Hơn nghìn ngày gian nan của gói 30.000 tỷ

Đầu năm 2013, giữa lúc thị trường bất động sản đang ở đáy của cuộc khủng hoảng kéo dài từ giữa năm 2011, Nghị quyết 02 của Chính phủ được ban hành, trong đó có một số giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn cho thị trường bất động sản, giải quyết nợ xấu.

Với mục tiêu đó, Nghị quyết đã yêu cầu Ngân hàng Nhà nước chỉ đạo các ngân hàng thương mại Nhà nước dành một lượng vốn hợp lý cho một số đối tượng được vay để thuê, thuê mua nhà ở xã hội, cũng như nhà thương mại. Văn bản này được ban hành khiến người mua cũng như doanh nghiệp trên thị trường kỳ vọng sẽ trở thành biện pháp kích cầu hiệu quả, giải quyết được hàng trăm nghìn tỷ đồng tồn kho bất động sản và trở thành chiếc phanh để hãm đà lao dốc của giá nhà đất.  

70% ngân sách gói hỗ trợ được dành cho những người thuê, mua, thuê mua nhà ở xã hội và thuê mua nhà ở thương mại có diện tích nhỏ hơn 70 m2 và giá bán dưới 15 triệu đồng mỗi m2. Thời hạn vay tối đa là 10 năm. Doanh nghiệp là chủ đầu tư dự án nhà ở xã hội, doanh nghiệp nhà thương mại chuyển đổi sang nhà ở xã hội cũng thuộc diện vay ưu đãi với tối đa 30% còn lại của gói 30.000 tỷ đồng. 

Việc giải ngân gói 30.000 tỷ đồng trong thời gian đầu diễn ra khá ì ạch. Ảnh minh họa: NT

Chính thức được tung ta thị trường từ tháng 6/2013 với rất nhiều kỳ vọng từ phía người dân cũng như cơ quan quản lý, song gói tín dụng đã nhiều lần phải điều chỉnh từ điều kiện, đối tượng vay vốn, lãi suất cho đến các thủ tục xác nhận...  

Liên quan đến đối tượng cho vay, khi mới được tung ra thị trường, chỉ hoạt động thuê, thuê mua của những người thu nhập thấp, cán bộ công chức, viên chức, lực lượng vũ trang mới được vay vốn từ gói 30.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, khái niệm thế nào là người có thu nhập thấp chưa được nêu rõ, khiến chính quyền các địa phương đều khá dè dặt trong việc xác nhận cho những người có nhu cầu.

Do đó, người dân nhiều lần lên tiếng về việc gặp không ít khó khăn trong các thủ tục xác nhận tình trạng nhà ở, diện tích nhà, hộ khẩu từ phía chính quyền địa phương... Trong khi đó, vì sợ giải ngân sai đối tượng nên nếu không có thủ tục này thì các ngân hàng cũng rất thận trọng khi xét duyệt hồ sơ. Vì vậy, sau khoảng một năm triển khai với tốc độ ì ạch, đến giữa năm 2014, gói 30.000 tỷ đồng mới giải ngân được hơn 5%. 

Khi đó, Bộ Xây dựng đã nhiều lần gửi đề nghị tới các địa phương nhằm hỗ trợ đẩy nhanh một số khâu xác nhận, đồng thời nhận định một trong những nguyên nhân của tình trạng trên là đối tượng vay vốn còn quá hẹp. Để tháo gỡ, cơ quan này đã đề xuất Chính phủ mở rộng đối tượng cho vay tới người đầu tư nhà ở xã hội cho thuê, thuê mua và để bán cho công nhân, người lao động, học sinh, sinh viên… Các trường hợp khó khăn về nhà ở và có đất ở phù hợp với quy hoạch cũng được vay vốn ưu đãi để xây dựng. 

Ngoài ra, thời hạn trả nợ đối với khách hàng là hộ gia đình cũng được đề xuất kéo dài từ 10 năm lên 15 năm, đồng thời bổ sung thêm một số ngân hàng thương mại cổ phần tham gia cho vay gói tín dụng hỗ trợ nhà ở 30.000 tỷ đồng, thay vì chỉ có 4 nhà băng như trước đây. 

Nhờ một số điều chỉnh đó, tốc độ giải ngân của các ngân hàng đã có tín hiệu khả quan hơn khi chỉ trong nửa cuối năm 2014, con số giải ngân đã đạt hơn gấp đôi cả một năm trước đó. Tuy nhiên, sau một năm rưỡi triển khai, con số này cũng mới chỉ đạt khoảng 12%, tương đương khoảng 4.000 tỷ đồng. 

Là người đứng đầu ngành xây dựng - cơ quan được coi là tác giả của gói 30.000 tỷ đồng, Bộ trưởng Trịnh Đình Dũng đã hơn một lần bị các đại biểu chất vấn gay gắt tại các kỳ họp Quốc hội về tốc độ giải ngân chậm chạp nêu trên. 

Trong một phiên họp Thường vụ Quốc hội vào đầu năm 2014, có đại biểu từng đặt câu hỏi với người đứng đầu ngành xây dựng: “Tôi xin hỏi Bộ trưởng là gói 30.000 tỷ cho vay hỗ trợ nhà ở đâu rồi, đề nghị trả lại cho Quốc hội và Chính phủ để bố trí làm việc khác. Cơ chế chính sách gì mà dân không vay được, doanh nghiệp cũng không tiếp cận được?", vị này nói. 

Chưa kể, trong quá trình vay vốn mua nhà từ gói tín dụng nhiều người cho rằng thủ tục quá nhiêu khê hoặc vẫn xảy ra hiện tượng các doanh nghiệp lách luật để trục lợi, khiến ngân hàng giải ngân không đúng đối tượng. Có những chuyên gia từng tỏ ra rất bi quan khi nhận định chính sách này đã thất bại vì không tạo hào hứng được cho người mua nhà cũng như doanh nghiệp. 

Thực tế, tốc độ giải ngân gói hỗ trợ chỉ thực sự được cải thiện từ giai đoạn giữa năm 2015. Đến cuối năm ngoái, gói hỗ trợ đạt con số cam kết cho vay khoảng 27.000 tỷ đồng. 

Khẳng định không thiếu vốn để cho vay nhưng đại diện Ngân hàng Nhà nước cũng thừa nhận một trong những nguyên nhân của tình trạng giải ngân chậm là do sợ cho vay sai đối tượng nên rất cẩn trọng trong việc xét duyệt hồ sơ. Trong khi đó, phía Bộ Xây dựng lại cho rằng lý do chính khiến gói 30.000 tỷ khó triển khai là nguồn cung nhà ở xã hội chưa nhiều và quá trình xin thủ tục xác nhận hồ sơ tại chính quyền địa phương, xác nhận thu nhập... còn phức tạp. 

Lãi suất của gói vay cũng gây nhiều tranh cãi và không ít lần phải điều chỉnh kể từ khi chính sách có hiệu lực. Lãi suất ban đầu của các khoản vay này đến tay người dùng được cố định ở mức 6% một năm - mức khá thấp vào thời điểm ban hành chính sách. Tuy nhiên, nhiều ý kiến sau đó lại cho rằng, nếu khi mặt bằng lãi suất giảm thì mức này không còn là ưu đãi nữa. Vì vậy, theo một số chuyên gia, mức lãi nên được điều chỉnh theo năm, bằng một nửa lãi suất cho vay bình quân tại các nhà băng thương mại.

Ý kiến này nhận được sự đồng thuận lớn, nên sau khi Ngân hàng Nhà nước điều chỉnh trần lãi suất huy động giảm xuống, cuối năm 2014, lãi suất gói vay cũng giảm xuống còn 5% một năm. Tuy nhiên, gần đây, một số chuyên gia, đại diện các hiệp hội cho rằng mức lãi suất này vẫn cao và đề xuất giảm xuống còn 3-4% kèm theo những chính sách không phải trả lãi gốc cho người mua nhà trong vài năm đầu. 

Đến nay, sau gần 3 năm triển khai gói tín dụng và khi chỉ còn hơn 2 tháng nữa là "khóa sổ", đã có trên 29.000 hộ gia đình, cá nhân đã nằm trong diện được vay tiền từ gói hỗ trợ nói trên. Tuy nhiên gần đây, nhiều khách hàng vay vốn theo chương trình này đang như "ngồi trên đống lửa" khi nhận được thông báo rằng việc giải ngân nguồn vốn ưu đãi sẽ kết thúc vào ngày 1/6 tới. Các khoản tiền còn phải giải ngân sau thời điểm này (kể cả khi hợp đồng tín dụng đã ký, thậm chí giải ngân một phần trước đó) sẽ không còn được hưởng lãi suất ưu đãi.

Số liệu từ Cục Quản lý nhà và thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng) cho biết gói 30.000 tỷ đã "tiêu hết" 90% (khoảng 27.000 tỷ đồng) nhưng đây mới là con số "cam kết giải ngân". Thực tế, số tiền chi trả cho người vay và doanh nghiệp hiện mới khoảng 60% của gói 30.000 tỷ đồng. Trong số 40% còn lại, những khoảng tiền giải ngân sau 1/6 tới nhiều khả năng sẽ phải chịu lãi vay thương mại thông thường.