Điều gì xảy ra nếu Trung Quốc thua trong vụ kiện của Philippines?

Trang tin National Interests Mỹ ngày 5.5 có bài phân tích với tựa đề: "Liệu Bắc Kinh có thất bại trong vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc?" của Gary Sands, chuyên gia phân tích cao cấp độc lập. Chuyên gia Gary Sands đã liên tưởng động thái của Trung Quốc ngày này với hành động của nhà thám hiểm người Bồ Đào Nha Vasco da Gama trong quá khứ. Bài báo viết, khi Vasco da Gama, đặt chân lên bờ biển phía Tây Ấn Độ vào năm 1498, các thuyền buồm có trang bị vũ trang của ông đã chặn tàu thuyền nước ngoài và tịch thu hàng hóa của họ, và ông biện minh rằng "quyền tự do hàng hải có tồn tại nhưng không vượt ra ngoài châu Âu".

Hơn 500 năm sau, người Trung Quốc có vẻ như đang dùng cách tương tự đối với các tàu cá nước ngoài mà họ cho là xâm phạm lãnh hải, bao gồm 90% Biển Đông nằm trong đường 9 đoạn hay còn gọi là "đường lưỡi bò".

Trong những tháng gần đây, các tàu tuần duyên và tàu đánh cá Trung Quốc dường như đã tăng cường hiện diện của mình trong những vùng biển mà Indonesia, Malaysia, Philippines và Việt Nam cùng tuyên bố có chủ quyền.

Một phán quyết bất lợi đối với Bắc Kinh sẽ có thể tạo cho Mỹ nhiều lý do để hỗ trợ cho đồng minh Philippines của mình.

Tuần trước, một tàu tuần duyên của Trung Quốc đã giải cứu một thuyền đánh cá Trung Quốc bị bắt trong vùng biển của Indonesia. Trong khi tàu cá Trung Quốc đang bị một tàu tuần tra Indonesia kéo đi thì tàu tuần duyên của Trung Quốc tấn công và giải cứu tàu đánh cá này. Vào ngày 6.3, một nhóm người đàn ông Trung Quốc tự xưng là đội bảo vệ bờ biển Trung Quốc đã lên một chiếc thuyền đánh cá Việt Nam trong vùng biển ngoài khơi quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam. 11 người Trung Quốc này sau đó tiếp tục phá vỡ các thiết bị truyền thông và thiết bị đánh cá, tịch thu tất cả thực phẩm, dầu, thiết bị đánh cá, bắt các thuyền viên, thậm chí ném cá vào thùng chứa nước uống trên thuyền đánh cá này.

Thật vậy, năm ngoái, chỉ tính riêng trong khu vực quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, tàu thuyền Trung Quốc đã tấn công hơn 20 vụ vào các tàu đánh cá Việt Nam. Một số cuộc tấn công đã xảy ra trong thời gian thực hiện lệnh cấm đánh cá hàng năm của Trung Quốc từ tháng 5 đến tháng 8, với cái cớ là bảo vệ chống đánh bắt hải sản quá mức. Cũng chỉ mới tuần trước, Malaysia đã tuyên bố hơn 100 tàu đánh cá Trung Quốc, được 2 tàu tuần duyên của Trung Quốc bảo vệ, đã tiến vào vùng biển Malaysia gần các bãi cạn Luconia.

“Bây giờ, tôi không biết chắc chắn những tàu thuyền nước ngoài bị Bồ Đào Nha cướp bóc cách đây 500 năm, đã phản ứng như thế nào, nhưng hiện nay, nếu là ngư dân, chắc hẳn sẽ phản kháng lại bằng bất cứ thứ gì mình có”, Gary Sands viết.

Ngư dân Philippines đánh bắt ở gần bãi cạn Scarborough. Ảnh Reuters

Một sự cố xảy ra mới đây tại bãi cạn Scarborough (Trung Quốc gọi là đảo Hoàng Nham) ở Biển Đông, những ngư dân Philippines đã ném đá và bom tự tạo vào tàu tuần duyên Trung Quốc khiêu khích, ngăn cấm họ. 

Trong những tuần gần đây, Trung Quốc gia tăng sự hiện diện của lực lượng hải quân tại Biển Đông khiến Đô đốc Hải quân Mỹ John Richardson cho rằng việc tăng cường có mặt của hải quân Trung Quốc tại bãi cạn Scarborough có thể là một dấu hiệu cho thấy đây sẽ là "khu vực cải tạo tiếp theo" của Trung Quốc sắp tới.

Trong khi ngư dân Philippines sẵn sàng bảo vệ quyền đánh cá của mình bằng đá, bom tự tạo, vũ khí thô sơ... thì chính phủ Philippines đang thực hiện một phương pháp chính thống hơn, đó là sự phán quyết của PCA ở The Hague, Hà Lan dự kiến sẽ được đưa ra vào cuối tháng 5 hoặc đầu tháng 6.2016. Đây có vẻ là phương pháp hợp lý hơn trong việc thách thức tuyên bố của Trung Quốc đối với bãi cạn Scarborough (và các khu vực khác mà hai bên cùng tuyên bố chủ quyền) theo Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982.

Tuy nhiên, nếu phán quyết này đi ngược lại với lợi ích của Trung Quốc, Bắc Kinh có thể sẽ không chấp nhận phán quyết (mặc dù Trung Quốc đã ký UNCLOS và có thể sẽ vẫn tiếp tục tôn tạo ra các đảo nhân tạo, đưa tàu thuyền đánh cá của họ đến các vùng biển tranh chấp hoặc tuyên bố một khu vực đặc quyền trên Biển Đông.

Tuy nhiên, một phán quyết bất lợi đối với Bắc Kinh sẽ khiến Trung Quốc mất mặt, và có thể tạo cho Mỹ nhiều lý do để hỗ trợ cho đồng minh Philippines của mình. Các lực lượng quân sự của Mỹ đã di chuyển vào khu vực này trước khi phán quyết được đưa ra, như việc đến thăm 5 căn cứ quân sự tại Philippines, trong đó có một căn cứ không quân trên đảo Palawan, gần các vùng biển tranh chấp.

Nếu phán quyết của PCA chống lại Bắc Kinh và Trung Quốc quyết định leo thang xung đột, đặc biệt tiếp tục bồi đắp bãi cạn Scarborough  ở Biển Đông mà Mỹ và Philippines coi là "ranh giới đỏ" thì sự kiện này sẽ dẫn đến một sự hiện diện quân sự lớn hơn của Mỹ tại khu vực này với lý do thực thi "quyền tự do hàng hải", và thúc đẩy hơn nữa sự phối hợp, hợp tác quân sự giữa quân đội của Mỹ, các quốc gia Đông Nam Á và Nhật Bản.