Hoa hậu Trương Hồ Phương Nga sử dụng "quyền im lặng" có lợi gì?

Sáng 21.9, TAND TP.HCM mở phiên xử sơ thẩm với Trương Hồ Phương Nga (29 tuổi, ở Hà Nội) và Nguyễn Đức Thùy Dung (29 tuổi, ở huyện Bình Chánh, TP.HCM) tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Nga là Hoa hậu người Việt tại Nga năm 2007. Sau khi đạt danh hiệu cô chuyển về Việt Nam sống và làm MC, diễn viên.

Tại phiên xét hỏi Nga phủ nhận hành vi Lừa đảo chiếm đoạt tài sản mà bản cáo trạng đã nêu. Hoa hậu người Việt tại Nga 2007 nói rằng không hề có việc ông Cao Toàn Mỹ (theo cáo trạng là bị hại) chuyển cho mình 16,5 tỷ đồng để mua bất động sản. Cụ thể, số tiền vừa nêu là chi phí cho “hợp đồng tình cảm” ký kết giữa hai người kéo dài trong 7 năm.

Hướng ngược lại ông Mỹ phủ nhận việc có một hợp đồng mà hai bị cáo nêu. Người này khẳng định chỉ chuyển tiền nhờ Nga mua nhà giùm nhưng bị lừa. Do lời khai của bị cáo Nga cùng Dung bất nhất với ông Mỹ và nội dung vụ án, HĐXX sau khi hội ý đã cho hoãn phiên tòa, trả hồ sơ điều tra lại.

Phương Nga sử dụng Quyền im lặng trong suốt quá trình điều tra và chỉ trả lời khi đứng trước HĐXX. Ảnh: Thăng Long

Tại tòa Nga khẳng định mình không hề khai nhận bất kỳ điều gì với cơ quan điều tra và sử dụng “Quyền im lặng” của mình. Việc hoa hậu sử dụng quyền này được những người am hiểu pháp luật đánh giá cao.

Giữ quyền im lặng, không thể "ép" khai

Luật sư Nguyễn Kiều Hưng (Đoàn luật sư TP.HCM) - người bào chữa cho bị cáo Nga - nói rõ thêm về cách thân chủ mình đã sử dụng. Theo ông  Hưng, Quyền im lặng được quy định trong Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, đã được Quốc hội thông qua ngày 27.11.2015, nhưng đến nay bộ luật này đang tạm hoãn thi hành.

Bộ luật Tố tụng Hình sự 2003 đang có hiệu lực thi hành, không quy định về việc bị can, bị cáo, người bị bắt, bị tạm giữ có quyền từ chối đưa ra lời khai mà chỉ quy định về việc họ có quyền được trình bày lời khai và tự bào chữa cho chính mình. Tuy nhiên, nếu bị can vẫn giữ Quyền im lặng thì cơ quan CSĐT cũng không cưỡng chế khai báo được.

Điểm d khoản 1 Điều 58 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 về người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt; Điểm c khoản 2 điều 59 về Người bị tạm giữ; Điểm d khoản 2 điều 60 về Bị can; Điểm h khoản 2 điều 61 về Bị cáo của Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 đều có quy định những người nêu trên có quyền: “Trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội”.

"Đó là nội dung của Quyền im lặng", luật sư Nguyễn Kiều Hưng khẳng định. Quyền im lặng mà Phương Nga sử dụng trong quá trình điều tra liệu có bị xem là không "thành khẩn khai báo" và bị loại bỏ tình tiết giảm nhẹ (nếu bị kết tội) hay không. Những người liên quan dùng Quyền im lặng có thể bị xem xét hành vi Che giấu tội phạm... hay không?

Luật sư Hưng khẳng định Quyền im lặng là một bước tiến lớn của việc nâng cao quyền công dân trong hoạt động tố tụng hình sự.

Trả lời vấn đề này luật sư Hưng cho biết: “ Việc sử dụng quyền im lặng trên thực tế  như tôi đã viện dẫn là có quy định song lại chưa được thi hành. Kể cả trong quá trình tố tụng đối với Hoa hậu Phương Nga trước phiên tòa và trong phiên tòa ngày 21.9 vừa qua thì quy định này vẫn chưa được thi hành”.

Nghị quyết số: 144/2016/QH13 của Quốc Hội khóa XIII đã quy định: “Áp dụng các quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự số 101/2015/QH13 để thi hành các quy định có lợi cho người phạm tội của Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13 và Nghị quyết số 109/2015/QH13 tại điểm a khoản này”.

Để hướng dẫn áp dụng điểm này thì Tòa án Nhân dân Tối cao đã có Công văn ngày 13.9 nhưng tại phần hướng dẫn áp dụng đối với Bộ luật Tố tụng Hình sự về các điều khoản có lợi thì chỉ nhắc đến các quy định: Chuyển hình phạt tử hình sang hình phạt tù chung thân; Tha tù trước thời hạn có Điều kiện; Xóa án tích và Xử lý hình sự đối với người dưới 18 tuổi.

Điều này đồng nghĩa Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 chưa có hiệu lực toàn bộ, các quy định có lợi được nhắc đến hiện nay cũng chưa chỉ ra quy định này. Tuy nhiên sự im lặng của Phương Nga trong trường hợp này không thể xem là không thành khẩn khai báo, luật sư Hưng nêu rõ quan điểm của mình.

Chỉ áp dụng với bị can, bị cáo, người bị bắt, bị tạm giữ

Luật sư Nguyễn Kiều Hưng cho biết thêm, việc áp dụng Quyền im lặng được quy định đối với bị can, bị cáo, người bị bắt, bị tạm giữ. Vì vậy đối với những người có liên quan nếu không rơi vào các trường hợp bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo thì không áp dụng quy định này.

Nhưng nếu họ biết những thông tin liên quan đến vụ án mà  từ chối khai báo thì có thể sẽ rơi vào trường hợp che giấu tội phạm theo quy định của các điều 313, 314 Bộ luật Hình sự 1999 và khoản 2 Điều 18 Bộ luật Hình sự 2015.

Quyền im lặng được luật sư Hưng đánh giá là một bước tiến lớn của việc nâng cao quyền công dân trong hoạt động tố tụng hình sự. Bởi lẽ, người vừa bị bắt giữ thường có trạng thái tâm lý rất dễ hoảng loạn, đây là điều kiện khiến cho họ dễ bị ảnh hưởng từ áp lực của cơ quan điều tra trong việc lấy lời khai.

Từ đó dẫn đến việc họ đưa ra những lời khai bất lợi cho bản thân hoặc nhận tội ngay khi chưa được điều tra, làm rõ hoặc xác minh một cách kỹ càng trên thực tế.

Quyền im lặng là sự thể hiện quyền được tự bảo vệ mình của người bị bắt, bị can, bị cáo, tránh các hành vi mớm cung, bức cung, nhục hình từ cơ quan điều tra. Góp phần tránh được những sai sót hay không rõ ràng của lời khai ban đầu khi tâm lý còn chưa ổn định, luật sư Hưng thông tin thêm.