Đối phó thảm họa thiên tai: Đặt niềm tin vào cộng đồng

Đánh giá toàn diện thì biến đổi khí hậu (BĐKH), thiên tai đang tác động thế nào tới hoạt động giảm nghèo, tình trạng “nghèo hoá”, thưa ông?

- Từ bao đời nay, Việt Nam đã luôn phải đối phó với thiên tai, không riêng người nghèo mà ngay cả người giàu cũng chịu tác động. Mỗi năm lĩnh vực bảo trợ xã hội đã phải dành hàng trăm tỷ đồng để thực hiện trợ cấp, cứu trợ khẩn cấp. Đáng buồn hơn, con số năm sau lại cao hơn năm trước, cả về số lượng lẫn mức độ. Có thể thấy BĐKH là vấn đề rất lớn, gây bất lợi cho sản xuất, kinh doanh từ đó tác động tiêu cực tới vấn đề giảm nghèo.

Bà Nguyễn Thị Hường (xã Phúc Trạch, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh) thất thần bên vườn dó bầu tạo trầm hơn 30 năm tuổi bị ngã đổ do bão số 10.  Ảnh: Nguyễn Duyên

Có một con số nào có thể cụ thể hoá những thiệt hại, tác động của của thiên tai, BĐKH tới hoạt động giảm nghèo trong thời gian qua?

- Cứ 3 người thoát nghèo lại có một người tái nghèo, chủ yếu do hậu quả thiên tai. Như vậy rõ ràng, thiên tai, BĐKH đang tác động tiêu cực tới sự nghiệp giảm nghèo bền vững của chúng ta.

Như các tỉnh Hà Tĩnh, Nghệ An, bão lũ quá nhiều, liên tục khiến việc giảm nghèo gặp nhiều khó khăn. Nếu không có thiên tai, bão lũ chắc chắn tỷ lệ hộ nghèo sẽ giảm rất nhanh. Vừa qua, sau bão số 10 tôi đi thị sát cùng Bộ trưởng Bộ LĐTBXH, có những nhà bay cả nóc, có nhà còn bị bão, lũ cuốn bay tất cả gia tài, cả rừng cao su... Bà con nỗ lực vươn lên thoát nghèo nhưng chỉ qua một trận bão là tất cả lại rơi vào tình trạng nghèo đói.

Với cương vị là lãnh đạo cơ quan quản lý nhà nước, trực tiếp phụ trách lĩnh vực giảm nghèo, ông có đề xuất giải pháp nào để thực hiện công tác giảm nghèo trong điều kiện BĐKH, thiên tai?

- Có thể nói, trong những năm qua chương trình giảm nghèo đã có nhiều chương trình, chính sách hỗ trợ người nghèo vượt lên thiên tai, giảm nghèo bền vững. Có thể kể tới như chương trình giúp người nghèo xây nhà thích ứng với BĐKH thiên tai, tránh bão ở miền Trung, đồng bằng sông Cửu Long... Trước đây, việc hỗ trợ nhà cửa chỉ vài triệu đồng/hộ thôi, nhưng bây giờ thì khác, việc hỗ trợ nhà phải kiên cố, chắc chắn chịu được những cơn bão trung bình.

Về lâu dài, chúng tôi đã nghiên cứu và kiến nghị nên có thay đổi về cơ cấu cây trồng. Ví dụ ở các tỉnh miền Trung, nhiều nơi trồng cả rừng cây cao su, nhưng mới được 3-4 năm (7 năm mới thu hoạch) gặp bão thế là bị gãy hết cả rừng, thiệt hại vô cùng lớn. Người dân mất hàng trăm triệu đồng, nợ nần chồng chất,  bỗng “nghèo hoá” chỉ sau một đêm.

Ngoài việc tính toán thay đổi cơ cấu cây trồng, mùa vụ theo hướng phù hợp với đất đai còn tính cả tới điều kiện khí hậu, bão lũ. Nếu không, chỉ vận động bà con chịu khó vươn lên giảm nghèo thì chỉ sau một trận bão hay đợt lũ lụt, nghèo lại hoàn nghèo. Tại ĐBSCLcũng vậy, đang có tình trạng xâm mặn, nên cần phải chuyển đổi cơ cấu cây trồng. Nếu không trồng được lúa phải chuyển sang trồng hoa màu. Cùng với đó, nhiều tỉnh Đông Nam Bộ cũng đang phải đối mặn với hạn hán nghiêm trọng như: Trà Vinh, Bến Tre, Cần Thơ...

Sự hỗ trợ, hướng dẫn để thực hiện các giải pháp, kiến nghị nói trên như thế nào?

- Hiện nay, để thực hiện các giải pháp, kiến nghị trên, Văn phòng giảm nghèo cũng đã thông qua những mô hình chuyển giao cộng đồng nhằm phát huy năng lực của người nghèo. Hiện nay chương trình giảm nghèo thay đổi cách tiếp cận, theo hướng từ dưới lên, lấy người nghèo làm trọng tâm, để người nghèo tự quyết định các mô hình giảm nghèo phù hợp với điều kiện kinh tế - văn hoá của từng vùng miền.

Năm 2016, chúng tôi tổ chức cuộc thi sáng kiến phát huy vai trò của cộng đồng. Mô hình chứng tỏ sức mạnh của cộng đồng, chỉ cần đặt niềm tin và có phương pháp hướng dẫn tăng năng lực cho người nghèo thì họ sẽ làm được. Đây là cách làm hay mang lại hiệu quả trong bối cảnh phong trào khởi nghiệp đang lan rộng.

Song song với việc trao quyền cho cộng đồng, tăng cường năng lực cho người nghèo, chúng tôi cũng đẩy mạnh việc phối hợp với các đối tác phát triển và tổ chức quốc tế. Đáng mừng, tất cả những đề xuất như vấn đề phân cấp trao quyền, phát huy vai trò cộng đồng, phát huy bản sắc cộng đồng... đều đã được đưa vào thể chế, luật pháp của Việt Nam. Vấn đề còn lại chỉ là đưa những vấn đề này vào cuộc sống, thực hiện.

Nhiều chuyên gia cho rằng, chúng ta chưa có những giải pháp vĩ mô, lồng ghép vấn đề BĐKH vào trong chính sách giảm nghèo. Ông có ý kiến gì về vấn đề này?

- Tôi không đồng ý với ý kiến đó, vì nếu nhìn như vậy là chúng ta đang đổi lỗi cho chính sách. Theo tôi, lâu nay chúng ta thực hiện chính sách, đổi mới qua từng bước phát triển chứ không đợi sự phát triển xong mới làm. Chúng ta cũng không đợi tới lúc có khuôn khổ pháp lý xong mới làm, chính sách muốn đi vào cuộc sống thì cũng cần phải có thời gian.

Theo tôi, trong từng chính sách một, từng địa phương cần phải chủ động đưa ra những chính sách cụ thể. Luật cũng phải đi từ những chính sách cụ thể trong cuộc sóng thì mới khả thi, đạt hiệu quả.

Xin cảm ơn ông!