Thơ Xuân Quỳnh dịch sang tiếng Pháp
Trong 32 bài có bài thơ đầu tay Chồi biếc, có bài thơ cuối cùng Thời gian trắng và những bài thơ quen thuộc như Thuyền và biển, Sóng, Thơ tình cuối mùa Thu, Tự hát.
 |
Bìa tập thơ song ngữ Việt - Pháp |
Dịch giả tiếng Pháp là Nguyễn Minh Phương. Cô sinh năm 1974 tại Hà Nội, tốt nghiệp bằng giỏi duy nhất K24, khoa Pháp, Đại học Sư phạm ngoại ngữ Hà Nội (1994), hiện làm việc cho một công ty liên doanh với Pháp.
Minh Phương cho biết: “Em rất yêu tiếng Pháp và thấy các bạn Pháp cũng khá nhiều người quan tâm đến thơ văn Việt Nam. Thỉnh thoảng họ nhờ em dịch một bài thơ hay bài hát Việt, cứ thế dần dần em thấy thích thú với công việc này. Trước khi dịch thơ Xuân Quỳnh, em đã từng dịch một số nhà thơ khác và đăng trên tờ Le Courrier du Vietnam như: Nguyễn Duy, Phan Thị Thanh Nhàn, Đoàn Thị Lam Luyến, Trương Nam Hương, Đỗ Trung Lai, Huy Cận, Tế Hanh, Nguyễn Bính, Hồ Dzếnh...”.
Từ hứng thú đó, cô đến với thơ Xuân Quỳnh vào cuối năm 2009. Lúc đầu cô cũng chỉ định dịch đăng trên Le Courrier du Vietnam, nhưng lúc chọn bài để dịch cô nhận thấy thật khó chọn vì thích nhiều bài quá. Vì vậy Minh Phương mới nảy ra ý định dịch hẳn một tuyển tập nhỏ thơ Xuân Quỳnh và kết quả là Nếu ngày mai... Si demain... ra đời hôm nay.
Bản dịch của Minh Phương đã được sự hiệu đính của hai người ở Pháp, một người Việt là nhà giáo Đặng Trần Thường và một người Pháp là Pierre Montagu. PGS.TS Lưu Khánh Thơ ở Viện Văn học, em gái ruột của nhà thơ Lưu Quang Vũ đã cung cấp cho Minh Phương nhiều tài liệu về cuộc đời và tác phẩm của Xuân Quỳnh, cũng như đã giúp Minh Phương liên hệ với người con trai của nhà thơ để xin phép bản quyền dịch và xuất bản. Bản thảo đã được Pierre Enckell, nhà báo và nhà ngôn ngữ học Pháp, nhận đọc và viết lời tựa rất tinh tế.
Tập thơ dịch là kết quả của những tấm lòng yêu thơ, yêu nhà thơ, ở Việt Nam và Pháp, nhưng bản thảo làm xong thì khó khăn lại là ở khâu xuất bản. May sao Công ty Telecom Technology Consultant International (TTCI Limited Company) đã tài trợ để tập thơ được in ra ở NXB Thế Giới với số lượng 500 bản, trong đó TTCI lấy 200 bản mang sang Pháp tiêu thụ.
Nguyễn Minh Phương trong bản dịch có chú thích cho độc giả Pháp hiểu tên nhà thơ “Xuân Quỳnh” là đóa hoa quỳnh mùa Xuân, hoa quỳnh là một loài hoa sắc trắng, nở về đêm, hương thơm thoảng trong đêm. Và để tỏ lòng tưởng nhớ nhà thơ yêu thích, Phương đã viết một bài thơ nhỏ đề tặng để ở đầu tập bằng tiếng Việt và ở bìa bốn bằng tiếng Pháp.
 |
Nữ sĩ Xuân Quỳnh |
Thu ấy ai ươm một nhánh quỳnh
Góc vườn nho nhỏ đón cây xinh
Đông buồn lạnh lẽo hoa chưa nở
Bỗng đó Xuân về tỏa ngát hương
Trăng sao tinh tú quên đường bước
Xao xuyến cùng ai ngắm dạ quỳnh
Bao hương thanh khiết hoa dâng hiến
Tất thảy cho đời chẳng giữ riêng
Phải chăng quỳnh biết đêm rồi hết
Vắt kiệt thân mình lặng lẽ thơm?
Tập thơ Nếu ngày mai... Si demain... là một nỗ lực cá nhân đáng quý góp cho việc giới thiệu văn học Việt Nam ra nước ngoài.
Sau khi đã đọc hết cả tập thơ, cần phải quay lại bản tiểu sử ở cuối sách để nắm được bản chất nghệ thuật của Xuân Quỳnh. Tiểu sử cho biết, từ năm 13 tuổi bà đã vào học ở trường múa. Phải hiểu điều này rộng hơn. Những bài thơ của bà múa.
Nhưng múa là nhịp điệu, là âm nhạc, là... Vâng, tôi hiểu. Nhịp điệu của câu thơ không còn giữ nguyên qua bản dịch tiếng Pháp và âm nhạc của các từ cũng bị biến đổi. Nhưng điều đáng chú ý hơn là những đặc điểm đó được truyền đạt ở đây hết sức rõ ràng, gợi ra được cái chuyển động của vũ công, cái âu yếm, thuần khiết của nhạc công và sự duyên dáng của cả hai.
Ta hãy triển khai phép loại suy này thêm chút nữa. Ở đây không có đại cảnh, cũng chẳng có dàn nhạc lớn. Chỉ những cử chỉ mức độ, một tuyến giai điệu thuần túy, không có gì thái quá. Cái khó nhất, đó là đạt tới tính giản dị. Bao nhiêu điệu bộ cho bằng một cái chớp mắt?
Xuân Quỳnh nói gì? Nói tất cả và không nói gì cả. Không có gì gây ấn tượng mạnh, nhưng có đủ các gam màu cảm xúc trữ tình. Tôi vui, tôi buồn. Tôi yếu đuối, tôi mạnh mẽ. Tôi bực tức, tôi vui sướng. Tôi yêu anh, tôi được anh yêu. Tôi hoài niệm. Tôi mơ. Tôi sống. Những nhà thơ lớn nhất cũng hiếm khi nói điều khác.
Từ tất cả những cái đó, các dịch giả đem lại cho chúng ta một tiếng vọng. Do không biết được thứ tiếng của Xuân Quỳnh, nên chúng ta, những độc giả tiếng Pháp, nhờ họ mà có khả năng đến gần được những bài thơ này và đoán ra sự quyến rũ của chúng. Họ đáng được cám ơn về điều đó.