Góp ý sửa đổi hiến pháp 1992: Tìm “cơ chế bảo hiến” phù hợp

Song, nếu nghiên cứu phân tích kỹ về lý luận và thực tiễn thì “cơ chế bảo hiến” này còn nhiều hạn chế, khiếm khuyết nên chưa đem lại kết quả mong muốn...

Tránh đùn đẩy trách nhiệm

Khác với nhiều nước trên thế giới, bảo hiến ở nước ta không được giao cho một cơ quan chuyên trách có chức năng bảo vệ Hiến pháp hoặc giao cho tòa án tư pháp mà giao cho nhiều cơ quan nhà nước, nhiều người giữ những chức vụ nhất định.

Một hội thảo góp ý sửa đổi Hiến pháp 1992.

Theo các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành thì mọi công dân, đại biểu HĐND, đại biểu Quốc hội và tất cả cán bộ, viên chức của Nhà nước đều có quyền đề nghị, kiến nghị với cơ quan nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong bộ máy nhà nước xem xét, xử lý những hành vi, văn bản quy phạm pháp luật có dấu hiệu trái Hiến pháp. Các cơ quan nhà nước, những cán bộ có thẩm quyền trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được pháp luật quy định có quyền xem xét, giải quyết những khiếu nại của công dân, những đề nghị của cấp dưới về hành vi trái Hiến pháp bằng việc ra quyết định đình chỉ hoặc tạm đình chỉ thi hành để trình Quốc hội xem xét quyết định.

Ở nước ta, chỉ có Quốc hội mới có quyền bãi bỏ các văn bản của Chủ tịch nước, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH), Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, TANDTC và Viện KSNDTC trái với hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội. Đây là những trường hợp phát hiện được hành vi trái Hiến pháp đã xảy ra hay văn bản pháp luật trái Hiến pháp đang có hiệu lực thi hành. Còn đối với các dự án luật, pháp lệnh, trước khi trình Quốc hội, UBTVQH thông qua thì Ủy ban Pháp luật có trách nhiệm bảo đảm tính hợp hiến của những dự án đó…

Như vậy, xét về văn bản pháp luật, có thể thấy đã có những quy định khá đầy đủ và chi tiết về một thiết chế tạm gọi là “cơ chế bảo hiến” ở nước ta. Song, nếu nghiên cứu phân tích kỹ về lý luận và thực tiễn thì “cơ chế bảo hiến” này còn nhiều hạn chế, khiếm khuyết nên chưa đem lại kết quả mong muốn. Chẳng hạn như việc bảo vệ Hiến pháp được giao cho nhiều cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền thực hiện dẫn đến tình trạng đùn đẩy trách nhiệm, tránh né, làm cho hoạt động bảo vệ Hiến pháp đạt kết quả thấp.

Chọn mô hình tối ưu

Qua nghiên cứu sơ bộ các mô hình cơ quan bảo hiến ở một số nước, có thể thấy mô hình cơ quan bảo hiến châu Âu – tức là thành lập Tòa án Hiến pháp để bảo vệ Hiến pháp là tối ưu. Tòa án Hiến pháp có những quyền hạn như: Giám sát tính hợp hiến của các đạo luật, điều ước quốc tế và văn bản quy phạm pháp luật khác; giải thích Hiến pháp; giải quyết khiếu nại đối với văn bản, hành vi vi phạm Hiến pháp của cơ quan nhà nước, cá nhân có thẩm quyền; giải quyết tranh chấp về thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước ở trung ương với nhau; giữa các cơ quan nhà nước ở trung ương với các cơ quan địa phương.

Đặc biệt, Tòa án Hiến pháp có quyền giải quyết tranh chấp trong các cuộc bầu cử và trưng cầu ý dân; xem xét các vấn đề liên quan đến việc miễn nhiệm nghị sĩ và cách chức các quan chức cấp cao của Nhà nước; tham gia luận tội các quan chức cấp cao của Nhà nước…

Tuy vậy, nếu thành lập cơ quan chuyên trách bảo hiến thì Quốc hội có phải là cơ quan duy nhất có quyền lập hiến, là cơ quan có quyền hủy bỏ văn bản quy phạm pháp luật vi hiến hay không? Quốc hội có còn quyền tự giám sát tính hợp hiến đối với những luật, nghị quyết của mình nữa hay không? Có quyền thực hiện quyền giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của Nhà nước nữa hay không? Và nếu câu trả lời là không thì phải xem xét, sửa đổi, bổ sung nhiều điều của Hiến pháp năm 1992 về nhiệm vụ, quyền hạn của cả hệ thống cơ quan nhà nước…

TS Vũ Đức Khiển - nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Quốc hội

(* Tít chính và các tít phụ trong bài do NTNN đặt)