O Nhị của nhà thơ Phạm Tiến Duật ngày ấy - bây giờ…

Cô gái “Thạch Nhọn’’ ở Thạch Kim

 “Mua chi rứa chú?”, chưa kịp chào người tôi định tìm thì từ “gian hàng” ấy đã có tiếng đon đả mời chào như thế. Cô thanh niên xung phong ngày ấy giờ đã là một “cụ già” ở độ tuổi 70. Tôi vẫn nhận ra những gì nhà thơ Phạm Tiến Duật đã tả trên cái gương mặt khắc khổ bây giờ: ánh mắt sáng, nụ cười giòn đáo để. 

Cô gái "Thạch Nhọn'' của nhà thơ Phạm Tiến Duật ngày ấy - bây giờ mắt o buồn vời vợi hướng xa xăm phía biển như còn chờ đợi điều gì

Cô tên là Lê Thị Nhị (SN 1946), người dân Thạch Kim vẫn gọi là o Nhị. O Nhị bảo rằng, có lẽ cả đời o sẽ gắn với cái gò nổi này. Ngày xưa, mẹ o Nhị cũng đã bán ở đây. “O là con út trong một gia đình 5 chị em, khi o được 1 tuổi, cha o đi vận tải ở Thanh Hóa thì bị địch bắn chết. Qua cơn đói năm 1945, ba anh chị trước o đều không qua được, chỉ có o và người chị đầu là thoát. Và để con không bị “ma đói” bắt đi, mẹ o tay thúng tay mẹt ra gò này mưu sinh” - O Nhị nói, như một dòng trích ngang đầy ám ảnh.

Gò Thạch Kim là một bãi cát nhô ra biển, giờ người dân cũng gọi nó là gò… Thạch Nhọn, bởi thứ nhất là nó… nhọn thật, thứ nhì là nơi đó có cô gái Thạch Nhọn một thời vẫn đi đi về về. Buổi sáng, đây là một cái chợ nổi. Thuyền bè đi khơi về, cá và hải sản tấp nập được chuyển lên bờ. Người dân đổ xô tới đây buôn bán. Người buôn bán lớn, mua rất nhiều cá và hải sản chuyển lên tỉnh; kẻ buôn bán nhỏ thì điếu thuốc, bánh trái, gói kẹo, chai nước khoáng điểm tâm kiểu bà Tú Xương ngày nào “eo sèo mặt nước buổi đò đông”. Người mà tôi muốn tìm, thuộc diện buôn bán thứ hai.

O Nhị nhớ lại hoàn cảnh tình cờ để mình trở thành nguyên mẫu trong bài thơ của cố nhà thơ Phạm Tiến Duật: “Đó là một tối năm 1968, O mặc áo trắng đang lúi cúi dẫn đường cho xe tải từ chiến trường ra vượt tránh hố bom. Đường đang tắc, xe chưa qua được. Thấy những nữ thanh niên xung phong vừa lấp hố bom vừa hát, một chú bộ đội cao ráo, đẹp trai, mũi cao như Tây nhảy từ trên xe xuống hỏi chuyện làm quen. Hỏi quê o ở mô (đâu), o bảo: “Quê em ở Thạch... Nhọn!”. Chú bộ đội lái xe ấy lại thắc mắc: “Thạch Nhọn là đâu, tên lạ quá chưa nghe bao giờ?”. O đấm lưng đồng đội cười: “Bên cạnh Thạch Bằng thì phải là Thạch Nhọn, tức là Thạch Kim đó, Kim nào mà không Nhọn! Răng mà chú hỏi nhiều rứa?”.

Sự việc tình cờ với o Nhị chỉ xảy ra có vậy nhưng nhà thơ Phạm Tiến Duật thì đã có thơ. Bốn tháng sau khi bài thơ Gửi em, cô thanh niên xung phong của Phạm Tiến Duật xuất hiện trên báo và tiếp tục đi vào lòng một thế hệ thanh niên thì o Nhị lại gặp rắc rối vì một câu nói đùa. O Nhị kể: “Lúc nói đùa như thế o đâu biết chú ấy (Phạm Tiến Duật) là nhà thơ, nhà báo chi mô. Sau vì bài thơ mà o bị đơn vị kêu lên khiển trách vì cái tội nói... dối, dám lừa bộ đội. Cái thời nớ nó rứa”.

Suốt thời chiến tranh chống Mỹ, mấy mẹ con o buôn bán ở gò. Năm 1965, địch ném bom miền Bắc. Hà Tĩnh, mà đặc biệt là ngã ba Đồng Lộc là một túi  bom của Bắc miền Trung. 1 năm sau, theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, o Nhị và bạn bè lên đường, người đi bộ đội vào các chiến trường, người vào thanh niên xung phong đến với những trọng điểm bị địch bắn phá ác liệt, để bảo vệ những tuyến giao thông nối từng phút lộ trình Bắc -Nam. O Nhị vào ngã ba Đồng Lộc, thuộc quân số của C4- Tổng đội TNXP 55 khi o tròn 20 tuổi.

Cô thanh niên xung phong ngày ấy bây giờ ra sao?

Hoàn thành nhiệm vụ, o Nhị về với mẹ, hai mẹ con lại gồng gồng gánh gánh bên cái gò nổi này. Đôi lúc mẹ giục: “Con ơi, con đi lấy chồng đi!”, o Nhị chỉ biết nhìn xa ra biển: “Người ta thương con thì con không thương, mà người con thương thì… mẹ cứ từ từ cho con, mẹ nhá”. Mẹ ôm lấy con gái mà khóc. Để rồi cứ thế, khi mẹ mất, con gái đã gần 70 tuổi vẫn là con gái của mẹ mà chưa phải là dâu con gì của ai. “Nghĩ mà thương mẹ đứt ruột. Mẹ định chết nhiều lần để con gái không phải vướng bận gì để đi lấy chồng, đến phút cuối mẹ vẫn ân hận. O nói với mẹ rằng số con vậy con chấp nhận, con đã có xã hội quan tâm rồi mẹ hãy cứ bình thản mà ra đi…”.

ô thanh niên xung phong bây giờ với “gian hàng” nhỏ bên chợ gò Thạch Kim

“Năm 2002, Mẹ mất, tròn mười năm sau (năm 2012) chị gái cũng bỏ tôi mà đi” -  o Nhị gồng gánh một mình. Thời gian mẹ còn sống, ngày nào o cũng gánh giúp mẹ sau đó về trông con gà, con lợn nhưng bây giờ, thời gian từ 4 giờ sáng đến 11 giờ trưa của o gần như khép kín ở đây. Có gì nhiều đâu, mấy gói kẹo, gói thuốc, chai rượu và lỉnh kỉnh vài đồ khác như gói dầu gội, bịch sữa cho trẻ con thế nhưng o Nhị phải gánh ra đây từ khi 4 giờ sáng. “Trông rứa nhưng mà nặng, so với thời con gái thì không là chi cả, bom nặng cả tạ o còn vác được nói chi là mấy cái ni, nhưng càng ngày lại càng thấy nặng rồi chú ạ”- o Nhị tâm sự. Thu nhập của gánh hàng ngồi từ tờ mờ sáng đến trưa vậy cũng chỉ 10, cao nhất là 15 ngàn đồng, phụ thêm với tiền trợ cấp thương binh 218 ngàn đồng/tháng cũng cố cho vừa đủ tiêu pha hàng tháng ở cái vùng đất “bán hải địa” này.

Cuộc đời o Nhị cứ thế trôi đi. Một đôi lần, có những nhà báo tìm về. Từ tấm lòng cảm thông yêu mến của bạn đọc khắp nơi, ngôi nhà xiêu vẹo của mẹ con o Nhị được thay bằng nhà xây lợp ngói với diện tích hơn 10 m2. Nhưng hiện nay căn nhà đã có dấu hiệu dột nát, mong muốn của o là có một ngôi nhà nhỏ làm chốn nương thân lúc về già. Năm 2000, nhà thơ Phạm Tiến Duật có gọi điện mời cô gái Thạch... Nhọn ra Hà Nội thăm chơi nhưng o Nhị không đi được. Cho đến năm 2005 khi nghe tin nhà thơ ốm nặng, o đã ra thăm ông bên giường bệnh, ngày ông mất, o cũng có mặt ở lễ viếng. Và mỗi năm, vào ngày giỗ của nhà thơ, o vẫn khăn gói quả mướp ra Hà Nội thắp hương. Đôi lần có những đoàn làm phim tài liệu Ngã ba Đồng Lộc của đài VTV tìm về mời o làm cố vấn, o Nhị hăng hái nhận lời vì đó là niềm vui và cũng là để bớt nhớ bao đồng đội đã ngã xuống.

Ông Trần Đình Bé, Phó Chủ tịch UBND xã Thạch Kim cho biết: mặc dù bà Nhị không được hưởng chế độ chính sách của nhà nước nhưng hiện tại cuộc sống của bà cũng không vất vả lắm. Vì bà được người dân trong vùng yêu mến nên mỗi khi ngư dân đánh cá về họ thường biếu bà con cá, con tôm. Và ở cái xóm chợ gò bé xíu ấy, người ta luôn ưu tiên mua hàng của bà trước…”

Ngày thường, để quên hết sự cô độc và tuổi già đang đến, người đàn bà ấy, cô thanh niên xung phong, “nàng thơ” của ngày nào lại ngồi bên bậu cửa ngó xa xăm ra cửa biển, mà không biết mình đang chờ đợi điều gì!.