diễn ra 5 ngày, mọi người trong bản được ăn uống, vui chơi thoải mái, sau một năm làm việc mệt nhọc cùng những lời chúc tốt đẹp đem lại nhiều may mắn, thóc gạo đầy nhà, chăn nuôi phát triển trong năm mới.

Bên cạnh đó, để cho năm mới được trọn vẹn, đồng bào Hà Nhì cũng kiêng không đánh, cãi, chửi nhau, không nói tục, chửi bậy, không trộm cắp, uống rượu say, hai vợ chồng là chủ gia đình không được đi chơi xa sang các bản khác. Tại bữa tiệc đầu xuân năm mới, người khách quý nhất sẽ được mời một mâm riêng, ra về được gia chủ tặng lễ vật tỏ ý quý trọng.

Những điệu múa đặc sắc vẫn được người Hà Nhì vẫn được giữ gìn, bảo tồn và phát triển đến ngày nay.

Trong những năm qua, nhờ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, các cấp chính quyền địa phương nên nhiều chính sách dân tộc được đầu tư đã góp phần thay đổi cơ bản diện mạo nông thôn, miền núi; đời sống kinh tế - xã hội người dân có bước phát triển, trong đó có đồng bào Hà Nhì ở Lai Châu.

Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới, hiện các tuyến đường từ xã Thu Lũm, xã Ka Lăng đến xã Mù Cả, xã Tá Bạ - nới có người Hà Nhì sinh sống, nay đã được cứng hóa khang trang, góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho việc đi lại của bà con.

Chia tay đồng bào người Hà Nhì trong không khí nhộn nhịp, phấn khởi đón tết “Hồ Sự Chà” rộn vang khắp núi rừng biên giới, chúng tôi tin rằng đó là báo hiệu cho một cuộc sống hạnh phúc, ấm no, tương lai tốt đẹp.