Hóa giải mâu thuẫn để phát huy vai trò chủ thể của nông dân

Nhận diện những mâu thuẫn

Có thể khẳng định, đổi mới đất nước bắt đầu khai mở từ nông nghiệp và đã giải phóng tiềm năng, sức mạnh của nông dân. Hội nghị BCH T.Ư lần thứ 7 khóa X (7.2008) đã khẳng định: “Trong mối quan hệ mật thiết giữa nông nghiệp, nông dân và nông thôn, nông dân là chủ thể của quá trình phát triển, xây dựng nông thôn mới”.

Khẳng định trên cho thấy, không ai có thể thay thế được vai trò chủ thể của người nông dân trong phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Tính chủ thể phải bao hàm từ địa vị chính trị, vị thế xã hội, vai trò kinh tế, bản sắc văn hóa; không chỉ được ghi nhận về mặt quan điểm, chủ trương, mà phải được thể chế hóa về mặt lập pháp, được thực thi về mặt hành pháp và được bảo vệ về phương diện tư pháp.

Chủ tịch Lại Xuân Môn tiếp xúc cử tri phường 7 (TP.Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu) ngày 26.11. Ảnh: C.L

 Sau 30 năm đổi mới, 28 năm thực hiện chính sách “khoán 10”, nhiều cơ chế, chính sách đã bất cập trước tình hình mới, không những không cho phép phát huy đầy đủ vai trò chủ thể của nông dân mà còn đẩy nông dân trở thành đối tượng yếu thế, bấp bênh, chịu nhiều thua thiệt.

Giai cấp nông dân đang đối diện với những thách thức nghiệt ngã, nếu không định dạng và nhận thức đầy đủ có nguy cơ đẩy nông dân rơi vào vị thế bất lợi, đánh mất vai trò chủ thể. Có thể nhận diện những mâu thuẫn, nghịch lý sau đây để giải quyết cả trong nhận thức, chính sách và tổ chức thực tiễn nhằm phát huy đầy đủ vai trò chủ thể của nông dân trong tái cơ cấu kinh tế nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới.

Một là, mâu thuẫn giữa tình trạng ruộng đất manh mún, sản xuất nhỏ lẻ của hộ tiểu nông với yêu cầu nâng cao năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh của kinh tế nông nghiệp trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế.

Hai là, mâu thuẫn giữa yêu cầu phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong phát triển nông nghiệp, nông thôn với những nghịch lý của bản thân quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Ba là, nghịch lý giữa yêu cầu phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong phát triển nông nghiệp, nông thôn với những bất cập của những thiết chế xã hội bảo đảm năng lực chủ thể của nông dân.

Bốn là, xây dựng nông thôn mới đang đối diện với nhiều thách thức, nhất là phát huy vốn văn hóa, vốn xã hội, vốn con người của nông dân, những hủ tục lạc hậu ở nông thôn tái sinh dưới nhiều hình thức khác nhau.

Tăng cường năng lực tổ chức đại diện

Hóa giải các mâu thuẫn, nghịch lý nêu trên là phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong tái cơ cấu kinh tế nông nghiệp và xây dựng nông thôn. Nói tới vai trò chủ thể của nông dân là nói tới một thành phần xã hội đóng vai trò chủ đạo, có vị trí trung tâm trong phát triển nông nghiệp, nông thôn.

Xác định không đúng vai trò chủ thể của nông dân không những không phản ánh đúng bản chất của quan hệ kinh tế – xã hội nông thôn, mà còn gây nên tình trạng loạn chức năng xã hội... Nói tới vai trò chủ thể của nông dân không hẳn nói tới từng cá thể đơn lẻ hay hộ nông dân biệt lập, mà cơ bản hơn là nói tới một giai tầng xã hội, được tổ chức trong đoàn thể của mình, được thực hiện thông qua các hình thức kinh tế hợp tác giữa những người nông dân với nhau, giữa nông dân với các đối tác xã hội như doanh nhân, nhà khoa học...

Phát huy vai trò của nông dân trong tái cơ cấu kinh tế nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới là vấn đề rất lớn, đụng chạm cả những vấn đề chiều sâu lý luận và thực tiễn phong phú. Vì vậy, rất cần đến vai trò Nhà nước trong kiến tạo các cơ chế, chính sách đột phá; vai trò của doanh nghiệp trong tạo lập mô hình chuỗi giá trị mà nông dân được tham gia với tư cách là đối tác bình đẳng, có tư cách đàm phán và được hưởng lợi xứng đáng đối với giá trị gia tăng mang lại. Vai trò của nhà khoa học để hiện đại hóa nông nghiệp, mở mang văn hóa cho nông thôn, ứng dụng thành tựu khoa học vào nông nghiệp; vai trò của hợp tác xã trong tạo ra sức mạnh liên kết giữa các hộ gia đình để ứng phó với bất lợi của thị trường; vai trò của các tổ chức xã hội, trực tiếp là Hội ND, làm “bà đỡ” cho nông dân phát triển bền vững, chống chịu tốt hơn với các rủi ro, thách thức, cao hơn là làm chủ chính mình...

Nói đến vai trò chủ thể của nông dân Hội ND là một bộ phận cấu thành, là bộ phận tích cực nhất, năng động nhất, hiện diện trong tư cách chủ thể mà từng cá thể nông dân hay hộ gia đình không thể đảm đương được. Làm được tất cả những vấn đề đó không chỉ cần đến nguồn lực tài chính, nguồn lực tổ chức, nguồn lực trí tuệ, mà sâu xa là cả lương tâm, trách nhiệm, tình cảm với người nông dân...