Làm công tâm, đừng cài lợi ích mới được xã hội ủng hộ

GS-TSKH Phan Xuân Sơn  - Viện Chính trị học (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Mới đây Hội nghị Ban Chấp hành T.Ư lần thứ 6 khóa XII đã thông qua nghị quyết một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; Nghị quyết về tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập. Ông có cho rằng đây là quyết tâm rất cao của Đảng trong việc cải cách bộ máy, thưa GS?

- Cải cách bộ máy là vấn đề chúng ta đã đề cập từ lâu. So với quốc gia có đến hơn 300 triệu dân như Mỹ hay hơn 165 triệu dân như Nhật Bản hoặc một số quốc gia khác, ta thấy bộ máy hành chính của chúng ta rất cồng kềnh.

Giải quyết thủ tục hành chính cho người dân tại Trung tâm Hành chính công tỉnh Quảng Ninh. Ảnh: Q.T.V 

Tổ chức “bộ máy hành chính” của chúng ta, không thuần túy là bộ máy hành chính nhà nước, gồm có bộ máy của Đảng, bộ máy Nhà nước, bộ máy của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội… Chúng ta nói đến cải cách hành chính, tinh giản bộ máy từ rất lâu, Chương trình tổng thể về cải cách hành chính (2011-2020) đang được thực hiện. Tuy nhiên có thể thấy qua nhiều năm thực hiện cải cách hành chính nhưng bộ máy vẫn không tinh giản được, thậm chí tăng lên.

Đây là vấn đề có nguyên nhân lịch sử, chứ không phải là chỉ đơn giản vì ai đó muốn bộ máy to hay nhỏ. Có hai nguyên nhân về nhận thức có tính lịch sử. Một là: Trước đây chúng ta tổ chức ra bộ máy để làm cách mạng giải phóng dân tộc rồi cách mạng xã hội chủ nghĩa. Nên biên chế, tổ chức bộ máy từ trong cách mạng giải phóng dân tộc như thế nào khi chuyển sang cách mạng xã hội chủ nghĩa vẫn giữ như vậy, gồm bộ máy của Đảng, bộ máy Nhà nước, bộ máy Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị -xã hội…

Thứ hai: Trong tư duy của mô hình nhà nước tập trung-quan liêu-bao cấp, nhà nước đều phải làm tất cả, bao cấp tất cả, chịu trách nhiệm tất cả, từ sản xuất, kinh doanh, đến hoạt động văn hóa, nghệ thuật, từ giáo dục đến nghiên cứu khoa học, chữa bệnh; từ việc sinh đến việc tử… Bộ máy do vậy lớn là đương nhiên. 

GS có nói yếu tố lịch sử trong việc tổ chức bộ máy hệ thống chính trị, bộ máy nhà nước, đến nay cần phải có sự thay đổi về nhận thức?

- Trước hết phải đổi mới nhận thức về bộ máy nhà nước. Bộ máy nhà nước là bộ máy của cơ quan công quyền. Tức là nó duy trì trật tự chung, điều hành hoạt động chung, bảo vệ đất nước khỏi sự xâm hại từ bên ngoài. Nói cách khác, nhà nước chỉ làm chức năng quản lý xã hội nói chung, chứ không làm và không thể làm thay thị trường và xã hội. Như vậy, nhà nước chỉ kiến tạo, quản lý chứ không đi kinh doanh kiếm lời, không đi sáng tạo tác phẩm nghệ thuật, không đi dạy học,  không đi chữa bệnh…

Cũng phải nói thêm rằng, để giúp vào việc kiến tạo và quản lý có hiệu quả, nhà nước có thể tổ chức ra một số doanh nghiệp “quốc doanh”, một số đơn vị sự nghiệp ta gọi là “công lập”… Những doanh nghiệp, những đơn vị này chỉ vừa đủ,  để giải quyết 3 việc: Một là, chúng thực hiện những nhiệm vụ đặc biệt cần thiết cho việc thực hiện chức năng công quyền mà thị trường và xã hội không thể đáp ứng tốt.

Hai là, giúp vào việc hoàn thiện, lấp đầy chỗ trống, kết nối các mắt xích của hệ thống cung cấp dịch vụ công của nhà nước cho người dân. Ba là, chúng làm những việc không thể không làm, nhưng thị trường và xã hội không làm hoặc làm kém.

Như vậy về nguyên tắc, tổ chức nào, doanh nghiệp nào, đơn vị nào không thuộc dạng trên thì phải “tinh giản”. Tinh giản bằng cách: Cắt bỏ nếu nó không thuộc chức năng; sáp nhập nếu trùng chức năng; cổ phần hóa và xã hội hóa để chuyển từ nhà nước trực tiếp làm sang cho doanh nghiệp làm, xã hội làm. Nhà nước chỉ quản lý bằng pháp luật và chính sách.

Tuy nhiên để làm được như vậy, để thay đổi là rất khó, thậm chí nếu làm không khéo dẫn đến sự đảo lộn xã hội, thậm chí dẫn tới bất ổn định chính trị - xã hội. Chính vì thế phải cương quyết, nhưng như Tổng Bí thư nhiều lần nói làm gì cũng phải thận trọng, có bước đi phù hợp, có bài bản.

Việc sắp xếp tổ chức bộ máy tinh gọn sẽ có sự tác động tới đông đảo đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức và người lao động trong cả nước. Theo GS, làm sao để những người trong cuộc này ủng hộ?

- Việc sắp xếp tổ chức bộ máy tinh gọn biên chế khi triển khai sẽ động chạm đến lợi ích của cá nhân cũng như tổ chức.

Bộ máy của Đảng tập trung giải quyết hai vấn đề. Một bộ máy tham mưu, nghiên cứu tinh gọn, chất lượng để nghiên cứu đề xuất được đường lối tốt; một bộ máy tổ chức nhân sự tinh thông giúp tìm ra những đảng viên xứng đáng để cử tham gia bộ máy nhà nước. Còn lại Đảng sẽ “hóa thân” vào bộ máy nhà nước. Có thể sát nhập, các cơ quan trùng chức năng, có thể nhất thể hóa một số vị trí lãnh đạo, kể cả từ trung ương xuống cơ sở…

Đối với các tổ chức chính trị - xã hội hiện  hưởng lương từ ngân sách, có trụ sở, nếu đặt vấn đề họ không còn hưởng quy chế nữa thì sao? Ví dụ như, Nhà nước chỉ ký hợp đồng với họ theo dạng làm việc gì hưởng việc đó, như thế có thể gây tâm tư. Bởi những người đang trong biên chế nhà nước thuộc các cơ quan đó, khi có sự thay đổi họ sẽ thế nào?

Đối với các đơn vị sự nghiệp công lập: Một ví dụ, mới đây Bộ GDĐT có nêu ra vấn đề đưa giáo viên ra khỏi biên chế nhà nước, thay vào đó là hợp đồng lao động, dư luận xã hội đã ầm ầm phản đối. Từ đó có thể thấy, việc gì chưa được chuẩn bị về mặt nhận thức, chưa theo lộ trình mà áp dụng cái mới ngay, không ai có chuẩn bị gì thì xã hội không thể ứng phó được, và sẽ gây ra sự bất ổn xã hội.

Vấn đề quan trọng khi Đảng và Nhà nước đưa ra chủ trương phải làm sao cho toàn xã hội nhận thức đúng, đã đúng rồi phải quyết tâm làm, nhưng làm phải có lộ trình. Vấn đề như Hội nghị T.Ư 6 khóa XII đưa ra là nhất thể hóa một số cơ quan có chức năng trùng nhau, nhất thể hóa chức danh lãnh đạo Đảng và chính quyền đó mới chỉ là sự bắt đầu.

Trong diễn văn khai mạc và bế mạc Hội nghị T.Ư 6, Tổng Bí thư đã lưu ý ưu tiên triển khai ngay những việc đã rõ, đã chín và được T.Ư nhất trí cao;  những việc chưa đủ rõ, quá phức tạp, ý kiến còn khác nhau nhiều thì tiếp tục nghiên cứu, tổng kết, quyết định sau, làm từng bước... GS có nhìn nhận gì?

- Qua theo dõi tôi thấy, bất cứ lĩnh vực nào Tổng Bí thư cũng đều tỏ ra bình tĩnh, thận trọng. Vấn đề sắp xếp tổ chức tinh gọn bộ máy có liên quan đến rất nhiều người, nên cẩn trọng là đúng, phải thống nhất về mặt tư tưởng mới làm được. Bài học kinh nghiệm trong lịch sử cho thấy khi toàn dân đã đoàn kết, thống nhất về mặt tư tưởng, thì dù có hy sinh cả của cải, tính mệnh người dân vẫn sẵn sàng. Trong hai cuộc kháng chiến chẳng hạn.

Khi không có chung nhận thức mà vẫn làm thì dẫn đến bất ổn xã hội. Vì vậy, những lưu ý của Tổng Bí thư là rất cần thiết... Không phải cứ ý tưởng đúng là được, đúng nhưng phải được dân đồng tình, nếu dân chưa hiểu và chưa ủng hộ thì không thể làm được, vì làm gì cũng phải dựa vào dân.

Vấn đề về đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả cần có tư duy đúng, dám nghĩ, dám làm, cần được cụ thể hóa để thay đổi nhận thức của toàn xã hội, làm sao cho toàn xã hội có quyết tâm. Để khi làm, ai đó, tổ chức nào đó, thấy có thể bị thiệt thòi đôi chút, nhưng khi họ có chung nhận thức, vì lợi ích chung, vì tương lai của đất nước, của con cháu mình, họ sẽ ủng hộ.

Xin cảm ơn GS!