Cùng giáo viên thay đổi, mang tương lai cho học sinh

Nhưng có đúng thực chất vấn đề chưa, và có giải quyết được gì không khi chúng ta chỉ đau xót, bàng hoàng, hay chán nản, tuyệt vọng, giận dữ, thậm chí chửi bới, nguyền rủa? Hình như số đông chưa nhìn nhận đúng mức tác hại đối với xã hội, trước hết là với chính học sinh, trẻ em, khi một số người lớn tiếng đòi – hay tự mình thực hiện trả đũa bạo lực bằng bạo lực.

Có thể nào vẫn cứ coi “đấu tranh, tránh đâu?” cũng là chuyện bình thường, không thể nào thay đổi được, cho nên lãnh đạo cấp cao vẫn phải vì “bất an” mà yêu cầu chuyển em học sinh trung thực “tránh đi” cho nó lành? Chỉ cần “bảo vệ” một em học sinh (mà liệu có bảo vệ được lòng tự trọng, trái tim yêu sự thật, lẽ phải và khao khát công bằng của em khỏi tổn thương)? Hay cần bảo vệ sự an toàn và ý chí đấu tranh cho nhiều em học sinh trung thực, để cái tốt có đất sinh sôi?

Xin đừng làm đà điểu chúi đầu xuống cát để tự an ủi “chỉ là trường hợp cá biệt”. Cơ thể đã “sốt phát ban” tới mức đó rồi mà chúng ta vẫn cứ “chịu vậy thôi” thì e không cứu nổi.

Một người thầy được nhiều thế hệ học sinh kính mến. Ảnh:TL

Nhưng cũng xin đừng vơ đũa cả nắm, chửi bới, miệt thị tất cả thầy cô, phụ huynh, toàn ngành giáo dục hay cả xã hội Việt Nam, thậm chí trăm dâu đổ đầu tổ tiên, ngờ vực cả truyền thống văn hoá, cứ như thể cái “văn hoá phương Đông” mơ hồ nào đó khiếp nhược, hành xử phi nhân tính của người Việt thời nay. Sao không ứa nước mắt xót xa mà cảm nhận, như một trí thức Việt sống xa quê từng thổn thức: “Dân tộc tôi chưa xứng đáng với tổ tiên”.

Vậy làm sao bây giờ? Giữa dòng nước xiết, có đường sống nào khác hơn là bơi vượt sóng? Nhưng chúng ta cùng trên một con thuyền. Không phải người biết bơi (hay người có phao) thì sống, không biết, không có thì chìm. Ai “tị nạn giáo dục” được thì cứ lo thân mình hay cứu lấy một gia đình nhỏ của mình, còn thì “sống chết mặc bây”, hay nhai lại điệp khúc “biết sao bây giờ”. Vẫn biết một giải pháp này là chưa đủ, nhưng không thể không làm: tự cứu, nhưng là cùng nhau tự cứu.

Bước đầu thực hiện chương trình “TEACH – Cùng giáo viên thay đổi”, chúng tôi làm quen với những câu lạc bộ suốt 20 năm miệt mài khuyến khích học sinh đọc sách, những tình nguyện viên kiên trì vượt khó xây dựng hàng trăm câu lạc bộ Sách và hành động ở các trường học, và nhiều nỗ lực âm thầm, bền bỉ khác. Mọi nỗ lực ấy đều nhằm đồng hành với bạn trẻ, với người yếu thế trong nỗ lực sống ra con người của họ. Hay nói như nhà giáo Lê Vinh Quốc, chủ tịch hội đồng chuyên gia TEACH: “Những thảm hoạ vừa qua là do nhiều người trong giáo viên, học sinh, phụ huynh và công chúng chưa xây dựng được bản ngã của mình”.

Chưa vững vàng bản ngã, chưa biết mình là ai, có quyền và nghĩa vụ gì là do học chưa tới nơi, chưa đúng cách. Vậy, nói như nhà cách mạng Phan Châu Trinh từ trăm năm trước: “Chi bằng học”. Thầy và trò, cha mẹ và con cái tự học từ sách và nguồn tư liệu khác, từ cuộc sống có thành công và thất bại, học từ trải nghiệm của chính mình và người thân. Giáo viên giúp nhau tự tạo ra thay đổi tích cực trong thực hành giáo dục. Phụ huynh cùng nhau tìm giải pháp bổ khuyết những gì con chưa học được ở nhà trường, xã hội. Giáo viên cố gắng sửa chữa những khuyết tật. Nhiều nỗ lực tự cứu đã và đang diễn ra như vậy. Bảo vệ trẻ hay người yếu thế, phương thức khác nhau tuỳ lứa tuổi, hoàn cảnh nhưng không gì hiệu quả hơn trang bị, tăng cường bản lĩnh, năng lực tự vệ cho trẻ, cho người yếu thế. Pháp luật, quy tắc chỗ nào chưa có, đấu tranh cho có, chưa hoàn thiện, góp sức hoàn thiện nó; có rồi thì quảng bá, và tạo áp lực cộng đồng để nó được thấu hiểu rộng rãi, đi vào đời sống. Và mạnh hơn cả pháp luật, là lòng tự trọng, nhân cách, là những giá trị mà mỗi người tự thấy mình cần bảo vệ.

Có người nói những kẻ tự cứu ấy vẫn đang là thiểu số, đôi khi họ còn đơn độc, lạc lõng. Nhưng không có thiểu số đó, không có khát khao làm người – dù còn chao đảo, có bước tiến bước lùi – ở trong số đông sẽ còn ra sao nữa? Tình hình càng nước sôi lửa bỏng, nỗ lực tự cứu càng thu hút thêm người quan tâm. Chúng tôi thực hiện “Cùng giáo viên thay đổi” chưa lâu, đã có phụ huynh yêu cầu “Cùng phụ huynh thay đổi”. Và họ đúng. Đúng hơn nữa là phối hợp giữa giáo viên và phụ huynh, giữa nhiều tác nhân có liên quan, để cùng nhau tự cứu. Thành thật, không có giải pháp “đũa thần”, chỉ là cùng nhau tự cứu. Vì nguy và gấp lắm rồi.