Luận về nước

Con người sinh sống trên đất, bám đất để sống, đất là tài sản vô giá của quốc gia. Đất là tất cả cuộc sống. Vậy ta gọi nước là sao?

Ngã ba sông Đà - sông Nậm Na. Ảnh Xuân Trường

Thủy thổ là hai vị trí luân chuyển trong ngũ hành, trong đó đất khó dịch chuyển. Nước thì không cố định, và dịch chuyến theo chỗ trũng. Dân mình lại dùng cái không cố định dễ dịch chuyển để nói cái định vị là quốc gia. Nghe chữ đất thì cảm nhận nó không mênh mang như nước, nó hẹp và bó cứng vì đất có bờ có cõi rạch ròi. Còn nước thì không. Nhưng với vị trí địa lý, nước ta đều nằm ở cuối nguồn sông, có vẻ như đất ta là quà tặng từ nước. Nước cuốn phù sa đọng lại ở cửa sông, phải chăng đất của ta có sự cống nạp từ nước do trời ban tặng?

Người Nam ta nói "Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài". Đấy là nói tính năng của nước. Nhưng xa hơn là nói về tính cách sống của người Việt, giống như nước, thế nào cũng thích ứng đuợc. Chẳng lẽ người Việt ta dùng tính năng của nước để chỉ quốc gia mình sống là nước, vì luôn có sự biến đổi?

Thực ra giọt nước bao giờ cũng ở thế thu tròn. Đất ta đâu có thế mà dân ta lại gọi đất là nước.

Ngày thiên đô của Đức Thái tổ vào tháng Bảy cũng là vào những ngày con nước. Từ cố đô Hoa Lư theo dòng chảy, Ngài chọn đúng mùa nước đầy! Tháng Bảy là tháng cuối cùng của mùa mưa, nước có đầy thì đoàn thuyền mới thông đồng bén giọt. Từ ngày ấy, Ngài cũng đã biết lo chuyện tắc đường.

Sinh thời, GS sử gia Trần Quốc Vượng nói: "Dân ta là dân lúa nước". Ông cười nhấn mạnh: "Dân lúa nước là chữ của tớ đấy nhá!". Xin cảm ơn câu nói của ông làm tôi chợt nhớ ra rằng dân Việt chúng ta sống bám trên mặt nước cấy lúa mà ăn, bắt cá để sống.

Khoa học hiện đại chứng minh rằng ở đâu có nước thì ở đó có sự sống. Cha ông ta có lẽ chưa từng có những nghiên cứu tinh vi như thế, nhưng cũng đã nhìn nhận ra vai trò của nước quý nhường nào. Có câu tục ngữ rất hay: "Cơm ở ruộng, cá ở sông" thì chỉ dân lúa nước mới có thể có tổng kết này. Hẳn nào mà trên trống đồng, hoa văn thuyền bè nhiều, sóng nước nhiều mà các hình cách điệu cũng đẹp hơn tất cả các nhóm hoa văn khác.

Cùng với con người, con cò con vạc con nông - giống chim kiếm ăn trên mặt nước quấn quýt trên mặt trống cùng các loài loài thủy sinh và muông thú. Con cóc trên mặt trống mặt thạp, con cóc gác ở cửa chùa Bút Tháp, con nào cũng rướn lưng ghếch mặt như đang muốn cất tiếng kẹc kẹc đòi mưa: "Lạy trời mưa xuống, cho nước tôi uống, cho ruộng tôi cày, cho đầy bát cơm".

Lúc này tôi mới đọc ra mặt trống đồng tròn là hình giọt nước. Đó là một mặt nước mênh mông, có cuộc sống sôi động trên đó. Ngắm mặt trống, ta nghe thấy tiếng lách cách thuyền bè chuyển động cùng tiếng hô chèo thuyền, tiếng bì bõm của con trâu cày, tiếng quẫy của cá, những ngư phủ đang phóng lao... Cho nên dân ta gọi quốc gia mình là nước thì đâu có sai.

Một bạn lại bảo tôi: Thời trước nước ta không có cầu, đi bộ gặp nước là xuống thuyền, đi trên nước cũng như trên bộ, dân ta sống hòa với thiên nhiên cũng là đặc biệt. Và đặc biệt nữa, trong chiến tranh giữ nước, từ Ngô Quyền chống quân Nam Hán đến Lê Hoàn phá Tống bình Chiêm, và Nhà Trần ba lần đại phá quân Nguyên, chôn vùi kẻ địch trên sông Bạch Đằng... đều xuất phát từ sức mạnh của nước. Mặt nước luôn là một đồng minh lớn. Lại một lần nữa cho thấy chữ nước chỉ quốc gia của ta là chính xác.

Nước là quý, gọi Tổ quốc là nước bây giờ mới thấy dân ta thật kỳ tài, một từ "nước" thôi mà hàm ý đủ tôn vinh đất trời và thành kính tổ tiên. Là con dân lúa nước đúng nghĩa, tôi mạn phép viết bài suy ngẫm về nước và Tổ quốc này để tỏ lòng biết ơn đất trời và các tiền liệt đã cho chúng ta mặt nước, có cây lúa nước để dựng nên Tổ quốc.

Tổ quốc chúng ta bắt nguồn từ nước. Hôm nay chúng ta phải biết siết chặt tay nhau cùng bảo vệ lấy non sông đất nước.

* * *

Nước có từ những dòng sông và những cơn mưa. Trời cho nước, rừng giữ nước. Chúng ta nói yêu nước thì chúng ta phải biết giữ lấy rừng để giữ nước. Chúng ta cư xử với nước thuận hòa thì chúng ta tồn tại. Ví như thủy điện dồn ép nước quá thì chúng ta sẽ sớm bị nước nghiệm thu. Chúng ta phá rừng là chúng ta chối bỏ nước. Hãy hiểu điều ấy thì cuộc sống có hậu. Nếu không nước sẽ từ bỏ chúng ta.

30-10-2010

Đỗ Đức