Ký ức ngày Tổng khởi nghĩa: Nhân dân đồng sức đồng lòng

Ông Lê Đức Vân, tên thật là Nguyễn Hữu Phúc, năm nay đã 89 tuổi, hiện là Trưởng Ban liên lạc Đoàn thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu. Ông là một trong 9 người tham dự cuộc họp từ ngày 17.8.1945 đến 18.8.1945, do Thành ủy Hà Nội và Ủy ban Quân sự Cách mạng Hà Nội tổ chức để đi đến Quyết định Tổng khởi nghĩa.

Ông Lê Đức Vân - Trưởng Ban Liên lạc Đoàn thanh niên cứu quốc Thành Hoàng Diệu (Ảnh: Thành An)

Mặc dù tuổi cao, sức không còn mạnh khỏe như năm xưa, nhưng Trưởng Ban Liên lạc Đoàn thanh niên cứu quốc Thành Hoàng Diệu vẫn dành thời gian cho báo Nông thôn ngày nay/Dân Việt, kể tường tận, rành mạch, hồ hởi những ký ức về thời điểm trước ngày Tổng khởi nghĩa, giành chính quyền năm 1945.

Các tầng lớp nhân dân đoàn kết

Ông Vân kể, năm 1941, khi Bác Hồ về nước, chủ trương của Đảng là thành lập Mặt trận Việt Minh, đoàn kết tất cả các tầng lớp nhân dân lại để giải phóng dân tộc, gồm rất nhiều tổ chức cứu quốc. Theo điều lệ của mặt trận gồm công nhân cứu quốc, phụ nữ cứu quốc, thanh niên cứu quốc, văn hóa cứu quốc, binh sĩ cứu quốc. “Nói chung là tất cả các thành phần nhân dân và cuối cùng có thành lập Đảng Dân chủ”, ông Vân kể.

Đến năm 1942, Trung ương ra chỉ thị các thành phố lớn phải có một Ban Thanh vận và ra một tờ báo riêng của thanh niên. Tháng 8.1944, tại số 46 Bát Đàn (Hà Nội), Đoàn thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu được thành lập, gồm khoảng 60 đoàn viên, trong đó, rất đông học sinh các Trường Bưởi, Thăng Long, Gia Long, Đồng Khánh, Văn Lang...

“Nhiệm vụ của chúng tôi về mặt Đảng là Ban Thanh vận của Đảng, nhưng công khai là Đoàn Thanh niên cứu quốc Thành Hoàng Diệu để giữ bí mật. Đoàn hoạt động công khai, tuyên truyền về tổ chức Việt Minh ở các chợ, trường học, rạp chiếu bóng, xí nghiệp... bằng nhiều hình thức linh hoạt, từ tuyên truyền miệng, truyền đơn, báo, tài liệu mật...”, ông Vân nhớ lại.

Tiếp mạch câu chuyện ông Vân cho hay, thời điểm đó, hoạt động của Đoàn hầu hết là truyền tay các học sinh, giác ngộ gia đình từ phụ huynh. “Chúng tôi nhận được nhiều sự giúp đỡ từ người dân, mọi người coi nhau như gia đình, có thể họp khắp nơi. Dần dần, phong trào phát triển, ngoài việc tuyên truyền Đoàn cố gắng kết nạp thêm thành viên, vận động người dân ủng hộ như mua tín phiếu… vận động các gia đình theo cách mạng”, ông Vân kể.

Theo ông Vân, những ngày trước Tổng khởi nghĩa, Đoàn Thanh niên cứu quốc Thành Hoàng Diệu ngoài  vấn đề tuyên truyền bằng báo chí, truyền đơn in máy ở các nhà in… còn thành lập đội tuyên truyền để diễn thuyết, tuyên truyền. Đặc biệt là phá các cuộc mít tinh lớn như ở Mê Trì năm 1945; phá kho thóc ở làng Mộc (Quan Nhân); phá mít tinh ở Núi Nùng trước Cách mạng tháng Tám.

Cuộc mít tinh phát động khởi nghĩa giành chính quyền do Mặt trận Việt Minh tổ chức tại Nhà hát Lớn Hà Nội ngày 19/8/1945. Ảnh tư liệu/TTXVN. 

“Ngày 17.8, chúng tôi nhận lệnh phá cuộc mít tinh ở Nhà hát Lớn. Hôm đó, Tổng hội Công chức của chính quyền bù nhìn Trần Trọng Kim tổ chức cuộc mít tinh lớn tại quảng trường Nhà hát lớn. Hàng vạn người dân kéo đến xem cuộc mít tính. Trong khi đó, ngay từ đầu ta có chủ trương phá cuộc mít tinh đó nên đã huy động tất cả hội viên trong Mặt trận Cứu quốc đi dự. Khi đi thành viên nào cũng mang theo cờ đỏ sao vàng đứng xen lẫn với nhân dân để phá.

Nhiệm vụ được phân công, khi Ban tổ chức mới tuyên bố khai mạc, anh Phan có trách nhiệm lấy micro đưa cho chị Từ Trang Anh (thành viên của đội cứu quốc thành Hoàng Diệu-vợ ông Mười Hương, trùm tình báo của ta) báo tin Nhật đã đầu hàng Đồng Minh và hô hào nhân dân đi theo Việt Minh đứng lên khởi nghĩa. Cùng lúc đó 500 anh em ở dưới phất lá cờ đỏ sao vàng lên, tung truyền đơn, đồng thời, một lá cờ rất to buông từ tầng 2 Nhà hát lớn xuống…

Sau đó, chị Trang Anh trao micro cho chị Nguyễn Khoa Diệu Hồng – người của Đảng Dân chủ đọc một bài diễn văn đã viết sẵn, hô hào khởi nghĩa, ủng hộ Việt Minh. Ở quảng trường Nhà hát lớn lúc đó mọi người dân đều đồng loạt hô: ủng hộ Việt Minh, đả đảo chính phủ bù nhìn, Việt Nam độc lập!

Đồng thời, anh Lê Chi cầm lá cờ bằng vải giơ cao và hô lớn “Đồng bào theo tôi”! Cả làn sóng người đi theo diễu hành, đi qua cả Bộ tự lệnh quân Nhật đóng ở Phủ Chủ tịch, càng đi dân càng tham gia đông,... Ra đến cửa Nam chia ra từng tốp nhỏ đi hô hào khẩu hiệu đến 21 giờ cùng ngày”, ông Vân nhớ lại.

Đặc biệt, ngay đêm đó, Thành ủy và Ủy ban Quân sự Cách mạng Hà Nội tiến hành họp gấp. Cuộc họp diễn ra tại nhà một gia đình là căn cứ cách mạng ở thôn Dịch Vọng. Có 9 người tham gia trong đó có ông Nguyễn Quyết (Bí thư Thành ủy Hà Nội lúc bấy giờ), ông Lê Trọng Nghĩa, Trần Quang Huy (cán bộ Xứ ủy), tôi (ông Vân - PV) là đại diện cho Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu tham dự cuộc họp. Cuộc họp kéo dài từ 23h đến 4h sáng ngày 18.8 và quyết định đi đến Tổng khởi nghĩa vào ngày 19.8. Lúc này, tôi được phân công đảm trách tổ chức khởi nghĩa ở ngoại thành Hà Nội.

Điểm sáng tuyên truyền cho các tỉnh

Cuộc họp bàn cách khởi nghĩa thế nào, làm thế nào để không được đụng đến quân Nhật. Phân công khởi nghĩa, cách khởi nghĩa là tổ chức biểu tình, tuần hành, lấy lực lượng vũ trang làm nòng cốt, chiếm các cơ quan đầu não của địch. Giải truyền đơn không đụng đến Nhật, tuyên truyền là cuộc chiến nội bộ, để Nhật không đụng vào.

Sau một ngày chuẩn bị, sáng sớm ngày 19.8, lực khởi nghĩa bắt đầu ở khu vực ngoại thành. Theo đó, lực lượng cách mạng ở ngoại thành tổ chức cuộc mít tinh và tiến lên chiếm Đại lý Hỏa Long (chính quyền quản tất cả các xã ngoại thành Hà Nội). Sau đó, đoàn người về Nhà hát Lớn tham dự cuộc mít tinh lớn chưa từng có, nghe đại diện Việt Minh tuyên bố: Tổng khởi nghĩa!

“Lúc này, đoàn người nòng cốt là “Đội Tự vệ xung phong ngoại thành”, “Đội Tuyên truyền xung phong thành Hoàng Diệu”, “Công nhân cứu quốc” chia làm hai mũi, một mũi chiếm Trại Bảo an binh, mũi thứ hai chiếm Bắc Bộ phủ-phủ Khâm Sai. Tại phủ Khâm Sai - cơ quan đầu não của chính phủ bù nhìn, lính bảo an nhanh chóng hạ vũ khí mà không có bất kỳ kháng cự nào. Còn tại Trại Bảo an binh, dù không chống đối nhưng lính bảo an cũng không chịu ra mở cửa. Hơn nữa, bên ngoài 4 xe tăng của Nhật canh ở 4 góc luôn chĩa súng vào ta.

Trong tình thế nguy cấp ta phải cử người đi gặp tư lệnh quân Nhật ở Hà Nội để thương lượng. Sau đó, Nhật rút xe tăng, ta tiến vào chiếm Trại Bảo an binh, phá kho súng phát cho tự vệ. Đến khoảng 17 giờ, toàn bộ cơ quan đầu não của chính phủ bù nhìn ở Hà Nội bị ta chiếm giữ”, ông Vân kể và nhận định, cuộc cách mạng thắng lợi, chúng ta không phải đổ máu nhưng có được điều đó chúng ta đã phải trải qua một quá trình chuẩn bị từ nhiều năm trước. “Lúc đó, đồng chí Trường Chinh đánh giá Hà Nội có cách làm không đổ máu và làm điểm sáng tuyên truyền cho các tỉnh khác”, ông Vân nhấn mạnh.