Nhà dài - “văn hóa ở” của người Jrai

 Nhà dài – đúng như tên gọi của nó là những căn nhà có chiều dài đến năm, sáu chục mét – một nét độc đáo về “văn hóa ở” của người Jrai ở vùng Đông cao nguyên này…

Cũng như các dân tộc khác ở Tây Nguyên, người Jrai có tập quán ở nhà sàn. Nhà sàn của họ có 2 dạng: Nhà sàn nhỏ (ngắn) và nhà sàn dài. Chiều cao sàn và chiều rộng của 2 dạng nhà tương đương nhưng bề dài thì vượt hẳn. Nhà dài là một thế lực của những gia đình khá giả, đông con cái; là sự chứng tỏ vị thế của gia đình, dòng họ với cộng đồng… Nhà dài có kết cấu khá đơn giản. Nó chỉ gồm hai dãy cột được chôn xuống đất, gắn kết với nhau bằng các xà ngang và mái, không cần đục lỗ mà chỉ dùng dây để buộc các mối tiếp xúc. Tuy nhiên thủ tục để dựng nên nó phải trải qua nhiều điều kiêng cữ… Trước khi vào rừng đẵn cây người ta phải làm lễ cúng thần rừng. Trên đường đi nếu gặp phải bất kỳ con vật nào, những người đẵn cây phải quay về, ngày mai mới đi tiếp. Đẵn được cây mang về phải làm lễ cúng; dựng cột lên, cúng. Sau khi ngôi nhà hoàn thành lại làm lễ cúng, tính chất như lễ tân gia của người Kinh…Trong một căn nhà dài, gian giữa bao giờ cũng là trung tâm. Cửa lớn được trổ thẳng chính giữa gian, là nơi chủ nhà dùng để tiếp khách và các sinh hoạt cộng đồng. Phía bên trái là nơi ở của các thành viên theo thứ tự từ con gái cả đến con gái út và cũng là nơi sinh hoạt chung của cả gia đình. Bên phải là khu vực dành riêng cho vợ chồng chủ nhà… Mỗi gia đình nhỏ sống trong nhà dài đều có một bếp riêng, đồ gia dụng riêng. Trừ những vật gia bảo như chiêng, ghè, họ không bao giờ dùng của nhau dù là thanh củi hay chiếc bầu đựng nước.

Có thể nói, nếu người Kinh tự hào với những ngôi nhà “tứ đại đồng đường”, “ngũ đại đồng đường” thế nào thì người Jrai ở đây cũng hãnh diện với những ngôi nhà dài của họ như thế… Nhưng rồi theo thời gian, với cuộc sống hiện đại lan đến lớp trẻ, nhà sàn nói chung và nhà dài nói riêng đang đứng trước nguy cơ “trệt hóa”. Ước tính 2 huyện Phú Thiện và A Yun Pa hiện chỉ còn dăm chục căn. Bảo tồn nhà dài – một nét độc đáo về “văn hóa ở” của người Jrai để phục vụ du lịch thiết tưởng là một việc rất nên làm…