Oxfam: Trồng lúa ngày càng ít lãi

Đó là số liệu mới nhất được công bố trong một tài liệu có tiêu đề “Ai được lợi từ việc tăng giá gạo?” do Tổ chức Oxfam tại Việt Nam phối hợp với Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn (Ipsard) điều tra, nghiên cứu.

Nông dân huyện Yên Thành, Nghệ An trong mùa thu hoạch lúa.

Thu nhập giảm dần

Một bức tranh chung mà kết quả của cuộc điều tra, nghiên cứu trên đã cho thấy đời sống của những người trồng lúa hiện nay. Đó là, thu nhập của người trồng lúa vẫn còn ở mức thấp và chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng thu nhập của nông hộ tại đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Năm 2008, người trồng lúa còn thu được 64% trong cơ cấu thu nhập của mình, thì đến năm 2010, con số này chỉ còn lại là 50%. Đặc biệt, tỷ lệ này còn có sự chênh lệch lớn giữa các nhóm hộ có quy mô đất khác nhau và thực tế 80% nông hộ có diện tích dưới 5.000m2 đất chỉ thu được 20% thu nhập từ trồng lúa; thậm chí ở nhóm có diện tích lúa thấp, tỷ lệ này chỉ chiếm dưới 10% trong năm 2010.

Các chuyên gia trong nghiên cứu này đã chỉ rõ: Sản xuất lúa gạo ở Việt Nam đóng vai trò quan trọng đối với an ninh lương thực, nhưng lại chưa góp phần tạo ra nguồn thu nhập chính cho các hộ trồng lúa. Nguyên nhân là do sản xuất lúa ở Việt Nam hiện đang đối mặt với một số trở ngại lớn như: Diện tích lúa còn nhỏ và đang giảm dần do chịu sự cạnh tranh của các cây trồng khác, cùng quá trình công nghiệp- đô thị hóa.

Chỉ thu được 10% lợi nhuận

Một kết quả từ nghiên cứu này cũng cho thấy, mức lợi nhuận mà người trồng lúa nhận được trong chuỗi sản xuất- kinh doanh- xuất khẩu lúa gạo là thấp nhất, trong khi đó chi phí sản xuất mà họ phải bỏ ra lại là cao nhất. Cụ thể, điều tra trong năm 2010 cho thấy mức lợi nhuận của người trồng lúa chỉ khoảng 20% cho tất cả các loại gạo. Còn nếu so sánh mức lợi nhuận mà người trồng lúa nhận được với tổng lợi nhuận từ sản xuất và kinh doanh gạo cũng chứng tỏ một sự suy giảm mạnh trong lợi ích mà người trồng lúa nhận được. Nếu năm 2006 dù giá gạo còn thấp, nhưng người nông dân vẫn có thể thu được 70% tổng lợi nhuận từ sản xuất- kinh doanh lúa gạo, thì đến năm 2008 con số này đã giảm xuống còn 23% và năm 2010, thậm chí chỉ còn 10%.

Kết quả điều tra tại thời điểm năm 2011 cho thấy, với diện tích bình quân 3,3ha/hộ, thu nhập hàng năm của người trồng lúa chỉ đạt 27 triệu đồng, tương đương với 550.000 đồng/người/tháng, thấp hơn thu nhập từ làm các cây trồng khác.

Mặc dù lợi nhuận thu được thấp, song so sánh chi phí và lợi nhuận trên từng tác nhân trong chuỗi giá trị thì chi phí mà người trồng lúa phải bỏ ra là lớn nhất, chiếm 63% tổng chi phí xuất khẩu gạo (chưa tính đến công lao động), gồm: Vật tư, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật... Trái lại, hầu hết các DN xuất khẩu gạo đều có lãi.

DN “ăn” hết

Vậy ai là người được lợi trong chuỗi giá trị sản xuất- kinh doanh lúa gạo là điều mà các chuyên gia muốn chỉ ra trong nghiên cứu này. Theo điều tra, nghiên cứu sâu tại 2 DN xuất khẩu gạo ở An Giang cho thấy, lợi nhuận mà các DN thu được từ xuất khẩu gạo tăng rất cao.

Cụ thể, tỷ trọng từ xuất khẩu gạo trong tổng lợi nhuận của DN này năm 2007 chỉ có 7%, tăng lên 99% năm 2008 và năm 2010 tuy có giảm một chút song vẫn đạt tới 97%.

Một điều đáng nói là, mặc dù các DN thu được lợi nhuận chính từ xuất khẩu gạo, song họ lại không sử dụng lợi nhuận đó để đầu tư trở lại vào sản xuất lúa hay hỗ trợ nông dân, mà sử dụng vào các mục đích khác nhau, thậm chí sang kinh doanh ở cả các mặt hàng phi nông nghiệp như kinh doanh xe gắn máy.

Lý do mà các DN này không tái đầu tư vào nông nghiệp là do họ quan niệm rằng, nhiệm vụ đầu tư cho nông dân là việc của Chính phủ. Mặt khác, cho nông dân vay vốn gặp khá nhiều rủi ro; đầu tư cho người trồng lúa đòi hỏi một lượng tiền lớn mà các DN xuất khẩu khó có khả năng huy động đủ vốn.

Cuối cùng, việc chuyển sang đầu tư kinh doanh ở các lĩnh vực khác có thể giúp DN xuất khẩu giảm rủi ro và thu lợi nhuận cao hơn.

Lê Hân