Chuyện giờ mới kể về tác giả ca khúc nổi tiếng "Hát mãi khúc quân hành"

Mấy năm trước, khi tuyển chọn những ca khúc cho ngày Thơ Việt Nam tại Quảng Ngãi mang tên “Trường lũy biển Đông”, tôi đã không một chút băn khoăn khi chọn “Bài ca người lính” - ca khúc nổi tiếng của nhà thơ - nhạc sĩ Diệp Minh Tuyền.

Lẽ ra, tôi còn muốn chọn thêm ca khúc “Hát mãi khúc quân hành” cũng của anh nhưng rồi sợ các nhạc sĩ khác... kiện, vì chọn những 2 bài hát của 1 tác giả trong chương trình chỉ có 6 hay 7 bài hát, nên đành thôi. Thôi mà vẫn thầm tiếc, vì cả 2 bài hát về người lính của Diệp Minh Tuyền đều quá hay.

… “Ca bài ca người lính”

Cố nhà thơ Diệp Minh Tuyền là một người vui tính, năng động và có vẻ nổi tiếng trong lĩnh vực... âm nhạc hơn cả trong thơ ca, dù anh là nhà thơ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Tôi quen Diệp Minh Tuyền từ những ngày trong chiến khu R, nhất là khi anh biên tập một bài thơ của tôi đưa vào tạp chí “Văn nghệ giải phóng”.

Cuốn tạp chí có bài thơ chưa kịp phát hành thì chính bài thơ của tôi đã làm khổ số tạp chí ấy: Nó bị một vị cấp “côi” phát hiện là “có vấn đề” và bị bóc ngay trong xưởng in. Báo hại nhà thơ Diệp Minh Tuyền - người biên tập chính của phần thơ số tạp chí ấy - phải bị năm lần bảy lượt kiểm điểm, giải trình.

Cũng vì cái “nạn” ấy mà chúng tôi trở nên quen biết sâu với nhau. Tết năm 1974, Diệp Minh Tuyền cùng vài người bạn bên Tiểu ban Văn nghệ (B2) đạp xe nửa ngày đường sang “cứ” Binh vận của tôi và ăn Tết với tôi. Đó là cái Tết thật vui. Từ trước đó, Diệp Minh Tuyền đã có thơ in nhiều ở các báo miền Bắc và có thơ phổ nhạc (Lưu Hữu Phước phổ nhạc).

Anh Tuyền cũng có cả ca khúc do chính anh sáng tác và đã phát nhiều lần trên sóng Đài Phát thanh Giải phóng, Đài Tiếng nói Việt Nam. Những nhà thơ kiêm nhạc sĩ như thế ở nước ta không có nhiều và điều lạ là tuy “đăng ký thương hiệu” là nhà thơ nhưng những ca khúc của họ lại rất phổ biến và được người nghe hâm mộ.

Sau giải phóng, người ta hay nói ở Việt Nam có 5 nhà thơ - nhạc sĩ, trong đó Diệp Minh Tuyền là 1 (4 người kia là Văn Cao, Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Trọng Tạo và Nguyễn Thụy Kha) và họ đều là những nhà thơ danh giá có những ca khúc nổi tiếng, thậm chí nổi tiếng hơn cả thơ của họ.

Có lẽ do đặc trưng dễ lan truyền dễ phổ biến của âm nhạc so với thơ, chứ cả 5 nhà thơ ấy đều có những bài thơ vượt thời gian. Tôi còn nhớ, hồi đại hội Hội Nhà văn 4, năm 1989, Diệp Minh Tuyền thuộc phái “cấp tiến” và phát biểu rất hăng hái trên diễn đàn đại hội. Sau đó, một số nhà thơ chúng tôi, trong đó có anh, được mời vào đọc thơ ở Khoa Văn Đại học Tổng hợp Hà Nội, là nơi mà anh và tôi đã từng theo học. Khi tới lượt Diệp Minh Tuyền đọc thơ, anh xin phép được... hát.

Anh đã hát rất sôi nổi bài “Đời mình là một khúc quân hành/Đời mình là bài ca chiến đấu...” do chính anh sáng tác. Có lẽ đó là một trong những lần đầu tiên bài “Hát mãi khúc quân hành” được chính tác giả của nó hát phục vụ người nghe là thanh niên, sinh viên.

Bài hát hào hùng và xúc động ấy đã được cử tọa vỗ tay hoan hô nhiệt liệt và sau đó đã trở thành bài hát gần như chính thức trong thanh niên và quân đội. Cho tới bây giờ, mỗi khi những vùng biên giới, biển đảo Tổ quốc ta đứng trước những nguy cơ bị xâm lấn, cứ nghe lời hát “Đời mình là một khúc quân hành” của Diệp Minh Tuyền là thế hệ những cựu binh như chúng tôi lại rạo rực rưng rưng lên như những ngày xưa ra trận.

Mà đâu chỉ thế hệ chúng tôi, các bạn trẻ bây giờ, ai đó nói họ không để ý gì tới chính sự, tới nguy cơ tồn vong của đất nước nhưng tôi lên YouTube nghe nhạc thì thấy những bài hát như của Diệp Minh Tuyền đã được rất nhiều bạn trẻ nghe và họ thường có những comment khiến tôi cũng phải... nổi da gà vì xúc động!

“Người hát rong” của cuộc chiến tranh giải phóng

Đi vào chiến trường miền Nam từ khá sớm, ngay sau khi tốt nghiệp Khoa Ngữ văn Đại học Tổng hợp Hà Nội và được về công tác tại Viện Văn học, Diệp Minh Tuyền thuộc số những trí thức trẻ yêu nước đã là niềm tự hào của nhiều thế hệ sinh viên trường tổng hợp chúng tôi.

Là con trai một nhà giáo, một cán bộ cách mạng lão thành - ông Diệp Tư - lại có thành tích học tập tốt, nếu bình thường thì Diệp Minh Tuyền đã là nhà nghiên cứu văn học nhưng anh đã dứt khoát xung phong đi chiến trường. Rồi anh trở thành một nhà thơ - nhạc sĩ, một “người hát rong” của cuộc chiến tranh giải phóng.

Đó là cách lựa chọn phổ biến của thế hệ thanh niên ngày đó, một cách lựa chọn có thể làm ngỡ ngàng nhiều người đang sống bây giờ. Nhưng khi Tổ quốc lâm nguy thì đó là cách lựa chọn bình thường và hợp lẽ nhất - cách lựa chọn của những người sống vì lý tưởng yêu nước. Chính vì thế mà ca khúc “Hát mãi khúc quân hành”, cũng như ca khúc “Bài ca người lính” của Diệp Minh Tuyền đã thành những ca khúc vượt thời gian mà mỗi thế hệ, dù không cầm súng, vẫn có thể say sưa hát.

Tôi tin chắc rằng dù mai sau có bao nhiêu bài hát sẽ rơi vào quên lãng thì 2 bài hát của Diệp Minh Tuyền “Hát mãi khúc quân hành” và “Bài ca người lính” vẫn sẽ được hát vang bởi nhiều thế hệ. Nhất là mỗi khi đất nước phải đối mặt với nguy cơ ngoại xâm. Mới đây, tôi rất vui khi nghe tin TP HCM đã quyết định đặt tên Diệp Minh Tuyền một đường phố.

Dù anh đã mất đã lâu (sinh 1941, mất 1997) nhưng đây là sự khẳng định của thành phố mang tên Bác Hồ về sự đóng góp cho văn học nghệ thuật của một người kháng chiến cũ: nhà thơ - nhạc sĩ Diệp Minh Tuyền.