Giữ gốc của Lễ Khao lề thế lính

Rồi đây, lễ hội không chỉ bó hẹp trong phạm vi của 13 tộc họ trên đảo Lý Sơn nữa...

Năm nay, lễ diễn ra trong 2 ngày 27 và 28.4. Thế nhưng, ngay từ đầu tháng, hàng chục đoàn khách tham quan, đăng ký dự lễ đã đặt kín chỗ tất cả các phòng nghỉ và khách sạn trên đảo, đủ biết “lực hút” của lễ hội này đến nhường nào.

Một lễ hội đặc biệt

Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa là một lễ hội đặc biệt, ngay tên gọi của nó cũng đã khác với những lễ hội mà ta thường gặp ở các vùng ven biển miền Trung. Tên của lễ hội, thoạt nghe, không phải ai cũng cảm nhận được mà phải “nhập cuộc” với lễ, phải “sống” trọn vẹn với không khí của lễ thì mới hiểu được ngọn nguồn.

Thả hình nhân thế mạng trong Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa.

Kể từ khi trấn nhậm phương Nam, các triều đại phong kiến nhà Nguyễn đã nhắm đến Hoàng Sa như một điểm tựa trong việc bảo vệ chủ quyền lãnh hải quốc gia. Những gì thu lượm được qua các cuộc thám hiểm của ngư dân vùng ven biển tỉnh Quảng Ngãi ra “dải cát vàng” này đã giúp cho các vị vua sớm nhận ra giá trị kinh tế lẫn chiến lược quân sự ở quần đảo Hoàng Sa. Vì vậy, vừa mở mang bờ cõi về phương Nam, cha ông ta cũng vừa cho người ra Hoàng Sa dựng bia, cắm mốc chủ quyền.

Hàng năm, cứ đến mùa biển lặng vào khoảng tháng 2-3 âm lịch, nhận lệnh của triều đình, một đội binh phu gồm 70 người là những tay chèo cự phách, từng trải sóng gió được thành lập để lên đường ra Hoàng Sa. Người đi thường “dễ đi khó về”, hàng trăm ngôi mộ gió tồn tại mấy trăm năm qua tại Lý Sơn đã nói lên điều đó. Để trấn an cho những binh phu một đi không trở lại ấy, người dân Lý Sơn tổ chức một buổi lễ, gọi là Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa.

Lễ này vừa “khao quân” trước khi đội “Hùng binh Hoàng Sa” lên đường, nhưng cũng là dịp để các thầy phù thủy trên đảo “lên dây cót” cho quân sĩ bằng những lễ thức đậm chất liêu trai. Gọi “thế lính” cũng đúng mà “tế lính” cũng không sai. “Tế” là lễ tưởng niệm những binh phu đã hy sinh trong lúc ra Hoàng Sa làm nhiệm vụ trước đó; còn “thế” là bắt các hình nhân chết thế cho những người sắp lên đường.

Lễ Khao lề độc đáo ở chỗ, thoạt nghe qua hoặc trực tiếp chứng kiến thì có vẻ như mê tín dị đoan nhưng những người tổ chức lễ đã ký thác vào đó tất cả những kỳ vọng về sự an toàn cho mỗi chuyến hải hành của đội binh phu (nếu là “thế lính”). Đó cũng là sự tri ân đối với các bậc tiền nhân đã hy sinh vì nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền lãnh hải quốc gia (nếu là “tế lính”).

Một buổi lễ nói được cả hai nghĩa, mà xét ở nghĩa nào cũng bàng bạc một tình yêu và trách nhiệm công dân đối với cương vực của Tổ quốc. Lễ còn là dịp để các bô lão ôn lại cho con cháu nhớ về cội nguồn xa xưa với những tập tục đặc trưng của cư dân ven biển từ thuở ông bà đi mở cõi. Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa đã vượt ra khỏi một lễ hội thông thường là vì những lẽ đó.

Vẫn giữ cái gốc của lễ hội

Do được “cắm rễ” trong dân, Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa đã duy trì hàng trăm năm nay, bất chấp những biến thiên của thời cuộc và những khó khăn nơi đầu sóng ngọn gió mà người dân đảo Lý Sơn đã phải đương đầu. “Liệu có biến tướng không khi lễ này được đưa vào danh mục văn hóa phi vật thể quốc gia?”.

Ông Nguyễn Đăng Vũ - Giám đốc Sở VHTTDL Quảng Ngãi, người đã theo đuổi lễ hội này từ 20 năm qua lý giải: “Đưa lễ này vào danh mục văn hóa phi vật thể quốc gia không có nghĩa là chúng ta “nâng cấp” Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa lên một bậc về tính quy mô mà mục đích là để nhắc nhở và in đậm thêm trong tâm trí của mỗi người về một lễ hội cần phải được bảo tồn”.

Cũng theo ông Vũ, Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa sẽ được nhân rộng ra ở một số điểm khác nữa. Là vì, khởi nguồn của các đội binh phu ra Hoàng Sa được xuất phát từ xã Tịnh Kỳ, huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi. Sau khi Lý Sơn đã nên làng nên xã, những cuộc chinh phục Hoàng Sa hàng năm được chuyển ra Lý Sơn và việc tế lễ cũng được “bàn giao” cho hòn đảo này.

Một băn khoăn nữa của các nhà văn hóa là khi các lễ hội được “hành chính hóa”, chủ tế không phải là những bô lão của làng mà là một vị quan chức đầu huyện hay đầu tỉnh thì liệu lễ hội ấy có còn giữ được cái “gốc” của nó không?

Ông Vũ cho biết: “Đối với Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa, chúng tôi không “hành chính hóa” mà để cho dân Lý Sơn tự tổ chức như lâu nay. Đưa lễ này vào danh mục văn hóa phi vật thể quốc gia là cơ sở để cho việc hỗ trợ về vật chất (nếu có) sẽ thuận lợi hơn khi người dân cần một khoản kinh phí nào đó để tổ chức lễ hay duy tu tôn tạo các di tích liên quan đến Hoàng Sa”.

Trần Đăng