Tìm sách hay không dễ
Khoảng cách quá xa
Trong khuôn khổ Ngày Sách Việt Nam lần thứ II- 2015, Lễ trao giải thưởng sách Việt Nam lần thứ 10 – 2014 sẽ được Hội Xuất bản Việt Nam trao vào ngày 18 - 4 tại Hà Nội. Điều mừng là qua 10 mùa tổ chức, số lượng các NXB và các đơn vị xuất bản dự Giải thưởng sách Việt Nam (trong đó có giải thưởng sách hay và sách đẹp) ngày càng tăng. Theo thông tin từ Ban tổ chức, ở lần trao giải thứ 10 này, có 44 NXB tham gia, với tổng số sách dự giải là 479 cuốn. So với những mùa giải trước đó, năm 2014, số lượng NXB tham gia giải ở mức cao nhất trong những năm qua: 44/63 NXB hiện nay.
Đã qua 10 mùa giải, nhưng sự tác động của giải thưởng tới cả người trong nghề và xã hội vẫn chưa thực sự hiệu quả. Chúng tôi đã khảo sát ở những nhóm đối tượng bạn đọc khác nhau. Nhiều người cho hay họ không biết thông tin về các giải thưởng sách được trao hàng năm, trong đó có Giải thưởng sách của Hội Xuất bản VN.
Cụ thể, rất nhiều cuốn sách được trao giải vàng, giải bạc lại không phải là những cuốn có tính thị trường. Dù ông Nguyễn Kiểm, Phó Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam khẳng định việc chấm giải là hết sức khách quan, sách do NXB tuyển gửi lên Hội - những tác phẩm được đánh giá là có chất lượng của đơn vị. Tiếp đó, có một hội đồng uy tín gồm các nhà văn và các giáo sư nổi tiếng tham gia chấm giải thưởng sách của Hội, nên sách được giải đương nhiên phải chất lượng.
Sách hay được trao ở nhiều thể loại cho các các tuyển tập, tổng tập, từ điển… nhìn thì hoành tráng vậy, song thực tế lại không hướng đến số đông công chúng. Theo BTV Nguyễn Trương Quý (NXB Trẻ), điều đó phản ánh một sự "lệch pha” giữa giải thưởng và xu hướng đọc. Giải thưởng sách không phản ánh được xu hướng đọc ngày nay. Độc giả ngày nay có nhiều lựa chọn, họ đọc những thứ họ cần. Mà độc giả lại là yếu tố quyết định thành bại của sách.
Đối chiếu với tiêu chí của giải thưởng sách nói trên: chủ yếu nhằm tôn vinh người làm sách, thì sự lệch pha giữa giải thưởng và nhu cầu của độc giả âu cũng là điều dễ hiểu. Bởi thực chất lâu nay sách hay mới được nhìn ở một phía người làm ra sách.
Qua tìm hiểu, chúng tôi được biết, một số NXB không mặn mà, hoặc gửi sách tham dự giải một cách miễn cưỡng, gửi đi cho có… Cùng với đó, các đơn vị làm sách tư nhân cũng chưa mặn mà. Lý giải điều này, ông Nguyễn Kiểm cho biết: "Nguyên nhân có thể là do người làm sách ở ta chưa coi trọng và cũng chưa quen với các hoạt động xúc tiến thương mại như tham dự giải thưởng, hội chợ sách”.
Xin đơn cử, ở Giải thưởng Sách năm 2013, các NXB Công an nhân dân, NXB Văn hóa - dân tộc và NXB Thanh niên không tham gia. Tại sao vậy? Ban tổ chức cho hay, các NXB này không tham gia vì họ không có sách hay…
Ông Nguyễn Kiểm cũng cho hay, những NXB năm trước không tham dự thì năm nay đã góp mặt đầy đủ ở Giải thưởng sách 2014. Tất nhiên, khi trao đổi cùng chúng tôi, những NXB đều "né” khi đánh giá về chất lượng giải thưởng sách được trao hàng năm.
Người đọc lựa sách để vinh danh
Nếu coi giải thưởng Sách Việt Nam của Hội Xuất bản VN là giải thưởng công lập (Thủ tướng Chính phủ giao cho Hội Xuất bản Việt Nam tổ chức), thì Giải thưởng Sách hay với thông điệp "Sách và khai minh” do IRED tổ chức- được trao thường niên từ năm 2007 chính là giải thưởng sách "dân lập” có qui mô lớn.
Đây là giải thưởng do học giả và độc giả bình chọn. Giải thưởng Sách hay cũng được trao ở các hạng mục: Nghiên cứu, Giáo dục, Kinh tế, Quản trị, Thiếu nhi, Văn học, Phát hiện mới. Đặc biệt là hạng mục "Phát hiện mới” do Hội đồng giám khảo xét chọn có tiêu chí lựa chọn những tác phẩm thuộc tất cả các lĩnh vực, ra đời chưa lâu (được xuất bản trong vòng 5 năm trở lại đây), mang tính mới mẻ, đột phá, đại diện cho những xu hướng đọc sách, viết sách, làm sách tiến bộ.
Mặc dù kết quả của giải thưởng được lựa chọn từ học giả và độc giả, nhưng theo Hội đồng giám khảo, yếu tố "nhân dân” ở vòng đề cử lại vô cùng quan trọng với Giải thưởng Sách hay. Bởi thực tế, dù các chuyên gia, thành viên hội đồng đọc nhiều sách đến đâu cũng không thể biết hết tất cả sách hay. Chính nhờ vào yếu tố "nhân dân”, giải thưởng đã và sẽ có thêm nhiều cái nhìn và phát hiện, ngoài phát hiện của hội đồng.
Trước đó, Giải thưởng dành cho sách hay 2013 của IRED có cả những cuốn tinh hoa nằm trong diện sách cũ… Trong số đó, có những cuốn sách từng nhận được nhiều quan điểm khen chê trái chiều, hoặc từng nhận những giải thưởng sách ở trong và ngoài nước. Đơn cử như cuốn sách dịch "Tô-tô-chan - cô bé bên cửa sổ” của một tác giả người Nhật.
Giải thưởng sách "dân lập” này cho dù vẫn vấp phải những ý kiến trái chiều ở mỗi mùa trao giải, nhưng thiết nghĩ việc phát hiện một cuốn sách… cũ, thậm chí rất cũ trao giải để đánh thức văn hóa đọc cũng là một việc đáng làm. Hơn thế, việc có một giải thưởng "dân lập” về sách được trao trong lúc văn hóa đọc đang trước nguy cơ mai một cũng là một hình thức góp phần vào việc tôn vinh sách và đánh thức văn hóa đọc.
