Thiên truyện về người nghệ sĩ 80 tuổi kéo đàn bên hồ Tam Bạc

Mặc cho dòng đời náo nhiệt xung quanh, người nghệ sĩ già thả hồn vào tiếng đàn, gợi lên giai điệu da diết về quê hương, về đạo hiếu làm người. Có không ít thanh niên nép xe bên vỉa hè say mê tận hưởng tiếng nhạc, không để ý rằng đã mấy lần đèn giao thông chuyển đỏ lại sang xanh…

Bạn tôi - nhà thơ Phạm Ngà kể cho tôi nghe về cuộc đời như cuốn tiểu thuyết buồn của nghệ sĩ Đỗ Bá Lý. Cụ Lý là con út trong một gia đình có 4 anh em trai. Từ nhỏ, cụ được tạo mọi điều kiện theo học violin từ ông thầy người Campuchia tên là Chây Sa Khôn. Nhưng rồi cha mất do bệnh tật, ba anh trai cùng thiệt mạng trong một trận bom của giặc Pháp. Hôm ấy, Đỗ Bá Lý và mẹ về quê thăm ông bà ngoại nên thoát nạn. Bà mẹ quyết tâm thực hiện tâm nguyện của chồng, cho con học đàn đến nơi đến chốn.

Khi cụ 16 tuổi, thầy dạy violin phải về nước. May mắn, Đỗ Bá Lý được ông Trưởng đoàn nghệ thuật kịch nói Hải Dương, phát hiện khả năng chơi đàn nên được nhận về đoàn, chính thức ăn lương "biên chế" Nhà nước, đi biểu diễn phục vụ nhân dân, bộ đội ở nhiều tỉnh thành phía Bắc. Cụ xây dựng gia đình, sinh hạ được 2 trai, 1 gái. Cuộc sống mưu sinh vất vả, song vì các con, vợ chồng người nghệ sĩ động viên nhau bươn chải đủ nghề, kể cả rửa bát thuê cho các hàng phở. Những tưởng cuộc sống bình yên trôi qua, ai ngờ cả ba người con của cụ lần lượt bỏ bố mẹ ra đi. Vợ cụ không vượt qua được nỗi đau mất con, sinh bệnh, rồi về với tiên tổ. Cụ trắng tay, không nhà cửa, không gia đình.

Mãi đến năm 1989, bà Lâm Thị Hải, trú tại quận Lê Chân, cảm tiếng đàn của cụ Lý, lại thương người nghệ sĩ lang thang không nhà cửa mà đến với Đỗ Bá Lý. Đôi vợ chồng già thuê ngôi nhà cấp 4 kế bên chợ Sắt vừa để ở, vừa bán quà sáng sinh sống qua ngày, nhưng định mệnh cuộc đời vẫn không buông tha cho họ. Năm 2002, cụ Lý bị ung thư dạ dày, phải lên bệnh viện Xanh Pôn Hà Nội điều trị hàng tháng trời. Ở nhà, bà Hải phải chạy vạy gom từng đồng gửi lên cho cụ chữa bệnh. Bệnh chưa khỏi hẳn, thương vợ vất vả, cụ xin bệnh viện cho về. Năm 2013, bà Hải bị tai nạn gãy chân, phải phẫu thuật và điều trị tại bệnh viện Việt Tiệp Hải Phòng ròng rã 3 tháng trời. Gia cảnh túng quẫn, đến tháng không có tiền trả cho chủ nhà trọ, vợ chồng ông bị đuổi ra khỏi nhà.

Tính kế sinh nhai, hàng ngày cụ mang cây đàn violin cũ kỹ của mình ra khu vực hồ Tam Bạc, chợ Sắt và những con phố chính trong thành phố chơi những bản nhạc cổ điển, dân ca… Thấy cụ già ngót nghét 80 tuổi cần mẫn phục vụ khách vãng lai, người qua đường rủ lòng thương cảm, ít nhiều đều biếu tiền cụ.

Mang tiếng đàn làm vui lòng người

Cụ tâm sự: Tôi không nghĩ đến tuổi này còn làm được điều đó. Bởi lẽ hàng ngày lê bước hàng chục cây số, hành trang đồ nghề trên vai nặng hơn 10kg. Hơn nữa tuổi già, chân tay cứng hết, không còn đủ linh hoạt để chơi cây đàn “quý tộc” này. Tôi tự nhủ, mình nghèo nhưng không đi ăn xin, mình phải kiếm tiền chữa bệnh cho vợ. Hai vợ chồng già không thể nhìn nhau mà chết. Đi dần thành quen. Bây giờ tôi thấy chân tay như khỏe ra. Kiếm tiền bằng chính sức lao động của mình, tôi mừng lắm. Cả cuộc đời tôi chưa có một ngày hưởng trọn niềm vui, đã quen cái cảnh được bữa sớm lo bữa tối. Trời cho tôi sức khỏe, tôi vẫn làm được, vẫn có thể mang tiếng đàn làm vui lòng người”.

Biết được hoàn cảnh khó khăn của cụ Lý, nhóm tình nguyện “Trái tim kết nối” và nhóm “Thiền nguyện niềm tin”, những tổ chức nhân đạo Hải Phòng đã có sự chia sẻ, giúp cụ ổn định cuộc sống. Đầu tháng 4-2014, lớp học đàn violin tại câu lạc bộ thanh thiếu niên quận Ngô Quyền đã mời cụ Lý trực tiếp giảng dạy. Đây là một hoạt động mang ý nghĩa nhân văn, vừa giúp các học viên có được người thầy tâm huyết, mặt khác học phí do học viên đóng góp, góp phần cải thiện cuộc sống cho vợ chồng cụ Lý. Ban ngày cụ là một lão nghệ sĩ đường phố, buổi tối cụ là một thầy giáo cần mẫn, say mê truyền dạy cho lớp trẻ. Cụ tâm sự: “Sau này yếu đi, không chơi được violin nữa, tôi hy vọng các cháu sẽ là lớp kế cận, phát huy cái hay, cái đẹp của loại nhạc cụ này. Bởi lẽ violin khó chơi và rất kén người chơi. Ngoài việc có tài, phải có tâm huyết mới chơi được”.

Những “nghệ sĩ đường phố" ở các nước phương Tây giàu có như Pháp, Ý, Tây Ban Nha, Mỹ… nhiều hơn ở ta. Họ biểu diễn phục vụ khách du lịch, trước hết là để giới thiệu nét văn hóa độc đáo đất nước mình, đương nhiên cũng là kiếm chút tiền thù lao để trang trải cuộc sống.

Cụ Lý ở Hải Phòng, hay các nghệ sĩ khác ta bắt gặp trên đường phố Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Đà Lạt… cũng tương tự. Quan trọng là cần có thái độ thông cảm, trân trọng để giúp họ phát huy khả năng của mình, thậm chí “truyền” nghề cho người khác. Việc làm của tổ chức thiện nguyện ở Hải Phòng là một mô hình hay đáng nhân rộng.