Giải bài toán sắn "biến thành"... xăng: Chờ liên kết nhà nông - nhà máy

Nguy cơ “đói” sắn…

Đến nay, một số địa phương như Quảng Ngãi, Đà Nẵng và Quảng Nam đã đăng ký sử dụng đồng loạt xăng E5 RON 92 trước thời điểm quy định từ 1-2 tháng.

Nhà máy Lọc dầu Dung Quất tại tỉnh Quảng Ngãi-đơn vị chủ lực tiêu thụ sắn cho sản xuất xăng E5 hết tháng 10 cũng đã sản xuất và phối trộn được hơn 9 triệu lít xăng E5 RON 92, trong đó đưa ra thị trường tiêu thụ 8,8 triệu lít. Tuy nhiên, nguyên liệu sắn cho sản xuất xăng sinh học lại đang rất bấp bênh.

Thu hoạch sắn tại xã Bình Tân, huyện Bắc Bình, Bình Thuận.

Tại hội nghị “Xây dựng giải pháp thúc đẩy sản xuất ethanol nhiên liệu bền vững” mới đây, Hiệp hội Sắn Việt Nam cho biết, với sản lượng sắn hàng năm khoảng gần 10 triệu tấn củ tươi, trong đó tiêu dùng trực tiếp và sử dụng cho chế biến thức ăn chăn nuôi khoảng 1,5 triệu tấn, chế biến tinh bột sắn 4,5 triệu tấn, còn lại 4 triệu tấn chủ yếu xuất khẩu và một phần để sản xuất ethanol.

Hiện ở Việt Nam có 7 nhà máy sản xuất cồn sinh học với tổng công suất thiết kế 635 triệu lít/năm. Tới đây, nếu toàn bộ 7 nhà máy sản xuất ethanol hoạt động hết công suất thì sẽ không có đủ nguyên liệu sắn cho các nhà máy. Chưa kể, nếu các dự án đầu tư được triển khai đúng tiến độ, đến năm 2015, cả nước sẽ có 13 nhà máy sản xuất ethanol nhiên liệu thì nhu cầu sử dụng sắn sẽ còn tăng lên tới hàng triệu tấn nữa.

Ông Đào Minh Hường- Giám đốc Sở NNPTNT Quảng Ngãi cho biết, hiện diện tích sắn ở Quảng Ngãi đã giảm đáng kể, chỉ còn khoảng 18.000ha, năng suất nhiều vùng chỉ khoảng 17-18 tấn/ha, thậm chí ở miền núi chỉ 11 tấn/ha. Thiếu nguyên liệu sắn đang là một trong những thách thức “nhãn tiền” đối với nhà máy sản xuất nguyên liệu ethanol sinh học. “Nếu doanh nghiệp không đồng hành cùng nhà nông, không ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm, chắc chắn diện tích sắn sẽ tiếp tục giảm”- ông Hường nhận định.

Một trong những khó khăn hiện nay là năng suất sắn bình quân của Việt Nam rất thấp, chỉ đạt 17 tấn/ha, tương đương 60% so với Thái Lan và 80% năng suất bình quân của khu vực châu Á. Do vậy, nếu không có đầu tư nghiên cứu, phát triển các giống sắn mới cho năng suất cao, quy trình canh tác phù hợp để nâng cao sản lượng sắn, không phải mở rộng diện tích thì nguy cơ “đói” sắn không còn xa nữa.

Ông Vũ Kiên Chỉnh- Giám đốc Nhà máy Ethnol Đồng Nai nêu thực tế: Không những năng suất thấp, mà giá sắn của ta cũng rất bấp bênh, không tạo ra được mối quan hệ cộng sinh giữa doanh nghiệp và người nông dân. Giá sắn nhập thường thấp hơn so với giá sắn trong nước bởi sắn của các nước cho năng suất cao nên bán rẻ, còn sắn Việt Nam năng suất thấp phải bán giá cao mới có lãi.

Bởi thế, cái vòng luẩn quẩn hiện nay là mua sắn giá cao thì nhà máy ethanol chết, không cạnh tranh được mà mua sắn giá thấp thì nông dân “chết”, họ sẽ bỏ trồng sắn hoặc đem bán sắn cho Trung Quốc. Tại Trung Quốc, nhà máy sản xuất 1 tấn ethanol được Nhà nước hỗ trợ 200USD, trong khi các nhà máy ethanol của Việt Nam chưa được hỗ trợ gì...

Cần cơ chế cho nông dân

Bài toán đặt ra ở đây chính là phải quy hoạch các vùng nguyên liệu sắn có năng suất cao, giá thành hạ để doanh nghiệp và nông dân đều có lãi. Trong kế hoạch 5 năm (2011-2015), Bộ NNPTNT đã đưa ra chủ trương giảm diện tích trồng và nâng cao năng suất sắn. Diện tích sắn thì có giảm nhưng năng suất sắn giai đoạn này thực tế chỉ đạt 16-17 tấn/ha so với 19 tấn/ha theo kế hoạch.

Tây Ninh, Gia Lai, Bình Phước, Phú Thọ… là những vùng trồng sắn với diện tích lớn trên cả nước nhưng đều chưa theo kế hoạch cụ thể và chưa được Nhà nước bảo hộ. Sắn lát khô hiện vẫn đang chủ yếu được xuất khẩu với số lượng khá lớn sang Trung Quốc và Thái Lan mà không có sự hạn chế nào cả. Do vậy, tới đây sản xuất xăng sinh học trong nước tăng lên sẽ rất dễ dẫn đến tình trạng các doanh nghiệp trong nước tranh mua, tranh bán nguyên liệu sắn.

Các chuyên gia cho rằng, để nông dân yên tâm canh tác sắn, Nhà nước cần có cơ chế tín dụng cho nông dân để họ yên tâm sản xuất, tránh các rủi ro từ thương lái ép giá. Hiện Bộ Công Thương và Bộ NNPTNT đang hoàn thiện văn bản đề nghị Chính phủ cho xây dựng chính sách hỗ trợ cho nông dân trồng sắn để giảm sức ép cạnh tranh nguyên liệu.

Trong đó, đề xuất Chính phủ cho xây dựng mô hình thí điểm chuỗi liên kết, tạo sự gắn kết hữu cơ giữa người dân trồng sắn và nhà máy sản xuất ethanol… Theo ông Đoàn Xuân Hòa- Phó Cục trưởng Cục Chế biến nông lâm thủy sản và Nghề muối (Bộ NNPTNT), Bộ sẽ đề xuất Chính phủ xây dựng các mô hình liên kết giữa nhà nông và đơn vị sản xuất ethanol, ban hành chính sách giúp cho các nhà máy tiêu thụ các sản phẩm theo lộ trình của Chính phủ. Đặc biệt, Bộ cũng đề xuất Chính phủ có chính sách bổ sung nhiên liệu từ ngành mía đường cho ethanol, với mong muốn tạo dựng ngành nhiên liệu ethanol bền vững.

Thực tế, thời gian qua, các đơn vị thuộc Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam đã tích cực triển khai các dự án vùng nguyên liệu để chuẩn bị cho sản xuất nhiên liệu sinh học. Lãnh đạo Công ty cổ phần Nhiên liệu sinh học Dầu khí Miền Trung cho biết, năm 2014 sẽ phối hợp huyện Bình Sơn và Sở NNPTNT Quảng Ngãi triển khai thí điểm phát triển vùng sắn nguyên liệu giai đoạn 1 khoảng 1.400ha trên địa bàn 17 xã trong vùng quy hoạch thuộc huyện Bình Sơn để cung cấp cho Nhà máy Bio-Ethanol Dung Quất.

Chỉ tính riêng huyện Bình Sơn - nơi có Nhà máy Bio-Ethanol Dung Quất đã quy hoạch vùng nguyên liệu sắn 2.200ha. Theo giá hiện nay, với sản lượng sắn như trên sẽ tạo ra dòng tiền khoảng 1.000 tỷ đồng, tạo ra thị trường tiêu thụ lớn và ổn định đối với cây sắn là tiền đề quan trọng thúc đẩy sản xuất nông nghiệp, góp phần thúc đẩy phát triển khu vực nông thôn, miền núi.